Nuqtayi nazar
Yangi O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan ulkan islohotlarning totli mevalarini bugun har qadamda ko‘rib, kuzatib, his qilib turibmiz. Bu islohotlarning bosh maqsadi inson qadrini ulug‘lash, xalqimizni rozi qilishga qaratilgani bilan yanada ahamiyatlidir.
Ayniqsa, Prezidentimiz tashabbusi bilan kambag‘al, ishsiz, ijtimoiy himoyaga muhtoj insonlarga alohida e’tibor va ko‘mak ko‘rsatilayotgani natijasida ular o‘zlarini jamiyatimizning to‘laqonli a’zosidek his qilmoqda. Shuningdek, minglab yurtdoshlarimizning o‘z yo‘lini topishiga, hayotini izga tushirishiga va ro‘zg‘origa fayz-baraka kiritishiga sabab bo‘lmoqda.
Bu borada kambag‘al fuqarolarni kuchli va manzilli ijtimoiy himoya qilishni nazarda tutuvchi bir qancha huquqiy-me’yoriy hujjatlar qabul qilindi. Ijtimoiy himoya milliy agentligi va “Inson” ijtimoiy xizmatlar markazlari, “temir daftar”, “ayollar daftari”, “yoshlar daftari”, “mehr daftari” kabi yangi mexanizmlar ishga tushirildi. Bu yo‘nalishga sarflanayotgan mablag‘lar miqdori yil sayin oshirilayotgani, ishsizlar kasb-hunarga o‘qitilayotgani, o‘z-o‘zini band qilgan fuqarolar qo‘llab-quvvatlanayotgani, xotin-qizlar va yoshlar o‘z o‘rnini topishi uchun berilayotgan ko‘magu imtiyozlar yildan-yilga ko‘payayotgani ko‘plab yurtdoshlarimiz hayotida katta burilish yasamoqda.
Biroq shuncha chora-tadbirlar ko‘rilishiga qaramasdan, afsuski, haligacha boqimandalik kayfiyatidan qutula olmayotgan fuqarolar uchrab turibdi. Kambag‘allik jamiyatning umummilliy safarbarligi, istak va intilish bilan yashashi hisobiga kamayadi.
Bu haqda Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev raisligida shu yil 11 sentyabr kuni kambag‘allikni qisqartirish ishlarini navbatdagi sifat bosqichiga olib chiqish masalalari muhokamasi bo‘yicha o‘tkazilgan videoselektor yig‘ilishida alohida ta’kidlandi.
Davlatimiz rahbari kambag‘allikni faqat pul tarqatish, nafaqa to‘lash bilan hal qilib bo‘lmasligini ta’kidlab, kambag‘al oila a’zolarini o‘qitish, kasb-hunarga o‘rgatish va ish bilan ta’minlash muhimligini qayd etdi. Bundan buyon kambag‘allikni qisqartirish umummilliy harakatga aylanishi, yurtdoshlarimiz bir-biriga yelkadosh bo‘lishi kerakligiga urg‘u qaratdi.
Islom dini insonlarni doim ilm-ma’rifat egallashga, sa’y-harakat qilishga, biror kasb-hunar bilan shug‘ullanishga chaqiradi. Shu bilan birga, hayot maydonida ortda qolib ketishdan, dangasalik, ta’magirlik, ishyoqmaslik, boqimandalik va ishlashga qodir bo‘la turib odamlardan xayr-sadaqa so‘rash kabi ijtimoiy illatlardan qat’iy qaytaradi.
Oyati karimalarning ko‘plab o‘rinlarida mo‘min-musulmonlarni halol yo‘l bilan rizq topishga targ‘ib qilingan. Shu bois, payg‘ambarlar ham biror kasbning boshini tutishgan. Misol uchun, Odam alayhissalom dehqon, Idris alayhissalom tikuvchi, Nuh alayhissalom duradgor, Hud va Solih alayhissalomlar tijoratchi, Ibrohim alayhissalom ziroatchi, Ismoil alayhissalom ovchi, Is'hoq, Ya’qub, Shuayb va Muso alayhissalomlar cho‘pon bo‘lishgan. Yusuf alayhissalom soatsozlik, Horun va Ilyos alayhissalomlar tikuvchilik, Dovud payg‘ambar temirchilik va sovut yasash bilan shug‘ullangan. Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam tijoratchi bo‘lganlar.
