Sayt test holatida ishlamoqda!
11 Iyun, 2025   |   15 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:05
Quyosh
04:49
Peshin
12:28
Asr
17:38
Shom
19:59
Xufton
21:37
Bismillah
11 Iyun, 2025, 15 Zulhijja, 1446

Aqli bor kishining Allohni tanishi lozimligi

11.11.2024   5142   14 min.
Aqli bor kishining Allohni tanishi lozimligi

Bismillahir Rohmanir Rohiym

42 - وَمَا عُذْرٌ لِذِي عَقْلٍ بِجَهْلٍ بِخَلاَّقِ الأَسَافِلِ وَالأَعَالِي

Ma’nolar tarjimasi: Aql egasiga pastliklaru balandliklar yaratuvchisini bilmaslik uzr emasdir.

Nazmiy bayoni:

Oqil banda aslo uzrli bo‘lmas,

Gar u yeru osmon Xoliqin bilmas.

Lug‘atlar izohi:

مَا nafiy harfi, لَيْسَ ning amalini qiladi.

عُذْرٌ – nafiy harfining ismi. Uzr kalimasi lug‘atda “kechirim so‘rash” ma’nosini anglatadi. Istilohda “o‘zini oqlash uchun keltiriladigan hujjat uzr deb ataladi”.

لِ – “shibhi mulk” ma’nosida kelgan jor harfi.

ذِي – “sohib” ma’nosini anglatuvchi “asmoi sitta”dan biri. Jor majrur  مَا ning xabari bo‘lgani e’tiboridan nasb o‘rnida turibdi.  

عَقْلٍ –  aql lug‘atda “tutib turish” ma’nosiga to‘g‘ri keladi. Ya’ni to‘g‘ri yo‘ldan og‘ib ketishdan tutib turish uchun yaratilgan nafsdagi quvvat aql deb ataladi. Aql ikki xil bo‘ladi:

1. Zaruriy. Bandaning ixtiyorisiz hosil bo‘ladigan aql zaruriy aql deyiladi;

2. Iktisobiy. Ixtiyoriy ravishda tafakkur qilish orqali hosil bo‘ladigan aql iktisobiy aql deyiladi.

بِجَهْلٍ – jor majrur عُذْرٌ ga mutaalliq. Johillik lug‘atda “nodonlik”, “bexabarlik” ma’nolariga to‘g‘ri keladi. Istilohda esa “biror narsa haqida uning teskarisiga ko‘ra e’tiqod qilish johillik deyiladi”.  

Johillik ikki turga ajratilgan:

1. Jahli basiyt – bilish kerak bo‘lgan narsadan bexabarlik;

2. Jahli murakkab – voqelikka to‘g‘ri kelmaydigan narsa haqida qat’i e’tiqodda bo‘lish.   

بِخَلاَّقِ – jor majrur جَهْلٍ ga mutaalliq. Ma’noni kuchaytirib bayon qilish maqsadida “siyg‘ai mubolag‘a”[1] shaklida keltirilgan.

الأَسَافِلِ – muzofun ilayh. سَافِل  ning ko‘plik shakli.

الأَعَالِي – bu kalima عَالِي ning ko‘plik shakli. الأَسَافِلِ ga atf qilingan.


Matn sharhi:

Balog‘atga yetgan aqli raso insonning osmonlaru yerni yaratgan Zotni bilmasdan dunyodan o‘tib ketishi uning qiyomat kunida so‘ralmasligiga uzr bo‘la olmaydi.  

Aql insonga berilgan eng ulug‘ ne’matdir. Zero, Alloh taolo farishtalarga aqlni berib, shahvatni bermagan. Hayvonlarga esa shahvatni berib, aqlni bermagan. Odam bolalariga esa ham aqlni, ham shahvatni bergan. Shunga ko‘ra qaysi insonning aqli shahvatidan ustun bo‘lsa, u inson farishtalar martabasida, balki ulardan ham yuqoriroq martabada bo‘ladi, kimning shahvati aqlidan ustun bo‘lsa, u inson hayvonlar qatorida, balki ulardan-da pastroq darajada bo‘ladi.  

