Sayt test holatida ishlamoqda!
15 Iyun, 2025   |   19 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:29
Asr
17:39
Shom
20:01
Xufton
21:39
Bismillah
15 Iyun, 2025, 19 Zulhijja, 1446
Maqolalar

O‘zgalarning haqqini yeb qo‘yganman

11.11.2024   4336   2 min.
O‘zgalarning haqqini yeb qo‘yganman

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Cavol: Men bir paytlar o‘zim bilib yoki bilmagan holda boshqalarni haqlarini yeb qo‘yganman. Hozir ularni topishni ham ilojisi yo‘q. Chunki ularni tanimayman ham. Bu ishim noto‘g‘riligini endi anglab yetdim. Ularni qanday qilib rozi qilsam bo‘ladi?

Javob: Bismillahir Rohmanir Rohim. Birovlarning haqqini nohaqdan olgan kishi tavba qilmog‘i lozim bo‘ladi. Tavbasi o‘sha haqlarni o‘z egalarini topib berib, uni rozi qilish, qilgan gunohi uchun istig‘for aytishi bilan bo‘ladi. Haqdorni rozi qilmasa, tavbasi haqiqiy hisoblanmaydi. Hadisi shariflarda dunyoning o‘zida haqdorlarning haqqini ado qilib qo‘yishi borasida ko‘p marta ogohlantirilgan.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday dedilar: “Kim birovning sha’niga yoki biror narsasiga zulm qilgan bo‘lsa, uni bugun – dinor ham, dirham ham bo‘lmay qolishidan oldin – rozi qilib olsin. Agar solih amali bo‘lsa, undan qilgan zulmi miqdorida olinadi; yaxshiliklari bo‘lmasa, haq egasining yomonliklaridan olinib, bunga yuklatiladi” (Imom Buxoriy rivoyati).

Zimmadagi haqlarni avvalo egasi qidiriladi. Hozirgi kunda egasini topishning turli va qulay usullari bor. Topilgach, egalariga beriladi. Agar vafot etgan bo‘lsa, merosxo‘rlariga beriladi.

Agar haqdorni topishning iloji bo‘lmasa, uning nomidan kambag‘allarga sadaqa qilinadi. Ana shundan keyin egasi topilib qolsa, uning nomidan sadaqa qilib yuborganini aytadi. Haq egasi shunga rozi bo‘lsa, ish shu bilan bitadi. Agar haqini talab qilsa, haqini beradi va sadaqaning savobi o‘ziga bo‘ladi. “Tabyinul haqoiq” kitobida bunday deyilgan:

(Olingan) narsalarning egasini bilsa, ularga qaytarib beradi. Bilmasa, sadaqa qilib yuboradi. Chunki nopok yo‘l bilan topilgan mablag‘ni egasini topishning iloji bo‘lmasa, sadaqa qilinadi”. Vallohu a’lam.

 

O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi

Maqolalar
Boshqa maqolalar

Chatgpt dan diniy savollarga javob olish

13.06.2025   4656   2 min.
Chatgpt dan diniy savollarga javob olish

Savol: Chatgpt (sun’iy intellekt) orqali diniy savollarimizga javob olsak bo‘ladimi, shu javoblarga  amal qilsak bo‘ladimi? 

Javob: Bismillahir Rohmanir Rohiym. Yo‘q, bu joiz emas. To‘g‘ri, Chatgpt platformasi ayrim sohalarda insonlarga foyda bermoqda. Ammo diniy savollarga to‘g‘ri javob berishga ojizlik qiladi. Chunki u ham inson omili tomonidan ishlab chiqilgan bir mahsulot. Qolaversa, ba’zan savollarga taxminiy javoblar, hatto bu masala falon kitobda bor deb, arabiy iboralar ham berishi mumkin. Lekin u keltirgan iboralar na u aytgan kitobda va na boshqa fiqhiy manbalarda uchramaydi. Shu bois shar’iy masalalarga ahli ilm, mutaxassislarga murojaat qilish orqali yechim topish darkor. Alloh taolo oyati karimada bunday marhamat qilgan:


فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ

“Agar bilmaydigan bo‘lsangiz, zikr ahlidan so‘rangiz!” (Anbiyo surasi, 7-oyat).

Musulmon odam biror narsani bilmay qolsa, uni biladigan kishidan, o‘sha sohaning «zikr ahli»dan o‘rganishi lozim bo‘ladi. Shunday ekan, e’tiqod va dinu-diyonatga tegishli narsalarni ham shu sohaning bilimdonlaridan so‘rash talab etiladi. Buyuk tobeiy Ibn Sirin rahimahulloh bunday deganlar:


 ‌إن ‌هذا ‌العلم ‌دين فانظروا عمن تأخذون دينكم. رواه مسلم

“Albatta, bu ilm dindir. Bas, diningizni kimdan olayotganingizga qaranglar” (Imom Muslim rivoyati).
Mazkur iboraning sharhida Mulla Ali Qori rahimahulloh bunday deganlar:
“Bu ilm” so‘zidan murod Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ummatga olib kelgan Qur’oni karim va hadisi sharifdan iborat bo‘lgan ta’limotdir. Uni ishonchli va adolatli zotlardan olmoqdamisiz yoki yo‘q, shunga nazar solinglar, ya’ni qayerdan, kimdan ilm olayotgangizni aniq bilinglar”. (“Mirqotul mafotih” kitobi). Vallohu a’lam.

O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi.