Bismillahir Rohmanir Rohiym
To‘rtinchi foyda: Dunyo qayg‘ulari sizni oxirat xursandchiliklariga, oxirat ne’matlariga mushtoq qilib qo‘yadi.
Abu Sa’id Xudriy va Abu Hurayra roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam bunday dedilar: "Jannatda shunday jar solinadi: Sizlarga sog‘lik berildi, endi hech qachon kasal bo‘lmaysizlar. Sizlarga hayot berildi, endi hech qachon o‘lmaysizlar. Sizlarga yoshlik berildi, endi hech qachon qarimaysizlar. Sizlarga ne’matlar berildi, endi hech qachon g‘am ko‘rmaysizlar" (Imom Muslim rivoyati).
Jannatda hech kim kasal bo‘lmaydi, hech kim o‘lmaydi, hech kim xafa ham bo‘lmaydi. Hamma abadiy baxt-saodatda, doimiy ofiyatda, rohat-farog‘atda yashaydi.
Jannatda mo‘minlar buyuk haqiqatni tushunib yetadilar: bu yerdagi ne’matlarning eng afzali – Alloh taolo ulardan dunyo tashvishlarini ketkazgani, ibodatlarning mashaqqati, musibatlarning azobi ketib, savoblari qolgani, oxiratning dahshatlarini, azoblarini ketkazib, doimiy baxt-saodat makoni bo‘lmish jannatda yashattirgani ekan.
Alloh taolo marhamat qiladi: «Adn jannatlariga kiradilar, u yerda oltin bilakuzuklar, injular bilan yasanadilar. U yerdagi liboslari ipak bo‘ladi. Shunda ular "Bizdan g‘am-qayg‘uni ketkazgan Allohga hamdlar bo‘lsin. Robbimiz mag‘firatlidir, ko‘p savob beruvchidir", deydilar» (Fotir surasi, 33-34-oyatlar).
Nabiy sollallohu alayhi vasallamning o‘lim to‘shagida yotganlarini eslang. U zotga sizu bizga qaraganda misli ko‘rilmagan mashaqqat, kuchli og‘riq yetdi. Sayyida Fotima onamiz roziyallohu anhoning rahmi kelib, «Otam qiynalib ketdilar...» deb yig‘ladilar. Nabiy sollallohu alayhi vasallam esa shunday dedilar: «Bugundan keyin otangizga qiyinchilik yo‘q. Otangizga hech kimni chetlab o‘tmaydigan narsa (o‘lim) yetdi, xolos. Endi siz bilan Qiyomatda ko‘rishamiz».
Bundan nimani tushunamiz? Demak, o‘lim – nabiylarni, solih zotlarni yaxshilikka eltuvchi ne’mat ekan. Chunki shu o‘lim tufayli bu dunyoning qiyinchiliklari tugaydi, undagi qayg‘u-alamlar o‘tib ketadi. Lekin ular uchun yozilgan ajru mukofotlar qoladi, inshaalloh. Shuning uchun Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Bugundan keyin otangizga qiyinchilik yo‘q», dedilar. Shu bilan qayg‘u zamoni o‘tib ketdi. Dunyoning g‘am-tashvishlari bizni oxirat ne’matlariga mushtoq qilib qo‘yadi, dunyo zindonidan oxirat ne’matlariga chiqadigan kunimizga intizor qilib qo‘yadi.
Bir qiz aytadi:
"Juda ko‘p yillar davomida g‘am-tashvishsiz joyda bo‘lib qolishni orzu qilib yashadim. Uyimizda muammolarning keti uzilmasdi, ota-onam meni xafa qilish bo‘yicha go‘yoki kimo‘zarga o‘ynashardi. Hatto ovqat payti ham tinchlik yo‘q edi, doim baqir-chaqir bilan o‘tardi. Bozordan kiyim-kechak sotib olishim ham onamning baqir-chaqirlari uchun bir bahona edi. Men onam xohlagandek kiyim sotib olishga qanchalik harakat qilmayin, baribir tirnoq ostidan kir qidirib, meni malomat qilaverardilar. Xullas, onamning menga muomalasi xuddi uydagi xizmatkorga qilinadigan muomala edi. Hamma dam olganda mening ham dam olishga, hamma kulganda mening ham kulishga haqqim yo‘q edi go‘yo.
Men o‘zi bu dunyoda baxt yuzini ko‘rarmikanman, deb o‘kinardim, o‘zimga dardkash dugona qidirardim. Lekin hozirgi qizlarning aksariyati ham o‘zimga o‘xshab, g‘am-qayg‘u manbaiga aylanib ulgurgan ekan. Ularning har biri dugonasining baxtsizligi evaziga bo‘lsa ham, baxtga erishishni istaydi.
