Bismillahir Rohmanir Rohiym
Cavol: Men bir paytlar o‘zim bilib yoki bilmagan holda boshqalarni haqlarini yeb qo‘yganman. Hozir ularni topishni ham ilojisi yo‘q. Chunki ularni tanimayman ham. Bu ishim noto‘g‘riligini endi anglab yetdim. Ularni qanday qilib rozi qilsam bo‘ladi?
Javob: Bismillahir Rohmanir Rohim. Birovlarning haqqini nohaqdan olgan kishi tavba qilmog‘i lozim bo‘ladi. Tavbasi o‘sha haqlarni o‘z egalarini topib berib, uni rozi qilish, qilgan gunohi uchun istig‘for aytishi bilan bo‘ladi. Haqdorni rozi qilmasa, tavbasi haqiqiy hisoblanmaydi. Hadisi shariflarda dunyoning o‘zida haqdorlarning haqqini ado qilib qo‘yishi borasida ko‘p marta ogohlantirilgan.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday dedilar: “Kim birovning sha’niga yoki biror narsasiga zulm qilgan bo‘lsa, uni bugun – dinor ham, dirham ham bo‘lmay qolishidan oldin – rozi qilib olsin. Agar solih amali bo‘lsa, undan qilgan zulmi miqdorida olinadi; yaxshiliklari bo‘lmasa, haq egasining yomonliklaridan olinib, bunga yuklatiladi” (Imom Buxoriy rivoyati).
Zimmadagi haqlarni avvalo egasi qidiriladi. Hozirgi kunda egasini topishning turli va qulay usullari bor. Topilgach, egalariga beriladi. Agar vafot etgan bo‘lsa, merosxo‘rlariga beriladi.
Agar haqdorni topishning iloji bo‘lmasa, uning nomidan kambag‘allarga sadaqa qilinadi. Ana shundan keyin egasi topilib qolsa, uning nomidan sadaqa qilib yuborganini aytadi. Haq egasi shunga rozi bo‘lsa, ish shu bilan bitadi. Agar haqini talab qilsa, haqini beradi va sadaqaning savobi o‘ziga bo‘ladi. “Tabyinul haqoiq” kitobida bunday deyilgan:
“(Olingan) narsalarning egasini bilsa, ularga qaytarib beradi. Bilmasa, sadaqa qilib yuboradi. Chunki nopok yo‘l bilan topilgan mablag‘ni egasini topishning iloji bo‘lmasa, sadaqa qilinadi”. Vallohu a’lam.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi
O‘tgan solih zotlar jamoat bilan namoz o‘qiyolmay qolsalar, bir-birlariga ta’ziya izhor qilishar ekan. Shunday zotlardan biri Hotamul Asom aytadi: “Men jamoatga ulgurmay qoldim, shunda menga Abu Is'hoq Buxoriyning bir o‘zi ta’ziya bildirdi. Agarda o‘g‘lim o‘lib qolsa minglab odamlar ta’ziya izhor qilishadi. Buning sababi odamlar nazdida din musibati dunyo musibatlaridan ko‘ra arzimas sanalganidandir”.
Bugungi kunda oramizda qanchalab odamlar jamoat namozlarini o‘tkazib yuboradilar, jiddiy e’tibor qaratmaydilar. Ba’zida ish, g‘am-tashvishlarning ko‘pligini bahona qilamiz, to‘g‘rimi?! Yana ko‘plar tuni bilan uxlamasdan, bomdod namoziga yaqin uxlab qolishlari ham bor gap.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning “Zimistonda masjidlar sari odim tashlovchilarga qiyomat kunidagi tamomiy nurning xushxabarini beringlar”[1] deganlarini nahot eshitmagansiz?!
Shayton sizning ustingizdan g‘alabaga erishib, namozda xotirjamligingizni ketkazishiga imkon bermang!
Omir ibn Abdulloh o‘lim to‘shagida yotganlarida azon ovozini eshitib: “Meni qo‘limdan tutinglar”, dedilar. Omir ibn Abdullohga “Axir siz betobsiz-ku”, deyishganida: “Allohning chaqirig‘ini eshitib turib, unga rioya qilmaymanmi”, dedilar. Keyin u kishini qo‘lidan ushlab turg‘izishdi. Masjidda imom bilan shom namozining bir rakatini o‘qidilar va jon taslim qildilar.
Yana bir misol: Sufyon ibn Uyayna azon aytilishidan ilgari namozga borishga ishtiyoqmand bo‘lganlar va doim: “Namozga azon aytilmagunicha masjidga kelib turmaydigan yomon qul bo‘lma. Chunki yomon qul chaqirmaguningcha kelmaydi”, der edilar.
Oisha roziyallohu anho onamiz aytadilar: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan suhbatlashib o‘tirardik, u zot ham biz bilan gaplashib o‘tirardilar. Bordi-yu, namoz vaqti kirib qolsa, bir-birimizni tanimaganday bo‘lib olardik”[2].
Shukrki, oramizda masjidda birinchi safga joylashish uchun g‘ayrat qiluvchilar ko‘payib bormoqda. Nabiy alayhissalom: “Agarda odamlar azonda va birinchi safda nimalar borligini bilishsa edi, unga erishish uchun qur’a tashlashdan boshqa chora bo‘lmasa, albatta, qur’a tashlagan bo‘lardilar”, deganlar.
Said ibn Musayyab aytadi: “Men ellik yildan beri biror marta birinchi takbirni o‘tkazib yubormaganman. Ellik yildan buyon namozda birorta kishining boshining orqasiga qaragan emasman”.
Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.
[1] Imom Termiziy va Imom Abu Dovud rivoyati.
[2] Mursal hadis. Iroqiyning “Ihyo”ga yozgan taxrijiga qarang (1, 205).