O`zbekiston musulmonlari idorasi

Maqolalar

Umaviylar davridagi fathlar

15.11.2024 24352 11 min.

Umaviylar davrida fathlar uch jabhada olib borildi. Kichik Osiyoda rumliklarga qarshi fathlar. Bu fathlar juda keng ko‘lamli bo‘lib, Qustantiniyani, O‘rta yer dengizidagi ba’zi orollarni fath qilish orqali amalga oshdi.

Shimoliy Afrikadagi fathlar

Bu Atlantika okeanigacha yetib bordi. Nihoyat Jabali Toriq nomli joydan ham o‘tib, Ispaniyagacha yetdi.

Sharqiy jabha

Sharq tomonda Iroq, undan keyin shimolga qarab Movarounnahr, janub taraflar, Sind yurtlari fath qilindi.

Biroq Banu Umayyadan keyin Islomning kengayishi to‘xtab qoldi. Abbosiylar davlati harbiy jihatdan rivojlana olmadi, bir qadam ham oldinga siljimadi. Islom dini da’vatchilar, tojirlar faoliyati yordamida uzoq yurtlarga tarqalishda davom etdi, lekin harbiy jihatdan yuksalish butunlay to‘xtab qoldi. Bu sohadagi kengayishlar keyinchalik, g‘aznaviylar va usmoniylar davrida yana oldinga siljiy boshladi.

Muoviya ibn Abu Sufyon davridagi fathlar

U kishining xalifaligi davrida juda katta fathlar amalga oshirilgan. Ular asosan ikki asosiy jabhada bo‘lgan. Birinchisi – g‘arbiy jabha. Hozirgi Turkiya davlatining o‘rni Rum deb atalib, u yerlarda doimiy ravishda chegaralar ko‘rilgan va fath ishlari to‘xtovsiz davom etib turgan.

Asosiy maqsad Qustantiniyani fath qilish edi. Hijriy 50 (milodiy 670) yilda Qustantiniya qamal qilindi, so‘ng hijriy 53-61 (milodiy 673-680) yillarda ham qamal qilish ishlari davom etdi. Lekin bu yurtni fath qilishning imkoni bo‘lmadi. Muoviya roziyallohu anhu O‘rta yer dengizida bir ming yetti yuzta kemadan iborat dengiz flotini tashkil qildi va uning yordamida juda ko‘p g‘alabalarga erishdi.

U kishi hijriy 49 (milodiy 669) yilda Siqilliya – hozirgi Sitsiliyadagi Jurba orolini, hijriy 53 (milodiy 673) yilda Urdus orolini, hijriy 55 (milodiy 675) yilda Kirit orolini fath qildilar. Shuningdek, hijriy 57 (milodiy 677) yilda Egey dengizidagi orollar, Qustantiniyaga yaqin yerlar fath qilindi.

Afrikada esa juda ko‘p joylar, jumladan, hijriy 41 (milodiy 661) yilda Binzert, 45 (milodiy 665) yilda esa Qayruvonning yonidagi Qumuniya fath qilindi. O‘sha yilning o‘zida Susa shahri ham fath etildi.

Uqba ibn Nofe’ roziyallohu anhu tomonidan Sirt, G‘idamis, Taroblus (Tripoli) shaharlari fath qilindi. Vuddon qaytadan fath qilinib, uning yerlari Fazzon va Qafsaga qo‘shildi. Hijriy 50 (milodiy 670) yilda Qayruvon shahrini ko‘rdi. Shuningdek, Uqba ibn Nofe’ Sudan yurtlaridagi joylarni fath qildi. Fathlar kengayib borib Mag‘ribga, Jazoirgacha yetdi. Uqba ibn Nofe’ Fihriy o‘sha maydondagi eng katta qo‘mondonlardan hisoblangan.

Sharqiy jabha

«Sharqiy jabha» deganda Movarounnaxr yurtlari, Sind yurti, Hindiston ko‘zda tutiladi. Ikki daryo – Sayhun va Jayhun daryolari orasidagi va uning atrofidagi yerlar Movarounnahr yurtlari hisoblanadi. U yerda o‘sha paytda Tohoriston (poytaxti Balh), Sofoniyon (poytaxti Shumon), Sug‘d (poytaxti Samarqand va Buxoro), Farg‘ona (poytaxti o‘sha vaqtda Xo‘jand bo‘lgan), Xorazm (poytaxti Jurjoniya), Ashrusna (Usrushona, poytaxti Panjikent), Shosh (poytaxti Binket) kabi yurtlar mashhur bo‘lgan.