Alloh taoloni tanib, Unga iymon keltirish har bir aql egasiga vojibdir. Bu to‘g‘rida hech qanday bir-birlaridan farqli qarashlar yo‘q. Ammo Alloh taoloni tanish Uning xabarlarini eshitgandan keyin vojib bo‘ladimi, yo eshitmasa ham inson o‘z aqli bilan Uni tanishi vojib bo‘ladimi? Ana shu to‘g‘risida ash’ariya  va moturidiya mazhablari orasida bir-birlaridan farqli qarashlar bor. Ushbu farqli qarashlarning umumiy xulosasi quydagilardir: Ash’ariy mazhabida: “Alloh taoloni tanish Uning xabarlarini eshitish dalolati bilan vojib bo‘ladi”, – deyilgan.

Moturidiy mazhabida esa:  “Alloh taoloni tanish aql dalolati bilan vojib bo‘ladi”, – deyilgan.

Bunday bir-birlaridan farqli o‘rinlarda, tabiiyki, har birlarining o‘zlariga yarasha dalil-hujjatlari bor. Ash’ariy mazhabining dalillari:

﴿رُّسُلٗا مُّبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى ٱللَّهِ حُجَّةُۢ بَعۡدَ ٱلرُّسُلِۚ

“Payg‘ambarlar (kelgan)dan keyin odamlarda Allohga qarshi hujjat bo‘lmasin deb payg‘ambarlarni xushxabar beruvchi va ogohlantiruvchi qilib (yubordik)[2].  

Ya’ni, agar aql odamlarga zimmalaridagi burchlarni ado etish uchun hujjat bo‘lganida, Alloh taolo ularga payg‘ambarlarni yubordik deb emas, ularga aqlni yaratdik deb bayon qilgan bo‘lar edi. Boshqa bir oyatda toki payg‘ambar yuborilmas ekan, ularga azob kelmasligi xabar berilgan:

﴿ وَمَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّىٰ نَبۡعَثَ رَسُولٗا١٥

“To payg‘ambar yubormagunimizcha (biror kimsani) azoblovchi bo‘lmadik”[3].     

Ya’ni agar Alloh taoloni tanish aql dalolati bilan vojib bo‘lganda ularni payg‘ambar yubormasdan ham burchlarini ado etmaganlari uchun azoblagan bo‘lar edi. Ushbu dalillardan Alloh taoloni tanish Uning xabarlarini eshitish dalolati bilan vojib bo‘lishi ko‘rinib turibdi. 

Moturidiy mazhabining dalillari: Qur’oni karimda osmonlaru yerda, quyosh, oy, yulduzlar, tog‘u toshlar, daraxtlar va bulardan boshqa qanchadan-qancha buyuk Yaratuvchiga va qudratining cheksizligiga dalolat qiladigan alomatlar borligi bayon qilingan: 

﴿وَكَأَيِّن مِّنۡ ءَايَةٖ فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ يَمُرُّونَ عَلَيۡهَا وَهُمۡ عَنۡهَا مُعۡرِضُونَ١٠٥

“Osmonlar va Yerda qanchadan-qancha (Alloh va uning sifatlariga dalolat qiluvchi) alomatlar bor. (Lekin) ular yonidan yuz o‘girgan hollarida (beparvo) o‘tib ketadilar”[4].  

Ya’ni, ular Alloh taoloning borligiga dalolat qiladigan shuncha belgi-alomatlar haqida tafakkur qilib iymon keltirmaydilar. Agar alomatlardan yuz o‘girmasdan ularni tafakkur qilib ko‘rganlarida, aql yuritib e’tibor berganlarida albatta iymon keltirgan bo‘lardilar. Bu esa insonda aql borligining o‘zi Alloh taoloni tanishga sabab ekaniga dalolat qiladi.

Alloh taoloning yaratuvchiligini, o‘ta ilmli zot ekanini mushriklar ham e’tirof etganlar:  

﴿وَلَئِن سَأَلۡتَهُم مَّنۡ خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ لَيَقُولُنَّ خَلَقَهُنَّ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡعَلِيمُ٩

(Ey Muhammad!) Qasamki, agar ulardan: “Osmonlar va Yerni kim yaratgan?” – deb so‘rasangiz, albatta: “Ularni Qudratli va Bilimli (Alloh) yaratgan”, – derlar”[5].       

