Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

«Subhanalloh» jumlasi Alloh taolo bandalari aytishini yaxshi ko‘radigan zikrlardan hisoblanadi. Biz har kuni besh mahal namoz o‘qiganimizda o‘ttiz uch martadan «Subhanalloh», «Alhamdulillah» va «Allohu akbar» zikrlarini aytamiz. Uning qanchalik savobli ish ekanidan xabardormiz. Ammo biz quyida «Subhanalloh»ning fazilati emas, balki mazkur jumlaning o‘zbek tiliga tarjima qilinishi haqida to‘xtalib o‘tamiz. Zero, aytayotgan zikrlarimiz mukammal bo‘lishi va ibodatimizda ixlos hosil qila olishimiz uchun zikrlarning ma’nosini bilish talab etiladi.

«Subhanalloh» jumlasi aslida arabcha سَبْحًا – يَسْبَحُ – سَبَحَ so‘zidan yasalgan bo‘lib, u lug‘atda «daryoda suzmoq», «yulduzlarning osmonda suzib yurishi» kabi ma’nolarni ifodalaydi. سُبْحَانَ so‘zi esa, mazkur fe’ldan yasalgan masdar (harakat nomi) hisoblanadi. سُبْحَانَ اللهِ jumlasi qisqartirilgan shakl bo‘lib, u aslida أُسَبِّحُ اللهَ سُبْحَانًا أو تَسْبِيحًا shakliga ega.

Bizdagi diniy adabiyotlarning aksariyatida «Subhanalloh» so‘zi «Allohni poklab yod etaman, Allohni poklayman», deb o‘girilgan. Mazkur jumlani bu tarzda tarjima qilish noto‘g‘ri. Chunki Alloh azaliy pok Zot, U bizning poklashimizga muhtoj emas. Allohning aybu nuqsondan Pokligining ibtidosi ham, intihosi ham yo‘q. U Zot bandalari «Subhanalloh» deganlaridan so‘ng Pok bo‘lgan emas yoki bandalar «Subhanalloh» demay qo‘ysalar U Zotning Pokligiga putur yetmaydi.

Hadisi qudsiylarning birida bunday deyilgan: «Ey bandalarim, sizlar Mening zararimga (ya’ni, Menga zarar yetkazish darajasiga) hech qachon yeta olmaysizlarki, Menga zarar bersangizlar! Mening foydamga ham aslo yeta olmaysizlarki, Menga foyda bersangizlar!» Imom Muslim rivoyati.

Aslida biz Allohni poklab yod etmaymiz, balki Uni pok deb bilamiz, har qanday aybu nuqsondan xoli ekanini tan olamiz, e’tirof etamiz, xolos.

Yahudiylar: «Uzayr Allohning o‘g‘lidir», nasroniylar esa «Masiyh Allohning o‘g‘lidir» degan da’voni qilishdi. Shuningdek, ular farishtalar Allohning qizlari, Alloh o‘ziga farzand tutdi, deb noloyiq gap-so‘zlarni tarqatdilar. Lekin bu bilan Allohning sha’niga zig‘ircha dog‘ tushgani yo‘q. Ular bu so‘zlari bilan Alloh Pokligiga putur yetkazolmaydilar. Shuningdek, mo‘minlar «Subhanalloh» deyish bilan Allohni poklagan ham hisoblanmaydilar. Ular «Subhanalloh» deyishlari bilan Allohning Poklik sifati ziyoda bo‘lib qolmaydi. Bu yerda hamma narsa e’tiqodga bog‘liq. Kofir va mushrik kimsalar Alloh sha’niga noloyiq gaplarni aytadilar va Allohga sherik qiladilar. Ularning e’tiqodi shunday. Mo‘minlar esa, Allohni har xil ayb-kamchilik va nuqsonlardan Pok va Ulug‘ Zot deb tan oldilar. Bandalar bundan ortiq narsaga toqat qila olmaydilar.

Shuni unutmaylikki, «poklamoq» so‘zi «aslida toza bo‘lmagan», «kir bosgan, ifloslangan narsani tozalash»ga nisbatan ishlatiladi. Masalan, qo‘lingiz kir, uni poklash uchun suv bilan yaxshilab yuvish lozim. Kiyimni ham xuddi shunday tozalanadi. Endi, bir o‘ylab ko‘ring, «tozalamoq» va «poklamoq» so‘zini Allohga nisbatan qo‘llash qanchalik katta xato!

Arab tilida «bobut-taf’iyl» vaznida yasaluvchi so‘zlarning ma’nolaridan biri shuki, u «fa’ala bobi»dagi fe’l ifodalagan ish-harakat yoki sifatni mavjud deb hisoblash yoki tan olishni bildiradi. Masalan:

صَدَقَ – rost gapirmoq, صَدَّقَ – rost gapirgan (yoki rostgo‘y) deb tan olmoq.

كَذَبَ – yolg‘on gapirmoq, كَذَّبَ – yolg‘on gapirgan demoq yoki yolg‘onchiga chiqarmoq.

Shunga o‘xshab سَبَّحَ fe’li ham «poklamoq» emas, balki «pok deb tan olmoq» ma’nosini ifodalaydi.

Arab tilidagi lug‘at kitoblarda, jumladan «Lisanul-arob», «An-nihoya», «Muxtorus sihoh» kitoblarida تَسْبِيحٌ so‘zi التَّنْزِيهُ وَالتَّقْدِيسُ وَالتَّبْرِئَةُ مِنَ النَّقَائِصِ deb izohlangan. Ya’ni, uning ma’nosi «nuqson va kamchiliklardan xoli, pok deb tan olmoq», «Allohning Pok Zot ekanini e’tirof etmoq»dir.

Bas, shunday ekan, «Subhanalloh» jumlasini o‘zbek tiliga tarjima qilishda yuqorida aytib o‘tilgan muhim va nozik jihatlar e’tiborga olinsa, barchamiz O‘z Zoti va sifatida Tengsiz va Ulug‘ bo‘lgan Alloh taoloning sha’niga to‘g‘ri kelmaydigan so‘zlarni aytishdan saqlangan bo‘lamiz.

Manba