Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
عَنْ عَطَاءٍ قَالَ: لَا يَؤُمُّ الرَّجُلُ أَبَاهُ وَإِنْ كَانَ أَفْقَهَ مِنْهُ.
Atodan rivoyat qilinadi:
«Kishi otasiga imom bo‘lmaydi. Agar otasidan faqihroq bo‘lsa ham».
Sharh: Ota-bola bor. O‘g‘il olim, otaning ilmi unchalik emas. Shunday bo‘lganda ham, o‘g‘il otaga imomlik qilmaydi.
Bu otaning hurmati uchun aytilgan gap. Demak, o‘g‘il otaning oldiga tushmasin, imom bo‘lmasin. Agar otasining ilmi o‘g‘linikichalik bo‘lmasa ham, ota imom bo‘lgani afzal ekan.
عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْقَارِيِّ قَالَ: رَآنِي عُمَرُ بْنُ عَبْدِ الْعَزِيزِ وَأَنَا أَمْشِي إِلَى جَنْبِ أَبِي، فَقَالَ: لَا تَمْشِ إِلَى جَنْبِ أَبِيكَ، إِنَّمَا يَنْبَغِي لَكَ أَنْ تَمْشِيَ وَرَاءَهُ. قَالَ: فَإِنِّي أَتَوَكَّأُ عَلَى يَدِهِ. قَالَ: فَهَاهْ.
Abdurrahmon ibn Muhammad ibn Abdulqoriydan rivoyat qilinadi:
«Umar ibn Abdulaziz otamning yonida ketayotganimni ko‘rib, «Otangning yonida yurma! Sen otangning orqasidan yurishing kerak!» dedi. Shunda otam: «Men uning qo‘liga tayanib ketyapman», dedi. «Unday bo‘lsa, mayli», dedi».
Sharh: Demak, ota-bola yo‘lda yurib ketayotgan bo‘lsa, bola otaning orqasida yursin. Otaning ehtiromi, hurmati, ulug‘lanishi mana shu darajadadir. Agar ota o‘zi ruxsat bergan bo‘lsa yoki rivoyatdagi kishiga o‘xshab o‘g‘liga suyanadigan bo‘lsa yoki yukini ko‘tarishib kelsa, mayli.
Bu rivoyatda Umar ibn Abdulaziz rahmatullohi alayhining begona bir bolaga otasini hurmat qilish bo‘yicha dars berishlari diqqatga sazovor. Musulmonlar hamisha mana shunday yo‘l tutib, jamiyatda islomiy odob-axloq qaror topishiga hissa qo‘shadilar.
Musulmon xalqlarda barcha zamonlar va makonlarda kattalar kichiklarga tarbiyachi, maslahatchi, ustoz, tanqidchi bo‘lib kelganlar. Bu ishni kattalar o‘z burchlari deb, kichiklar o‘zlari uchun foydali saboq deb qabul qilganlar.
Shu yo‘l bilan xalq o‘zini o‘zi tarbiyalab borgan. Kattalar o‘z zimmalaridagi amri ma’ruf va nahyi munkar vazifasini ado etganlar. Kichiklar ulardan dars olganlar, tajriba o‘rganganlar.
Behisob pul va boyliklarni chekish-ichish, kayfu safo uchun sarf qilish – Allohga shukr qilishmi?!
Yoshlik davrini zino va harom ishlar bilan o‘tkazish – Allohga shukr qilishmi?!
Telefon orqali o‘zgalarga zarar yetkazish, har xil bo‘lmag‘ur ishlarda foydalanish – Allohga shukr bo‘ladimi?!
Yeguliklarni chiqindi qutisiga tashlash, uvolni bilmaslik – Allohga shukr qilishmi?!
Zakotni o‘z vaqtida ado etmaslik, sadaqadan tiyilish – Allohga shukr qilish deganimi?!
Internetda foydasiz narsalar uchun vaqt ajratish, vaqtni bekorga zoye qilish – Allohning bergan ne’matlariga shukr qilishmi?!
Axir Alloh taolo bizlarga shukr qilishni va U Zotning fazlini e’tirof qilishga buyurgan-ku: «Bas, Meni yod etingiz, (Men ham) sizlarni yod eturman. Menga shukr qilingiz, noshukrchilik qilmangiz!»[1].
Qolaversa, Alloh taolo shukr qiluvchilarni azoblamasligi xabarini ham bergan: «Agar shukr qilsangiz va iymon keltirsangiz, Alloh sizlarni nega azoblasin?! Alloh shukrni qabul etguvchi va bilguvchi Zotdir»[2].
Shukr – Alloh taolo ato etgan ne’matlarning davomli bo‘lishining garovidir: «Yana Parvardigoringiz bildirgan (bu so‘zlar)ni eslangiz: “Qasamki, agar (bergan ne’matlarimga) shukr qilsangiz, albatta, (ularni yanada) ziyoda qilurman. Bordi-yu, noshukrchilik qilsangiz, albatta, azobim (ham) juda qattiqdir”»[3]. «...Agar shukr qilsangiz (va iymon keltirsangiz) U Zot sizlar uchun rozi bo‘lur...»[4].
Bu dunyoda borligimizga shukr qilish – ota-onalarimizga yaxshilik qilishimizdadir. Zero, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Allohning roziligi – ota-onaning rizosidadir” [5], deganlar.
Qarindoshchilik munosabatlarini yo‘lga qo‘yish, ular bilan bordi-keldi qilish, uzilgan rishtalarni tiklash ham Alloh bizga qarindosh, yaqinlar bergani ne’matining shukridir. Nabiy alayhissalom bu borada: “Rizqida kengchilik bo‘lishi, ajali ortga surilishi kimni xursand qilsa, qarindoshchilik aloqalarini bog‘lasin”, deganlar[6].
Sadaqa berish – Alloh bizni mol-dunyo bilan siylagani uchun shukr qilish demakdir. Sadaqa Alloh taoloning g‘azabini o‘chiradi. Nabiy alayhissalom: “Maxfiy qilingan sadaqa Yaratganning g‘azabini o‘chiradi. Qarindoshchilik aloqalarini bog‘lash umrni uzaytiradi. Yaxshilik qilish yomon o‘lim topishdan asraydi”, [7] deganlar.
Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.
[1] Baqara surasi, 152-oyat.
[2] Niso surasi, 147-oyat.
[3] Ibrohim surasi, 7-oyat.
[4] Zumar surasi, 7-oyat.
[5] Ibn Hibbon rivoyati.
[6] Imom Buxoriy rivoyati.
[7] Imom Tabaroniy rivoyati.