Ya’ni mushriklar ham osmonlaru yerni aziz va o‘ta ilmli zot, Alloh taolo yaratganini bilganlar. So‘ngra johillik bilan Unga boshqani qo‘shib ibodat qilganlar. Bu esa Alloh taoloni tanish inson fitratida borligini, bu fitratni Alloh taolo insonga qo‘shib yaratganini, shunga ko‘ra har bir aql-hushli odam Alloh taoloni tanishi lozimligini, tanimasligi uzr bo‘lmasligini bildiradi.

Aqlning Alloh taoloni tanish uchun hujjat ekaniga quyidagi oyat ham yorqin dalildir:

﴿ إِنَّ ٱلسَّمۡعَ وَٱلۡبَصَرَ وَٱلۡفُؤَادَ كُلُّ أُوْلَٰٓئِكَ كَانَ عَنۡهُ مَسۡ‍ُٔولٗا٣٦

“Chunki quloq, ko‘z, dilning har biri to‘g‘risida (har bir inson) mas’ul bo‘lur (javob berur)[6].    

Ya’ni, quloqning mas’ulligi eshitiladigan narsalarga xoslanadi, ko‘zning mas’ulligi ko‘riladigan narsalarga xoslanadi, dilning mas’ulligi tushunarli bo‘lgan narsalarga xoslanadi. Ammo quloq ham, ko‘z ham o‘z vazifalarini ado etishda aqlga muhtojdir.  Chunki quloq haqni ham, nohaqni ham eshitadi, ko‘z ham ko‘rishda haq bilan nohaq orasini ajrata olmaydi. Haq bilan nohaq orasini aql ajratadi. Agar haq va nohaqni ajratishda aql hujjat bo‘lmaganida, quloqning eshitishi-yu, ko‘zning ko‘rishi behuda ish bo‘lib qolardi.

Xulosa qilib aytganda, aql-hushli insonga yeru osmonlarning Yaratuvchisi, Alloh taoloni tanimasligi uzr hisoblanmaydi. Chunki har bir narsa xususida aql yuritib qaralsa, Alloh taoloning biru borligiga dalolat qiluvchi belgilar mavjud. Shoir Abu Atohiyaning she’ri mazkur ma’nolarni yetarli darajada ifodalab beradi:

فَوَاعَجَباً كَيْفَ يُعْصَى الإِلَهُ    أَمْ كَيْفَ يَجْحَدُهُ الْجَاحِدُ

وَللهِ فِي كُلِّ تَحْرِيْكَةٍ           وَتَسْكِيْنَةٍ أَبَداً شَاهِدٌ

وَفِي كُلِّ شَيْءٍ لَهُ آيَةٌ        تَدُلُّ عَلَى أَنَّهُ الْوَاحِدُ

Vo ajabo, Allohga qanday isyon qilinar, yo inkor etuvchi Uni qanday inkor etar.

Allohga har bir harakatu sukunatda doimiy guvohlik beruvchi bor-ku,

Barcha narsalarda belgilar borki, Uning birligiga dalolat etar.

“Ja’far Sodiqning huzurida zindiqlardan[7] biri yaratuvchi borligini inkor qildi. Ja’far Sodiq unga: “Dengizni va uning qo‘rqinchini ko‘rganmisan”, – dedi. U: “Ha, dengizga chiqqanman, bir safar dengizda qo‘rqinchli bo‘ron turib, kemamizni chilparchin qildi. Dengizchilar g‘arq bo‘lishdi. Men jon talvasada bir taxtaga osilib oldim. Osmon bo‘ylab otilayotgan to‘lqin shiddatidan taxta ham qo‘limdan chiqib ketib, hayotdan umidimni uzgandim, o‘shanda to‘lqinning o‘zi meni sohilga chiqarib tashlagandi”, – dedi. Shunda Ja’far Sodiq: “Sening suyanchig‘ing va ishonganing kema, taxta va dengizchilar  edi, ular sendan ketgan paytda salomat qolishni istadingmi”, – dedi. U: “Ha”, – dedi. Ja’far Sodiq: “Kimdan”, – dedi. U jim qoldi. Ja’far Sodiq: “O‘sha paytda sen umid qilgan zot – Yaratguvchidir. U seni g‘arq bo‘lishdan qutqardi”, – dedi. U kishi Ja’far Sodiqning qo‘lida Islomni qabul qildi.