Bu hayotda menga baxt ulasha oladigan birgina inson – buvim bor edilar, xolos. Lekin buvim ham to‘satdan vafot etib qoldilar. Buvimning vafotidan shunaqangi qayg‘uga botdimki, hatto bir nechta tishim to‘kilib tushdi.
Yoshim ham ulg‘ayib qoldi. Lekin hamon hayot ummonida sarson bo‘lib yuraverdim, yuraverdim... Nihoyat, bir kun jannat haqida o‘qib qoldim. Unda jannat ahlining ushbu so‘zlari yozilgandi: "U Zot O‘z fazli ila bizni shunday joyga joylashtirdiki, u yerda bizga charchoq ham, xorg‘inlik ham yetmaydi". Ana shunda umrimda birinchi marta qayg‘usiz joy faqat Jannat ekanini tushundim. Shunda anglab yetdimki, Jannatda beriladigan ne’matlarning eng yaxshisi – u yerda mutlaqo qayg‘u bo‘lmasligi ekan! Demak, men shuncha paytdan beri qidirib yurgan qayg‘usiz joy – Jannat ekan. Shundan keyin qachon g‘am cheksam, Jannatga mushtoq bo‘laverdim. Shunday qilib, g‘am-tashvishlarim ko‘paygan sari, Oxiratga muhabbatim ziyoda bo‘lib boraverdi".
Abdulloh Abdulmu’tiy, Huda Sa’id Bahlulning
“Qulog‘im senda qizim” kitobidan G‘iyosiddin Habibulloh tarjimasi.
Hazrat Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Qur’oni karimning sharhlovchisi sifatida hukm chiqarish vakolatiga ega edilar. Shunga binoan hadis hukm chiqarish bo‘yicha ikki asosiy sohani qamrab oladi.
Birinchi soha: Qur’oni karimda zikr etilgan hukmlarni yoritib berish.
Ikkinchi soha: Qur’oni karimda ko‘rsatilmagan masalalarni hukm shaklida belgilash.
Birinchi sohada hadis Qur’oni karim oyatlarini tafsir qiladi. Umumiy ma’noga ega bo‘lganini xoslashtiradi, ya’ni unga xususiy ma’no beradi, mutloq, ya’ni, qayd va shartsiz oyatlarni qaydlaydi.
Shu o‘rinda ba’zi bir misollar keltirib o‘tamiz. Qur’oni karimda “Namoz o‘qinglar” deb amr qilingan. Lekin namozlarning soni, sifati, rak’atlarining soni Payg‘ambarimiz alayxissalom tomonidan belgilangan va amalda ko‘rsatib berilgan. Bu esa mujmal iborani izohlash misoli.
Umumiy mazmunni xos qilish uchun misol. Qur’oni karimda meros tizimi umumiy ma’noda kelgan. Ya’ni meros qoldirish va meros olish huquqi berilgan. Lekin Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam meros olish uchun din birligi, qotil bo‘lmaslik va qul bo‘lmaslikni shart qilib qo‘yib uni xoslashtirganlar. Masalan, o‘z otasini o‘ldirgan yoki nohaq yo‘l bilan uning o‘limiga sabab bo‘lgan farzand otasidan meros olish xuquqidan mahrum bo‘ladi.
Ikkinchi soha bo‘yicha hadisga tegishli masalalar. Zarurat chog‘ida Qur’oni karimda aytilmagan biron bir yangi hukmni hadis hukm qilib belgilab beradi. Bu o‘rinda ayrim hukmlar Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan maxfiy vahiy yoki ilhom orqali sodir bo‘lgan va ba’zilari u zotning ijtihodlari va shaxsiy fikrlaridan kelib chiqqan. Albatta, Payg‘ambarimiz alayhissalom ijtihod qilishda ham islom ruhi va falsafasini nazarda tutar edilar.
Bu o‘rinda ko‘p misollar berish mumkin. Masalan, momoga merosdan oltidan bir hissa berish, nikoh bitimining to‘g‘ri bo‘lishi uchun guvohlar shartligi, badan a’zolari xun bahosini belgilash kabi hukmlar kiradi.
Islom shariatida hadislarning o‘rni ahamiyatli ekani ko‘rinib turibdi. Hukmlar faqatgina Qur’oni karimning o‘zidan olinmaydi. Qur’oni karimda kelgan ko‘pgina hukmlar tafsilotini bilish uchun hadislar muhim ahamiyat kasb etadi. Balki shar’iy hukmlarning bir qanchasi hadislar orqali kelib chiqqan ekan.
Oybek Hoshimov,
Hadis ilmi maktabi o‘qituvchisi.