O‘sha paytlarda mazkur o‘lkalarda istiqomat qiluvchi aholining ko‘p qismi butparastlardan iborat edi. Musulmonlar Movarounnahr yurtlarini fath qilishni hijriy 41 (milodiy 661) yilda boshladilar. Ular, avvalo hijriy 43 (milodiy 663) yilda Sijistonni fath qildilar. Hijriy 45 yilda Toxoristonning ba’zi yurtlari fath qilindi. Nihoyat ular Kuhistonga yetib bordilar. Hijriy 55 (milodiy 675) yilda Ubaydulloh ibn Ziyod Buxorogacha yetib bordi. Hijriy 44 yilda musulmonlar Sind va Hind yurtlariga qadam bosdilar. Bu yurtlarning aholisi ma’lum bir vaqt bo‘ysunib turishdi, so‘ng yana orqaga qaytib, vaziyat barqaror bo‘lmadi. Nihoyat Valid ibn Abdulmalikning davrita kelib musulmonlar u yerlarda o‘z hukmlarini mustahkamladilar.

Muoviya ibn Abu Sufyon davridagi viloyatlar

Usha paytda Islom davlatida bir necha viloyatlar mavjud bo‘lib, ularning ba’zilari bir necha amirliklardan tashkil topgan edi. Muoviya ibn Abu Sufyon roziyallohu anhuning xalifalik davrida oltita viloyat bor edi.

1. Shom viloyati

Shom viloyati asosiy viloyat hisoblanib, uning hududlari janubda Arabiston yarimorolining shimolidan boshlanar, shimoli esa Turus tog‘larigacha yetib borar edi. Sharada Furot daryosidan boshlanib, g‘arbdagi chegarasi O‘rta yer dengizigacha yetib borgan edi.

Bu viloyatda jumladan, Hims, Qunsurayn, Antokiya, Taroblus va boshqa amirliklar bor edi.

2. Kufa viloyati

Iroqning shimoli, kurdlar, Ozarboyjon va shu tarafdagi boshqa yerlar ushbu shahardan turib boshqarilar edi. Hazrati Aliy roziyallohu anhu va u kishining o‘g‘illari Hasan va Husayn roziyallohu anhumo mana shu shaharda faoliyat olib borgan edilar. Muoviya roziyallohu anhu bu viloyatga Mug‘iyra ibn Shu’ba roziyallohu anhuni voliy qilib tayinladi. U kishi voliylikni yaxshilab ado etib, go‘zal o‘rnak bo‘ldi.

3. Basra viloyati

Bu viloyat Kufaga yaqin bo‘lsa ham, Fors, Xuroson, Sijiston kabi mintaqalar aynan u orqali boshqarilar edi.

4. Xuroson viloyati

Bu viloyatga tegishli yerlar avvallari Basraga qarar edi. Muoviya roziyallohu anhu ushbu viloyatga Ziyod ibn Abiyhni voliy qilib tayinladi. Undan keyin boshqa voliylar ham u yer da ish olib bordilar.

5. Madinai munavvara viloyati

Asosiy poytaxt bo‘lgan Madinai munavvara Islom davlati uchun eng ahamiyatli viloyat hisoblangan, chunki Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ham, roshid xalifalar ham Islom davlatini mana shu shahardan turib boshqargan edilar. Islom millatining yetakchi kuchlari – sahobai kiromlar, muhojir va ansorlar, tobe’inlar, taba’a tobe’inlar va ularning avlodlari mana shu muborak shaharda yashab kelganlar. Shuning uchun bu viloyatga voliy bo‘lgan shaxsning obro‘si ham katta bo‘lar edi.

Makkai mukarrama va boshqa viloyatlarning siyosiy ahamiyati kam bo‘lgani uchun tarixchilar ularni kamroq eslashadi.

6. Misr viloyati

Umar ibn Xattob roziyallohu anhuning davrida Amr ibn Os roziyallohu anhu boshchiligidagi fotihlar Misrni fath qildilar va ularning raxbari u yerga voliy bo‘lib qoldi.

Usmon ibn Affon roziyallohu anhu davrlarida Misrga Abdulloh ibn Sa’d ibn Abu Sarh roziyallohu anhuni voliy qildilar.

Aliy ibn Abu Tolib roziyallohu anhuning davrlarida Misrga bir nechta voliylar tayinlandi.

Muoviya ibn Abu Sufyon roziyallohu anhuning davrida Misrga yana Amr ibn Os roziyallohu anhu voliy bo‘ldi.

Xavorijlar

Xavorijlar, avval aytib o‘tilganidek, Aliy roziyallohu anhuni Siffindagi urushni to‘xtatib, Qur’oni Karimning hukmiga tushishga majburlagan, keyin hakamlikni inkor qilgan, Harura degan joyda to‘planib, hazrati Aliy roziyallohu anhuga qarshi chiqqan odamlar edi.