Oysha roziyallohu anhodan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Shubhasiz, kishi rizqlanadigan narsalarning eng haloli o‘z kasbi orqali yegan narsasidir”, deganlar (Imom Ahmad rivoyati). Demak, dinimiz kasb-hunarni qadrlaydi va kishining o‘z qo‘li bilan qilgan kasbini Parvardigorga yaqinlashtiruvchi eng afzal va sharafli amal deb hisoblaydi.
Ta’kidlash joizki, yurtimizda faoliyat yuritayotgan masjidlar imom-xatiblari aholi, ayniqsa, yoshlar bilan muloqotlar asnosida ilm-ma’rifat, kasb-hunar egallashning fazilatlari haqida suhbatlar qilmoqda. Shuningdek, O‘zbekiston musulmonlari idorasi huzuridagi “Vaqf” xayriya jamoat fondi aholining kam ta’minlangan qatlamiga, xususan, ularning farzandlariga ilm-ma’rifat, kasb-hunar egallashlari uchun moddiy yordam ko‘rsatib kelmoqda.
Bugun yurtimizda kasb-hunar o‘rganish, ilm olishga katta imkoniyatlar eshigi ochilganini alohida qayd etish kerak. Yangidan-yangi oliy o‘quv yurtlarining tashkil etilayotgani shular sirasidandir. Zero, bunday ilm maskanlarining ortishi yurtimizda ilm-ma’rifat yuksalishiga xizmat qiladi.
Ilm insonni jaholat zulmatidan nurga olib chiqadi. Bu nur uning hayot yo‘llarini yoritadi. Og‘irini yengil, uzog‘ini yaqin qiladi. Ulamolar ilmni suzishga o‘xshatadi. Suzishni bilgan kishi ko‘zlagan manziliga salomat yetib oladi. Suzishni bilmagan esa jaholat botqog‘iga botib, oxir-oqibat halok bo‘ladi.
Ilm egasi dunyodagi eng katta boylikka ega bo‘lgan kishidir. Johil esa juda ko‘p yaxshiliklardan mahrum. Zero, ulamolardan biri: “Ilmni boy bergan kishi nimaga erishibdi-yu, ilmga yetishgan kishi nimani yo‘qotibdi?!” degan.
Ilm Qur’oni karimda ziyoda qilishni so‘rashga buyurilgan yagona fazilatdir. “Va: “Robbim, ilmimni ziyoda qilgin”, degin”(Toha surasi, 114-oyat). Hadisi sharifda bunday marhamat qilinadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Har bir musulmonga ilm talab qilish farzdir”, dedilar”(Imom Ibn Moja rivoyati).
Dinimiz ilmga katta e’tibor qaratgan. Qur’oni karimda “ilm” eng ko‘p zikr qilingan so‘zlardan biri bo‘lib, turli ko‘rinishlarda yetti yuzdan ortiq o‘rinda kelgan. Yuzdan ortiq hadislarda ilm va uning fazilati haqida so‘z boradi. Shu raqamlarning o‘zi ham islomning ilm-ma’rifat dini ekanini yaqqol ko‘rsatadi.
Shu o‘rinda bir mulohaza. Ayrim kishilar ilm deganda faqat diniy ilmlarni nazarda tutib, islomda dunyoviy ilmlarning o‘rni yo‘q, degan noto‘g‘ri tushunchaga borib qolgan. Aslida diniy ilmlar ham, dunyoviy ilmlar ham Yaratganning ilmi bo‘lib, ularni bir-biridan ajratish mumkin emas. Barcha dalillarni o‘rganib, xulosa qilgan ulamolar bunday deganlar: “Ilm diniy va dunyoviyga bo‘linmaydi, balki maqtalgan va mazammat qilinganga bo‘linadi. Diniy va dunyoviy deb ajratish ulardagi mavzular e’tiboridan, xolos. Tibbiyot, hisob, sanoat va boshqa ilmlar dunyo manfaatlari uchun kerak. Bu ilmlar farzi kifoya hisoblanib, unga doim ehtiyoj seziladi. Tibbiyot ilmi zaruriy ilm bo‘lib, u badan salomatligi uchun xizmat qiladi. Matematika ilmiga kelsak, u ham zaruriy ilmdir. Chunki moliyaviy muomalalarda, meros va vasiyatlarni taqsim qilishda unga ehtiyoj bor. Agar shahar yoki qishloqda bu ilmlarni biladigan kishi yo‘q bo‘lsa, hamma teng gunohkor bo‘ladi. Shahar aholisidan uni bajaradigan kishi chiqsa, boshqalardan gunoh soqit bo‘ladi. Dehqonchilik, tijorat, to‘qimachilik, tikuvchilik kabi kasblarning ham ilmini bilish farzi kifoya hisoblanadi. Agar yurtda birorta tabib bo‘lmasa, aholi halokatga yuz tutadi. Bu esa aqlan ahmoqlik, shar’an man qilingan ishdir. Chunki Qur’oni karimda: “O‘zingizni halokatga duchor qilmang” (Baqara surasi, 195-oyat), deya marhamat qilingan.
