Bismillahir Rohmanir Rohiym
Sizning payg‘ambarligingizni tasdiq qilmay musulmon bo‘la olmayman, yo Rasululloh! Chunki Alloh taolo Qur’oni karimda: “Allohga hamda Uning ummiy Nabiysiga iymon keltiring!”, (A’rof surasi, 158-oyat) degan-ku!
Iymonimning asosiy poydevorlaridan biri sizga muhabbat qo‘yishdir, yo Rasululloh! Axir, siz o‘zingiz: “Sizlardan birortangiz men unga to ota-onasi, bolasi va barcha insonlardan ko‘ra suyukliroq bo‘lmagunimcha hargiz komil mo‘min bo‘la olmaydi ”, degansiz-ku! Darhaqiqat, siz mana shunday oliy muhabbatga loyiqsiz, yo Rasululloh.
Alloh taolo sizning zikringizni baland, qadringizni oliy qildi. Ismingizni O‘zining ismi ila yonma-yon zikr qildi. Biz mo‘minlar faqat siz rozi bo‘ladigan ishlarni qilamiz. Axir, Alloh taolo mo‘minlik uchun sizni rozi qilishni shart qilgan-ku, yo Rasululloh! “Agar mo‘min bo‘lsalar, rozi qilishlariga Alloh va Uning Rasuli haqliroqdir” (Tavba surasi, 62-oyat).
Biz sizning buyrug‘ingizni ikkilanmasdan, so‘zsiz bajaramiz. Chunki sizning amringizga xilof qilganlarni Alloh taolo fitna va alamli azob yetishidan ogohlantirgan-ku, yo Rasululloh! “(Payg‘ambarning) amriga xilof ish tutadigan kimsalar o‘zlariga biror fitna yetishi yoki alamli azob yetishidan hazir bo‘lsinlar!” (Nur surasi, 63-oyat).
Biz sizga to‘liq itoat qilamiz. Chunki Alloh taolo sizga bo‘lgan itoatni O‘ziga bo‘lgan itoat bilan yonma-yon qo‘ygan va O‘zining itoatiga sizga bo‘lgan itoatni shart qilgan-ku, yo Rasululloh! “Kim payg‘ambarga itoat qilsa, batahqiq, u Allohga itoat qilibdi” (Niso surasi, 80-oyat).
Qiyomat kuni biz hasrat-nadomat qilmasligimiz uchun bu dunyoda sizga ergashamiz, hech qachon buyrug‘ingizga xilof ish qilmaymiz. Chunki sizga ergashmagan, itoat qilmagan hamda sizning amringizga qarshi ish qilgan osiylar qiyomat kuni, albatta, juda qattiq pushaymon bo‘lishadi-ku, yo Rasululloh! “Yuzlari olov ichida aylantirilayotgan kunda ular: “Eh, koshki Allohga itoat qilganimizda edi, Rasuliga itoat qilganimizda edi!”, derlar” (Ahzob surasi, 66-oyat).
Biz siz tanlagan yo‘lni tanlaymiz, chunki siz bilan bir yo‘lni tanlamagani sababli qiyomat kuni zolimlar hasrat-nadomat chekishadi-ku, yo Rasululloh! “U kunda zolim ikki qo‘lini tishlab: “Ey, voh!!! Payg‘ambar ila bir yo‘lni tutganimda edi!”, der. “Ey, voh!!! Koshki falonchini do‘st tutmaganimda edi. Batahqiq, menga zikr (Qur’on) kelganidan so‘ng u (gumroh do‘st) meni adashtirdi. Shayton insonni yordamsiz tashlab ketguvchidir”, der (Furqon surasi, 27–29-oyatlar).
Biz Alloh taologa suyukli banda bo‘lishimiz uchun sizga ergashamiz va itoat qilamiz. Chunki Alloh taolo O‘zining muhabbatiga – sizga ergashishni va itoat qilishni shart qilgan-ku, yo Rasululloh!. “Ayting (ey, Muhammad!): “Agar Allohni sevsangiz, menga ergashingiz. Shunda Alloh sizlarni sevadi va gunohlaringizni mag‘firat qiladi”. Alloh kechiruvchi va rahmlidir. Ayting: “Alloh va Rasuliga itoat qiling. Agar yuz o‘girsangiz, Alloh, shubhasiz, kofirlarni sevmas” (Oli Imron surasi, 31–32-oyatlar).
Biz o‘zaro o‘rtamizda chiqqan kelishmovchiliklarga sizni va siz olib kelgan odil shariatni hakam qilamiz. Axir, o‘zaro chiqqan kelishmovchiliklarga sizni hakam qilmagunimizcha, keyin siz chiqargan hukmga dillarimizda tanglik topmay, butunlay taslim bo‘lmagunimizcha, zinhor komil mo‘min bo‘la olmasligimizga Alloh taolo O‘zi bilan qasam ichgan-ku, yo Rasululloh! “Yo‘q, Robbinggizga qasamki, sizni o‘z oralarida chiqqan kelishmovchiliklarga hakam qilmagunlaricha, so‘ngra, siz chiqargan hukmga dillarida tanglik sezmay, butunlay taslim bo‘lmagunlaricha, zinhor mo‘min bo‘la olmaslar!” (Niso surasi, 65-oyat).
Siz nimani keltirgan bo‘lsangiz – olamiz, siz nimadan qaytargan bo‘lsangiz – qaytamiz. Chunki Alloh taolo bizga siz keltirgan narsani olib, siz qaytargan narsadan qaytishni buyurgan-ku, yo Rasululloh! “Payg‘ambar sizlarga nimani keltirsa, o‘shani olinglar va nimadan qaytarsa, o‘shandan qaytinglar. Allohdan qo‘rqinglar. Albatta, Alloh azobi shiddatli zotdir” (Hashr surasi, 7-oyat).
Bizning Alloh taolodan va oxirat kunidan umidimiz bor. Shuning uchun har bir ishimizda sizdan o‘rnak olamiz. Axir, Qur’oni karimda Allohdan va oxirat kunidan umidvor mo‘minlarga namuna qilingan zot siz emasmi, yo Rasululloh?! “Batahqiq, sizlar uchun – Allohdan va oxirat kunidan umidvor bo‘lganlar hamda Allohni ko‘p zikr qilganlar uchun Rasulullohda go‘zal namuna bordir” (Ahzob surasi, 21-oyat).
Jannatda nabiylar, siddiqlar, shahidlar va solihlar bilan birga bo‘lishimiz uchun sizning ko‘rsatmalaringizga bo‘ysunamiz. Axir, Alloh taolo ne’matlantirgan bandalar bilan jannatda birga bo‘lish bashoratiga sizga itoat qilish shart qilingan emasmi, yo Rasululloh?! "Kim Allohga va Rasulga itoat qilsa, aynan o‘shalar Alloh ne’matlantirgan nabiylar, siddiqlar, shahidlar va solihlar bilan birgadirlar. Ularning hamrohlari naqadar go‘zaldir!" (Niso surasi, 69-oyat).
Butun olamlarga rahmat qilib yuborilgan zot – siz emasmi, yo Rasululloh?! “Biz sizni olamlarga faqat rahmat qilib yuborganmiz” (Anbiyo surasi, 107-oyat).
Sizga ko‘plab salovatlar aytamiz. Chunki sizga salovat aytishni Alloh taolo mo‘minlarga buyurgan. Axir Alloh taolo O‘zi ham, Uning farishtalari ham sizga salovat aytishadi-ku, yo Rasululloh! “Albatta, Alloh va Uning farishtalari Payg‘ambarga salovat ayturlar. Ey, iymon keltirganlar! Siz ham unga salovot ayting va salom yuboring” (Ahzob surasi, 56-oyat).