Dahriylardan[8] bir guruhi Imom Shofi’iy rahmatullohi alayhdan Yaratuvchining borligiga nima dalil bor, deb so‘rashdi. U zot: “Tut bargi, uning ta’mi, hidi va rangi Yaratuvchining borligiga dalildir, ushbu narsalarni bilasizlar-a”, – deb so‘radi. Ular: “Ha”, – deyishdi. Imom Shofi’iy: “Tut bargini ipak qurti yeydi, undan ipak chiqadi, asalari iste’mol qiladi, undan asal chiqadi, qo‘y yeydi, undan qumaloq chiqadi, uni kiyik yeydi, misk xaltasida misk to‘playdi. Tabiiy holati bir xil bo‘lsa ham, keyingi holatlarini kim ana shunday xilma-xil qildi”, – dedi. Ular bu xususda tafakkur qilib qattiq tasirlanishdi va Allohga iymon keltirdilar.

Abu Nuvosdan Yaratuvchining borligiga dalil so‘rashganida ushbu she’r bilan javob bergan: 

تَأَمَّلْ فِى بِنَاءِ الأَرْضِ وَ انْظُرْ   إِلَى آثَارِ مَا صَنَعَ الْمَلِيكُ

عيُونٌ فِى لَجِينٍ شَاخِصَاتٌ     وَأَحْدَاقٌ كَالذَّهَبِ السَّبِيكِ

*  *  *

عَلَى قُضُبِ الزَّبَرْجَدِ شَاهِدَاتٌ    بِأَنَّ اللهَ لَيْسَ لَهُ شَرِيكٌ

وَإِنَّ مُحَمَّدًا خَيْرُ البَرَايَا         إِلَى الثَّقَلَيْنِ أَرْسَلَهُ الْمَلِيكُ

Yerning binosiga taammul qil va qara

Malik qilgan narsalarning asarlariga,

Kumushlar ichinda tikilguvchi ko‘zlar,

Quyulgan tillo kabi ko‘z qorachig‘lar.

*  *  *

Zabarjad daraxtida bordir guvohlar,

Ular Allohga sherik yo‘qligin aytar.

Muhammad yaralganlarning eng yaxshisidir,

Malikning insu jinga yuborgan elchisidir.

Bir tabibdan Robbingni nima bilan taniysan”, – deb so‘rashdi. U: Asalari bilan taniyman, bir tarafi bilan asal chiqaradi va bir tarafi bilan chaqadi”,  –deb  javob berdi[9].

 Ya’ni oddiy asalarida ham Alloh taoloning naqadar qudratli zot ekaniga dalolat bor. U bir tarafidan, ya’ni og‘zidan asal chiqarsa, ikkinchi tarafidan zahar soladi. Bu haqiqat asal so‘zining yozilishida ham o‘z ifodasini topgan, عَسَلٌ (asal), لَسْعٌ (zahar solish), ya’ni asal so‘zi teskari tarafidan yozilsa, zahar solish ma’nosi chiqadi.


Keyingi mavzu:
Jon chiqar vaqtda keltirilgan iymon bayoni

 


[1] Ma’noni mubolag‘a bilan yoki kuchaytirib bayon qilish maqsadida ismi foil siyg‘asi (shakli) beshta samo’iy (eshitish orqali sobit bo‘lgan) siyg‘aga o‘zgartiriladi:

1. فَعَّالٌ –  مَنَّاعٌo‘ta man qiluvchi;

2. مِفْعَالٌمِهْذَارٌo‘ta ko‘p gapiruvchi;

3. فَعُولٌغَفُورٌ – o‘ta kechirimli;

4.  فَعِيلٌعَلِيمٌ – o‘ta biluvchi;

5.  فَعِلٌحَذِرٌ – o‘ta ehtiyotkor.

Ushbu siyg‘alar ismi foilning kuchaytirilgan ma’nosiga dalolat qiladi. Shuning uchun ham ular “siyg‘ai mubolag‘a” deb nomlanadi.

[2] Niso surasi, 165-oyat.

[3] Isro surasi, 15-oyat.

[4] Yusuf surasi, 105-oyat.

[5] Zuxruf surasi, 9-oyat.

[6] Isro surasi, 36-oyat.

[7] Zindiq lug‘atda “yaramas makkor” ma’nosini anglatadi. Istilohda “birorta ham dinga e’tiqod qilmaydigan kimsa zindiq deb ataladi”. Zindiqlar “zamon hech qachon tugamaydi” deb e’tiqod qilishgan.   Qarang:    Abdulhamid Mahmud Tohmoz. Fiqhul Hanafiy fi savbihil jadid, uchinchi juzi. – Damashq: “Dorul qalam”, 2009. – B. 115.