Shuningdek, insonlar qadimdan yuqoridagi ilmlarni o‘rganib, uning ortidan kasb qilib keladi. Bu ishni haligacha hech kim inkor qilgan emas. Kim mana shu ilmlarni o‘rganar ekan, niyati muhtojga yordam berish, zaiflarni qo‘llash, hojatini ravo qilish, o‘ziga va boshqa odamlarga manfaat yetkazish bo‘lsa, ajr, savob oladi. Agar bu kabi niyat bo‘lmasa ham gunohkor bo‘lmaydi, malomat qilinmaydi.
Bugungi kunda insoniyat erishgan yuksak taraqqiyot ham ilm-fan mahsulidir. Shu bois yoshlarimiz dunyoviy ilmlarni chuqurroq o‘rganmasa, davr bilan birga qadam tashlashga qiynaladi. Hazrat Ali roziyallohu anhu: “Bolalaringizga zamonaviy ilmlarni o‘rgatinglar, chunki ular o‘z zamonlari uchun tug‘ilganlar”, degan.
O‘tgan ota-bobolarimiz diniy va dunyoviy ilmlarda peshqadam bo‘lib, buyuk kashfiyotlar qilishgan. Biz ham ularning yo‘lini tutib, ajdodlarga munosib avlod yetishtirishimiz ham farz, ham qarzdir. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Insonlarning eng yaxshisi odamlarga ko‘p manfaat yetkazadiganidir”, deganlar (Imom Tabaroniy rivoyati).
Shunday ekan, Parvardigorga suyukli bo‘lish uchun dunyo ishlarida ham odamlarga ko‘proq manfaat berishimiz lozim. Buning eng maqbul yo‘li tadbirkorlik, kasb-hunar, tijorat, bugungi zamonaviy ilm-fan sohalari bilan shug‘ullanib, odamlarni ish bilan ta’minlash, bozoru do‘konlarimizni o‘z mahsulotlarimiz bilan to‘ldirib, xorij bilan raqobatlasha oladigan darajaga yetishdir. Buning uchun esa har sohaning ilmini puxta o‘rganish lozim. Shunda yurtimiz ravnaq topadi, xalqimiz farovon hayot kechiradi.
Shayx Nuriddin XOLIQNAZAR,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy.
Hayotda shunday sohalar borki, ularni mukammal egallash uchun butun umr o‘qib-izlanish lozim. Ana shunday kasblardan biri imom-xatiblikdir. Kimdir bu kasb egalariga oson tutishi mumkin. Lekin yetuk imom bo‘lish uchun to‘rt yil madrasa, to‘rt yil diniy oliy ta’lim dargohida o‘qishning o‘zi kamlik qiladi. Chunki imom o‘zi uchun ham jamoat uchun Alloh oldida burchli bo‘lsa, el oldidiga javobgarlik ham katta mas’uliyat yuklaydi. Bu mas’uliyat va xalq ishonchini oqlashning birdan bir yo‘li ilm va taqvodir.
So‘nggi yillarda ilm-fanning barcha yo‘nalishlar qatori diniy-ma’rifiy xususan, shariat, fiqh, aqoid kabi ilmlarni o‘rganish uchun keng yo‘llar ochildi. Bu borada Samarqandda Hadis ilmi oliy maktabi, Imom Moturidiy markazi qoshida Kalom ilmi, Farg‘onada – Marg‘inoniy ilmiy markazida islom huquqi maktabi, Buxoroda – Bahouddin Naqshband markazida tasavvuf maktabi, Qashqadaryoda – Abu Muin Nasafiy markazida aqida ilmi maktabini tashkil etilishi o‘z samarasini berib kelayotir. Chunki imom-xatiblarning madrasa va oliy ta’lim dargohida olgan bilimlarini mustahkamlash, ularni yanada chuqurlashtirish, yangi zamonaviy diniy masalalarni keng o‘rganishda mazkur maktablar muhim ahamiyat kasb etyapti. Bir so‘z bilan aytganda, bu maktablar imom-xatiblarni chin ma’noda sohaning yetuk egasiga aylanishiga zamin bo‘layotir.
Ayni kunda Farg‘ona viloyatidagi Marg‘inoniy ilmiy markazida islom huquqi maktabida yigirmadan ortiq vodiylik imom-xatiblar o‘z ish joylaridan uzilmagan holda diniy bilimlarini yana mustahkamlab, fiqh ilmini chuqurroq o‘rganmoqdalar. Ularga tajribali imom-xatiblar Ubaydulloh domla Abdullayev, Ibrohimjon domla Qodirov va Ahmadxon domla Nizomovlar ustoz-shogird an’anasi asosida ta’lim bermoqdalar. Shu kunga qadar tinglovchilar mazkur ustozlar ko‘magida “Muxtasarul-viqoya”, “Alfiqhul-akbar” kitoblari o‘qib tugatishdi. Ayni vaqtda “Kanzul-daqoiq” va Mulla Aliy Qorining “Alfiqhul-akbar”ga yozgan “Sharhul fiqhil Akbar” kitoblari mutolaa qilinib, asarlar batafsil o‘ranilmoqda. Ushbu asarlar Ahli sunna val jamoa aqidasi asosida mo‘min-musulmonlarni to‘g‘ri aqida hamda dinimiz ta’limotlariga amal qilishda vasatiy tarzda yurishlarida asosiy manbalardir.
Ta’kidlash joizki, imom-xatiblarning mazkur ilm dargohida olayotgan bilim va malakalari faoliyatlari uchun nihoyatda manfaatli bo‘lmoqda. Zero, turli yot g‘oyalar ta’siriga tushib adashgan yurtdoshlarimizni to‘g‘ri yo‘lga boshlash, mo‘min-musulmonlarga Ahli sunna val-jamoa va Hanafiy fiqhi asosida islom ta’limotlarini yetkazish, dolzarb mavzularda chiqish qilish, maqolalar yozishda bu dargohdan olinayotgan ilmiy va hayotiy tajribalar muhim ahamiyat kasb etmoqda. Shuningdek, turli uchrashuvlar va mahallalarda olib borilayotgan targ‘ibot tadbirlarida ham mazkur ilmiy maktabda hosil qilingan bilim va ko‘nikmalar asqotmoqda. Imom-xatiblar o‘rtasidagi bilimlar bellashuvida ham mazkur maktab tinglovchilari o‘zini har tomonlama namoyon etayotgani ham e’tiborga molik. Shu bilan birga maktab tinglovchilarining bir qanchasi ilmiy izlanishlarda davom etib, o‘z tadqiqotlari bilan dinimiz ravnaqiga o‘z hissalarini qo‘shmoqdalar.
Ma’lumki, ilk o‘rta asrlarda Farg‘ona vodiysida fiqh maktabi shakllanib, buyuk allomalar yetishib chiqdi. Birgina Burhoniddin Marg‘inoniy islom xuquqshunosligi borasida beqiyos asarlar ta’lif etgani barchaga ma’lum. Bugun u kishining “al-Hidoya” asari butun musulmon olamida mashhur bo‘lib, islom huquqi – fiqh bo‘yicha eng aniq, mukammal asar sifatida tan olingan.
Bugun ham mazkur an’analar qayta tiklanib, yurtimiz yana ilmu ma’rifat, olim ulamolar diyoriga aylanayotgani quvonarli holdir.
Rahmatulloh JALILOV,
Farg‘ona viloyati vakilligi Matbuot kotibi
(Hidoyat jurnali, 12-son)