“Va tezda Robbingiz sizga ato qilur va siz rozi bo‘lursiz” (Zuho surasi, 5-oyat) oyati nozil bo‘lganda, “Unday bo‘lsa, ummatimdan birortasi do‘zaxda bo‘lishiga rozi bo‘lmasman”, degan zot siz emasmi, yo Rasululloh?!
Makka davri hayoti oddiy insonlar hamda mazlumlar uchun ibratli bo‘lgan, Madina davri esa hukm yuritish qo‘lida bo‘lgan hokimlarga rahbarlik qilish ta’limini bergan ibratli hayot sizning hayotingiz emasmi, yo Rasululloh?
Siz haqingizda nima dey olaman, yo Rasululloh? Darhaqiqat, Alloh taolo rabboniy, ko‘rkam yig‘ilishda payg‘ambarlardan ahdu paymon olib, shunday degan: “Eslang, Alloh Nabiylardan shunday ahd olgan edi: “Men sizlarga kitob va hikmat berganim uchun, endilikda sizlardagi narsani tasdiqlovchi bir Payg‘ambar (Muhammad) kelganda, albatta, unga iymon keltirasiz va yordam berasiz, – deb turib: “Iqror bo‘ldingizmi? Bu haqda ishonchli ahdu paymonimni qabul qildingizmi?” deganida, ular: “Iqror bo‘ldik”, deyishdi. U: “Endi guvoh bo‘linglar, men ham sizlar bilan birga guvoh bo‘luvchilardanman”, dedi”. (Oli Imron suarsi, 81-oyat).
Yo Rasululloh, siz va mening misolim xuddi qorong‘u kechada sahroda adashib, yo‘lini yo‘qotgan, nima qilarini bilmay dovdirab, tushkunlikka tushgan, so‘ngra osmonga oy chiqib, uning nurida o‘z yo‘lini topib olgan kishiga o‘xshaydi. Shunda men xursandligimdan: “Ey oy, Alloh qadringni baland, nuringni ziyoda, o‘zingni esa to‘lin va go‘zal qilsin”, deyman.
Darhaqiqat, Alloh taolo qadringizni baland qildi. “Sizning zikringizni yuqori ko‘tarib qo‘ydik” (Sharh surasi, 4-oyat).
Darhaqiqat Alloh taolo nuringizni ziyoda qildi. “Darhaqiqat, sizlarga Allohdan nur (Muhammad sollallohu alayhi vasallam) va oydin Kitob keldi” (Moida surasi, 15-oyat).
Darhaqiqat, Alloh taolo sizni butkul go‘zal qildi. “Ey Nabiy, albatta, Biz sizni guvohlik beruvchi, xushxabar eltuvchi, ogohlantiruvchi, Allohning izni ila Unga (Uning diniga) da’vat qiluvchi hamda (yo‘l ko‘rsatuvchi) nurli chiroq qilib yubordik” (Ahzob surasi, 45–46-oyatlar).
Alloh taolo bizlarni Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga munosib ummat qilsin! Qiyomat kuni u zot sollallohu alayhi vasallamning shafoatlariga muyassar aylasin! Omiyn!
Qudratulloh Sidiqmetov
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Kishilik tarixini kuzatsak, kishi har bir zamon va jamiyatning salohiyati, ravnaqi uning ilmga bo‘lgan munosabati bilan o‘lchanishini bilib olamiz. Musulmonlar ham Allohning buyruqlari va Uning Rasuli ko‘rsatmalariga amal qilib, ilmu irfonni o‘rgangan, ma’rifatga talpingan davrlarida qo‘llari uzun, tillari o‘tkir, martaba-maqomlari baland bo‘lgan. Aksincha, ilm-fandan yuz o‘girib, loqaydlik va tanballik tufayli jaholatga yuz burishganida qo‘llaridan nusrat, saltanat, sarvat ketgan, o‘zlari xo‘rlanishgan.