[8] Dahriy lug‘atda “xudosiz”, “shakkok” ma’nolarini anglatadi. Istilohda  “Olamning o‘zi azaliy va abadiy mavjud, uning yaratuvchisi yo‘q deydigan kimsa, dahriy  deyiladi”. Qarang:  Munjid fil-lug‘ati a’lom. – Bayrut: “Dorul mashriq”, o‘ttiz sakkizinchi nashr. – B. 227.

[9] Abu Hafs Sirojiddin Umar ibn Is'haq G‘aznaviy. Sharhu aqidati imom Tahoviy. – Qohira: “Darotul Karaz”, 2009. – B. 43.

 

Boshqa maqolalar
Maqolalar

“Jonli” va “jonsiz” tarbiya

10.06.2025   5443   12 min.
“Jonli” va “jonsiz” tarbiya

«Agar ogohsan sen – shohsan sen.

Agar shohsan sen – ogohsan sen»

 

«Avliyolarning  avliyosi», «mutafakkirlarning  mutafakkiri», «shoirlarning sultoni» bobomiz Alisher Navoiy hazratlari naqadar chiroyli ta’rif berganlar o‘z asarlarida!

 

«Ogohlik» co‘zining ma’nolarini bugungi zamon sharoitidan kelib chiqib, yanada keng miqyosda tushunishimizga to‘g‘ri keladi. Ya’ni, bugungi ogohlik xalqimiz, ayniqsa yoshlar qalbini, ruhiyatini, aql-idroki va umuman ma’naviyatini jahonda yuz berayotgan mafkuraviy yo‘nalishdagi oshkora va yashirin tahdidlarning xatarlaridan va «ommaviy madaniyat»ning yemiruvchi ta’siridan muhofaza qilishni ham o‘z ichiga oladi.     

 

Albatta, xalqimiz, jumladan yosh avlod g‘arb fan-texnikasi, madaniyati, adabiyoti, san’atining ilg‘or jihatlarini inkor etmaydi.

 

Biroq G‘arbda din va odobga zid bo‘lgan qarashlarning ko‘pchilikka singdirilishi oqibatida yuzaga kelgan «ommaviy madaniyat» tushunchasini G‘arb ziyolilarining o‘zlari «G‘arbning muammosi» sifatida baholayotganini hamda «ommaviy madaniyat»ning ma’naviy-axloqiy tubanliklarini yoshlarimiz qancha tez anglasa, shuncha yaxshi.

 

«Muqaddas islom dinimizni pok saqlash, uni turli xil g‘arazli xuruj va hamlalardan, tuhmat va bo‘htonlardan himoya qilish, uning asl mohiyatini o‘nib-o‘sib kelayotgan yosh avlodimizga to‘g‘ri tushuntirish, islom madaniyatining ezgu g‘oyalarini keng targ‘ib etish vazifasi hamon dolzarb bo‘lib qolmoqda».

 

Bu vazifa nafaqat biror vazifador yoki biror sohadagi mas’ullarga belgilangan, balki har bir (!) OTA UCHUN, har bir (!) ONA UCHUN buyuk vazifa, deb bilmog‘imiz lozim!

 

Hozirgi davrda, axborot texnologiyalari o‘ta tezkorlik bilan rivojlanayotgan bir paytda, nanotexnologiya zo‘r shiddatlik bilan avjiga chiqayotgan zamonda, har xil ommaviy axborot vositalari xilma-xil ma’lumotlarni kechayu-kunduz tarqatayotgan bir onda, ayniqsa bugun farzandlarimiz o‘z-o‘zlari bilan yolg‘iz qolib 25 soat vaqtlarini telefon, kompyuter bilan mashg‘ul bo‘lib, bolalarimiz ular bilan “band” bo‘lib qolganlarida mazkur vazifalar, jannatmakon yurtimiz, muqaddas Vatanimiz, dono xalqimizning har bir fuqarosiga qushga havo,  baliqqa suv zarurligiday zarur bo‘lsa kerak...

 

Bugungi kunda tarbiya ham, ming afsuslar bo‘lsinki, ikki xil bo‘lib qoldi: 1) «jonsiz» tarbiya va 2) «jonli» tarbiya.