Ilm insonga nima foyda-yu, nima zarar ekanini bildiradi, kishi orzu-maqsadlariga faqat ilm orqali yetishadi. Ilmu irfondan yuz o‘girgan yoki ilm olishga layoqati past bo‘lgan jamiyat esa hamisha kimgadir yukunib yashashga mahkum bo‘ldi. Zero, Alloh taolo ham Qur’oni Karimda: «...Biladiganlar bilan bilmaydiganlar teng bo‘larmidi?!» (Zumar surasi, 9-oyat) deb bu borada aniq mezonni belgilab berdi.
Azal-azaldan bu yurtning nuri butun dunyoga taralib, porlab turgani sir emas. Masalan, Imom Buxoriyni kim bilmaydi? Imom Termiziyni, imom Dorimiyni-chi? Yoki Burhoniddin Marg‘inoniy, Abu Mu’iyn Nasafiy kabi ulug‘ zotlarni kim e’tirof etmaydi? Bu ulug‘ imomlarning ilmiy meroslari asrlar davomida ushbu zaminning buyuk tarixidan dalolat berib kelmoqda. Butun Islom olami Buxoro so‘zini eshitganda cheksiz hurmat bajo keltirishi hammamizga ma’lum. Bunday ehtirom, avvalo buyuk vatandoshimiz – Imom Buxoriy hazratlari, qolaversa, yurtimizda yetishib chiqqan ulamolar sharofatidan.
Movarounnahr diyori har bir asrda Islom olamiga buyuk allomalarni, dunyo tan olgan olimlarni yetkazib bergani tarixiy haqiqat. Masalan, hijriy II asrda atoqli fiqh olimi Abu Hafs Kabir Buxoriy va ulug‘ muhaddis Abdulloh ibn Muborak yashab o‘tishgan bo‘lsa, keyingi asr Muhammad ibn Ismoil Buxoriy va Abu Iyso Termiziylarning davri bo‘ldi. To‘rtinchi asrda Abu Mansur Moturidiy, beshinchi yuzyillikda Abul Mu’in Nasafiy, oltinchi asrda Abul Qosim Zamaxshariy, Burhoniddin Marg‘inoniy, Alouddin Kosoniy, yettinchi asrda Abul Barakot Nasafiy kabi ulug‘ Islom olimlari yetishib chiqdi.
Ilm-fanning boshqa sohalarini olib ko‘rsak, bu boradagi yutuqlar ham ilg‘or bo‘lgan. Masalan, Kosinuslar teoremasini birinchi bo‘lib Abu Rayhon Beruniy kashf qilgan bo‘lsa-da, olti yuz yildan keyin Ovrupada fransuz olimi Veitga nisbat berildi. Paleontologiya va sedimentologiya sohasida ilk marta tajriba o‘tkazib, bu bo‘yicha kitob ham yozgan Abu Ali ibn Sino bo‘lsa-da, Albertga «Buyuk Albert» unvoni berildi.
Birgina tibbiyot sohasida yurtimizdan chiqqan ulug‘ olim va hakim Abu Ali ibn Sinoni butun dunyo zamonaviy meditsinaning otasi deb tan olgani, uning tibbiyotga oid «Al-Qonun» kabi shoh asari XVI asrgacha G‘arbdagi barcha tibbiyot dorilfununlarida darslik qilib o‘qitilgani, zamonaviy tibbiyot juda ko‘p jabhada Ibn Sinodan o‘rganganini gapirib o‘tirmaymiz. Chunki bu dalillarni Sharqu G‘arbda hamma juda yaxshi biladi.