 

  1. «JONSIZ» tarbiya – bu internet, kompyuter, telefon, televizor... Ming afsus va nadomatlar bo‘lsinki, bu narsalar ham ko‘p yoshlarimizni, ba’zi o‘rinlarda sal kattaroqlarimizni ham to‘g‘ri yo‘ldan, o‘z ota-onalari ne-ne mashaqqatlar chekib o‘rgatgan yo‘ldan, ota-bobolarimizdan buyuk va beqiyos meros bo‘lib kelayotgan yo‘ldan ozdirib va adashtirib qo‘ymokda...

 

Natijada, dono xalqimiz maqolida «yaxshini sharofati, yomonni kasofati» deb aytilganidek, o‘zlari ham, oilasi ham, qarindoshlari ham, qo‘shnilari ham, do‘stlari ham, yaqinlari ham, atrofdagilari ham sarson bo‘lib, ularning kasofatlari yashab turgan mahallasiga ham, ishlab turgan ishxonasiga ham, butun el-yurtiga ham yetmoqda...

 

Bunday shakldagi «jonsiz» tarbiya:

  • dono xalqimiz dunyoqarashiga ham,
  • millatimiz mentalitetiga ham,
  • Qur’oni karimning muborak oyati karimalariga ham,
  • Payg‘ambarimiz alayhis salomning muborak hadisi shariflariga ham,
  • dinimiz ko‘rsatmalariga ham,
  • shariatimiz hukmlariga ham,
  • ulamolarimiz fatvolariga ham,
  • davlatimiz qonunlariga ham,
  • sharqona odoblarimizga ham,
  • mazhabimiz me’yorlariga ham,
  • jamiyatshunoslik aloqalariga ham,
  • odamgarchilik munosabatlariga ham,
  • insoniy tuyg‘ularga ham,
  • ruhshunoslik sir-asrorlariga ham,
  • yurtimiz urf-odatlariga ham,
  • o‘zbekchilik qoidalariga ham,
  • madaniyatimiz axloqlariga ham,
  • insoniy aqlga ham,
  • axloqiy normalarga ham,
  • dono maqollarimizga ham,
  • milliy an’analarimizga ham,
  • diniy qadriyatlarimizga ham,
  • xalqimiz ong-tafakkuriga ham,
  • musulmonchiligimiz asoslariga ham,
  • Islom dinimiz tushunchalariga ham

ZID  EKANLIGINI  UNUTMAYLIK !!!

 

Xorijiy telekanallarda nima namoyish etilsa yoki internetda nima targ‘ib qilinsa, barchasini qabul qilaverish aslo mumkin emas !!!

 

Biz ular orasidan imon-e’tiqodimiz, an’anayu qadriyatlarimizga mos keladiganlarinigina saralab olmog‘imiz shart!

 

Bu maqsadga esa yoshlarimizga telefon, televideniye, kompyuter va internetdan oqilona foydalanish yo‘llarini o‘rgatish, ularning mazkur axborot manbalaridan foydalanishlarini nazorat qilib borish orqaligina erishish mumkin. Toki hali suyagi qotib ulgurmagan yoshlarimizning beg‘ubor ma’naviyatiga jiddiy zarar yetmasin!

 

Mutaxassislarning tadqiqotlariga ko‘ra, AQSHda jinoyatchilarning yarmidan ko‘pi buzilgan oilalar farzandlari ekani ma’lum bo‘lgan. Ularga ota-onasining ajrashgani tufayli yetkazilgan kuchli ruhiy zarba o‘rta yosh, hatto keksalik chog‘ida ham salbiy ta’sir o‘tkazishi aniqlangan.

 

2) «JONLI» tarbiya – bu:

 

ulug‘ ajdodlarimizdan davom etib kelayotgan oltindan qimmat rivoyatlari va noyob hikmatlari;

 

buyuk ota-bobolarimizdan eshitib kelayotgan tillo bilan teng pand-nasihatlari va betakror hikoyalari;

 

mehribon ota-onalarimizdan o‘rganib kelayotgan gavhar o‘gitlari va mislsiz so‘zlari;

 

elimiz tanigan va xalqimiz tan olgan ustozlarimizdan ta’lim olib kelayotgan zar tushunchalari va bebaho ilmlari;

 

jannatmakon yurtimiz – muqaddas Vatanimiz ta’lim maskanlarida taralayotgan durdan a’lo fanlar va beqiyos bilimlar;

 

uyimizda farzandlarimizga o‘zimiz berayotgan ta’lim-tarbiyamiz.