Ulug‘ vatandoshimiz Muso Muhammad Xorazmiy birinchi bo‘lib algebra faniga asos solgan, «algebra» istilohi uning «Al-jabr val-muqobala» risolasidan olingan, olimning nomi esa «algoritm» shaklida fanga kirgan, uning arifmetikaga oid risolasi XII asrdayoq Ispaniyada tarjima qilinib, shu asosda darslik yozilgan. Yana bir ulug‘ olimimiz Ahmad Farg‘oniy falakshunoslikning (astronomiya) otasi sanaladi, uning «Samoviy harakatlar va umumiy ilmi nujum» kitobi XII asrda Ovrupa tillariga tarjima qilinib, «Alfraganus» degan lotincha nom bilan bir necha asr mobaynida G‘arb universitetlarida astronomiyadan asosiy darslik sifatida o‘qitilgan. Dunyoda birinchi hisoblash markazi Samarqand shahrida Mirzo Ulug‘bek rahbarligida qurilgan. XV asrda Mirzo Ulug‘bekning mashhur rasadxonasida ishlagan G‘iyosiddin Jamshid Koshiy birinchi bo‘lib o‘nli kasrlarni kashf etgan. Ovrupada esa undan 175 yil keyin Simon Stevin bunday sonlar haqida ilk fikrlarini ommaga taqdim etdi.
Yana bir atoqli qomusiy olimimiz Abu Rayhon Beruniy Xristofor Kolumbdan ancha oldin ummon ortida noma’lum qit’a borligini aytgan, Galileydan 600 yil avval Yerning aylanishini isbotlab va izohlab bergan, birinchi globusni yasagan, Yer bilan Oy o‘rtasidagi masofani o‘lchagan, konuslar teoremasini fransuz olimi Ventdan 500 yil oldin kashf etgan.
IX asrning 1-yarmida xalifa Ma’mun tomonidan Bag‘dodda tashkil etilgan «Bayt-ul hikma» («Bilim uyi») deb atalgan akademiyaga ham marvlik Abu Ali Yahyo ibn Mansurdan keyin Muhammad Xorazmiy rahbarlik kilgan edi. Bu davrda Xorazmiy nasabi shu darajada mashhur bo‘lib ketdiki, kimning Xorazmiy nasablik shogirdi bo‘lsa, obro‘ hisoblanar edi.
Endi shu joyda ozgina bugungi kunimizga nazar tashlaylik. Bugungi kunda ilm olish uchun hech qanday monelik yo‘q, aksincha, chorlov bor, imkoniyat bor. Ammo bizda rag‘bat yo‘q, ixlos sust, g‘ayrat-harakat yetishmayapti. Qanchalab vaqtimizni behuda amallarga, nomaqbul o‘tirishlarga, noshar’iy marosimlarga sarflab yuboryapmiz. Ilm olishga, hech bo‘lmasa, dunyo hayajon bilan voqif bo‘layotgan xabar-ma’lumotlar bilan tanishib qo‘yishga esa vaqt-imkon «topa olmayapmiz». Yaqin o‘tmishimizdagi oila dasturxoni ustida xonadon kattasining ertalab va kechqurunlari ilmiy-axloqiy mavzularda ixchamgina ma’rifiy suhbat qilgani, tojir, hunarmand va ziroatchilar uzoq qish oqshomlarida bir ustoz etagini tutib, ilm majlislari tashkil etishgani, yoshlarning ilm talabida hatto qo‘shni yurtlardagi ustozlarnikiga qatnashgani kabi holatlar bugun erish tuyuladigan bo‘lib qoldi.
Kundalik tashvishlarni bir chekkaga surib turib, o‘tmish va bugunimizni qiyoslab ko‘raylik. Kecha kim edik, kimlarning vorislarimiz degan savolni berish bilan birga unga yechimni izlaylik. Ajab emaski, shunda insoniyat tamaddunida o‘z so‘zi va o‘rniga ega bo‘lgan ajdodlarimizga munosib farzand bo‘lish bilan bir qatorda dunyo peshqadamlariga aylansak.
Mahmud Mahkam