 

Bu «jonli» tarbiyadagi ma’lumotlar esa ma’naviyat va ma’rifat yo‘nalishiga hamda tarbiya sohasiga daxldor har bir inson uchun, har bir (!) OTA UCHUN, har bir (!) ONA UCHUN beqiyos ensiklopedik manba bo‘lib xizmat qiladi. 

 

Oiladagi bosh – bobo yoki buvi, ota yoki ona har kuni, ayniqsa juma oqshomi, bozor oqshomi kunlarida oilaviy dasturxon atrofida o‘tirganlarida oilasining har bir a’zolarini ismlarini nomma-nom aytib, har bir o‘g‘il-qizlarini, har bir kelin-kuyovlarini, har bir nevara-chevaralarini haqlariga yaxshi tilaklar aytib, yaxshi duolar qilsalar – bu ham «jonli» tarbiyaning bir turi hisoblanadi. 

 

Zero, bunday shakldagi «jonli» tarbiyani hammalarimizning ota-bobolarimiz, ona-momolarimiz avval-azaldan chin ixlos bilan, sof e’tiqod bilan, go‘zal namuna va chiroyli ibrat bo‘lib, barkamol darajada berib kelishgan. Shunda «mening otam meni haqimga bunday duo qilganlar», «mening onam meni bunday bo‘lishimni Xudodan so‘rar edilar» degan ongi-shuuridagi dasturxon atrofidagi surat uni ko‘z oldida doim turadi.
 

Dasturxon atrofida, oilasi huzurida aytilgan ota-onasining umidlari, orzulari uni boshqa nojo‘ya xatti-harakatlardan tiyilishga, har kuni qo‘l ochib Yaratgandan so‘rayotgan tilaklarni eslab, mazkur tilaklarga mos kelmaydigan ishlardan saqlanishga undaydi.

 

Buyuk ota-bobolarimizdan meros bo‘lib qolib kelayotgan dono xalqimizning yuksak ma’naviyatiga davlatimiz rahbari Muhtaram Prezidentimiz ham: «Duo qilgan, duo olgan hech qachon kam bo‘lmaydi. Bunday joydan hech qachon baraka arimaydi», deb yana qo‘shimcha sifatida bizlarga  yengilmas kuch qilib berdilar.
 

Xalqimizning milliy ma’naviyati, oilalarimizda amal qilinadigan tartib-qoidalar yoshlar tarbiyasida muhim ahamiyatga egadir! Ular oila mustahkamligini ta’minlashda ulkan poydevor vazifasini o‘taydi. Diyorimizda milliy qadriyatlar va muborak dinimizning ezgu ta’limotlari asosida oilaga doir qonun-qoidalar yanada mukammal qayta ishlandi.

 

Janobi hazrat Payg‘ambarimiz Rasululloh sallallohu alayhi vasallam o‘z muborak hadisi-shariflarida marhamat qiladilar: «Bolalaringizga odob beringlar va odoblarini chiroyli qilinglar!».

 

Bu xususda shoirlarimizning ibratli so‘zlari bor:

«Birinchi g‘ishtni qiyshiq qo‘yarkan me’mor,

 Osmonga yetsa ham qiyshiqdir devor».

 

Oilada erning mavqei balandligi, xotin ham o‘z haq-huquqlariga egaligi, farzandlarning ota-onani hurmat qilishlarini olaylik. Ko‘p yillar davomida ota-bobolarimiz qalbiga singib ketgan ushbu milliy va diniy qadriyatlarni bugun yanada sayqallash kerakligini zamon talab etmoqda. Shiddat bilan o‘zgarib borayotgan hozirgi zamonda bema’ni xurujlar ko‘payib, ularning inson va jamiyat hayotiga salbiy ta’sirlari misli ko‘rilmagan darajada kuchayib bormoqda.

 

Shuning uchun barchamiz ko‘zimizni kattaroq ochib, ziyraklik va ogohlik bilan bunday hamlalarga qarshi kurashmog‘imiz lozim.

 

Ayniqsa, hozirda yurtimizdagi mavjud behisob hamda turli fursat va imkoniyatlardan serma’no, sermahsul, mazmunli va unumli foydalanib,

 

HAR BIR OTA,  HAR BIR ONA  O‘Z farzandiga:

 

odob-axloq namunalarini,

kindik qoni to‘kilgan mislsiz Vataniga – vatanparvarlik his-tuyg‘ularini,

bobo-buviga – ehtirom-hurmatni,

ota-onaga – mehr va itoatkorlikni,

oila a’zolariga – rahmdillik va mehribonlikni,

o‘z juft haloliga – haqiqiy muhabbat va sodiqlikni,

qo‘ni-qo‘shnilarga – oqibat va chiroyli munosabatni,

qavm-qarindoshlarga – saxovat-muruvvatni,

sinfdosh-kasbdoshlarga – chin do‘stlik va yordam berishni,

atrofdagi barcha odamlarga – insonparvarlik va samimiylikni,

hayvon-parranda-hasharotlarga – rahm-shafqatni uqtirib, yuqtirib, tushuntirib, singdirishimiz –

HAM  BURCHIMIZ,  HAM  QARZIMIZ,  HAM  FARZIMIZDIR!!!

 

XUDONI OLDIDA ham, BANDASINI OLDIDA ham, YURT-XALQIMIZ OLDIDA ham!

 

Bularni hammasini bolalarimizga o‘rgatish uchun bizlarga hech qanday maxsus oliy ma’lumot ham, tegishli sertifikat ham, hech kanday qizil diplom ham kerak emas! Yoshlarimizda bu jihatlarini biz uyg‘otishimiz (!) kerak xolos. Zero shu sifatlarning hammasi farzandlarimizning qonida bor, ularning xamirturushlarida bor! Zero shu fazilatlarning hammasi bolalarimizning DNK larida mavjud! Chunki bu xususiyatlarning barchasi bizlarning ota-onalarimizdan avloddan-avlodga, qon orqali o‘tib kelayapdi! “Buning qonida bor-da o‘zi!” deb yoki “olma pishsa, tagiga tushadi” deb bejizdan-bejiz aytmaydi dono xalqimiz!

Kimning ona-Vatanni sevish tuyg‘usi kuchli va imon-e’tiqodi mustahkam bo‘lsa, o‘zining o‘tmishini hurmatlab, yaxshi bilsa, «ommaviy madaniyat» tuzog‘iga tushib qolmaydi, dinu davlatimizning “xaqiqiy do‘stlari”ning qarmog‘iga ilinmaydi. Buning uchun oilada ota-onalar farzandlari bilan milliy musiqa, xalq qo‘shiq-ashulalarimizni eshitishsa, birgalikda kitob o‘qishsa, o‘qigan asarlarini birgalikda muhokama qilishsa, ularni turli sport seksiyalariga va musiqa to‘garaklariga jalb etishsa, erishilgan yutuqlari va egallayotgan tajribalariga qiziqishsa, ilm-hunar o‘rganishlarida hamnafas bo‘lishsa, yoshlarning yot g‘oyalar uchun vaqti ham, qiziqishi ham bo‘lmaydi.

Iloho o‘zlarimizni ham,

farzand-zurriyotlarimizni ham

Mehribon Parvardigorimiz O‘zi buyurgan,

Janobi Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam tavsiya etgan,

o‘tmishda o‘tganlarimizning ruhlari shod bo‘ladigan,

xalqimiz xursand bo‘ladigan,

ota-onalarimiz rozi bo‘ladigan yo‘llardan yurishimizni nasib etsin!      

 

JIDDIY  E’TIBOR  UCHUN  JIDDIY  MASALA:

 

Ne-ne umidlar bilan o‘stirayotgan farzandlarimiz

dinimiz qoidalari ruxsat bermagan,

milliy an’analarimiz va mahalliy urf-odatlarimiz qaytargan

hamda davlatimiz qonunlari qoralagan

yeb-ichish mahsulotlaridan O‘TA va O‘TA EHTIYOT bo‘lishlari

va ayniqsa hozirgi paytda

aynan shu tomonlardan "hujum" kilayotgan dushmanlarimizga

kuchli va sof e’tiqod bilan qarshi turaolishlari –

o‘z diniga, o‘z xalqiga, o‘z yurtiga hamda

o‘z muqaddas oilasiga sadoqatli ekanini

yaqqol belgisi bo‘ladi!

Ibrohim domla Inomov

 

Ibratli hikoyalar