“Xavorij” so‘zining ma’nosi “qarshi chiquvchilar”dir. Ular yer yuzida fisqu fasod, buzg‘unchilik qilishdi. Hazrati Aliy roziyallohu anhu Nahravon jangida ularni yengganlaridan keyin ko‘pchilik xavorijlar hazrati Aliy roziyallohu anhuning lashkarlariga qo‘shilib olishdi va ulardan biri imkonini topib, u kishi roziyallohu anhuni qatl qildi.

Muoviya ibn Abu Sufyonning davrida ular Kufa va Basrada bir necha marta qo‘zg‘alon uyushtirishdi. Muoviya roziyallohu anhu ularga qarshi urush olib borib, qo‘zg‘alonni bostirdi.

Basraning voliysi Ziyod ibn Abiyh va uning o‘g‘li Ubaydulloh xavorijlarga qarshi nihoyatda qattiq turar, sira shafqat qilishmas edi.

Xavorijlar asli saxrolik qo‘pol, dag‘al, berahm, shafqatsiz odamlar edi. Ular odamlarni ikkiga bo‘lib – yo mo‘min, yo kofir bo‘ladi deyishar, o‘zlarining fikriga qo‘shilganlarni mo‘min, qarshi chiqqanlarni kofir hisoblashar, hatto hazrati Usmon, Aliy, Muoviya roziyallohu anhumni ham kofirga chiqarib qo‘yishgan edi. Havorijlar o‘z jamoasiga qo‘shilmaganlarga qarshi urush qilishar, ularning qonini halol sanashardi. Natijada ular juda ko‘p balo-ofatlarga sabab bo‘lishdi.

Mulohaza qilinadiki, umaviylar davlati davrida havorijlar juda ko‘p g‘alabalarga ham erishishgan. Ularning turlicha firqalari bo‘lib, azraqiylar, najadotlar, iboziylar, ajoridalar, safariyalar kabi nomlar bilan atalgan.

Yazidga bay’at qilinishi

Muoviya roziyallohu anhu o‘zi hayotlik chog‘ida o‘g‘li Yazidga bay’at qildirdi. Bu ishni qilgan birinchi musulmon aynan Muoviya ibn Abu Sufyon roziyallohu anhu bo‘ldi. Buning uchun unga ko‘pchilik qarshi chiqdi. Husayn ibn Aliy roziyallohu anhu, Abdulloh ibn Umar, Abdulloh ibn Abbos, Abdulloh ibn Zubayr, Abdurrahmon ibn Abu Bakr roziyallohu anhular shular jumlasidandir. Shariatda joiz bo‘lmagan bu ishi uchun Muoviya roziyallohu anhu juda ko‘p musibat va mushkulotlarga, shiddatli qarshiliklarga uchradi, lekin ularning hammasi bostirildi.

Musulmonlarning rahbarlik ishi hisoblangan xalifalikni bunday mas’uliyatli ishga iqtidori bor, sifatlari talabga javob beradigan shaxs zimmasiga olishi kerak edi, uni merosga aylantirish joiz emasdi.

Muoviya roziyallohu anhuning vafoti

Muoviya roziyallohu anhu odamlar orasida yaxshi siyrat bilan yashadi. Butun g‘ayratini musulmonlarni birlashtirishga sarfladi. Ba’zi xavorijlarni hisobga olmaganda, unga qarshi turuvchilar qolmadi. Oz sonli xavorijlarning ta’siri esa juda oz edi.

Muoviya roziyallohu anhuning davri uzoq davom etdi. Shu bilan birga, juda keng qamrovli bo‘ldi. Shuning uchun tarixchilar uning davri islomiy xalifalikning eng go‘zal va farovon davrlaridan bo‘lganini ta’kidlaydilar. Bu davrda ichki tinchlik va omonlik qaror topdi, turli qarshi unsurlarning hammasi mag‘lub qilindi, tashqi jabhalardagi fath, ishlari bardavom bo‘lib, chor atrofga tarqaldi. Har tarafdai g‘alabalar to‘g‘risida xabarlar kelib turdi.

Sahobalar va ularning o‘g‘illarining Muoviya roziyallohu anhuga qarshi turishiga sabab bo‘lgan birdan-bir narsa uning o‘zi tiriklik chog‘ida o‘g‘li Yazid uchun bay’at olishi bo‘ldi.

Muoviya roziyallohu anhu hijriy 60 yil rajab oyida (milodiy 680 yil aprel oyida) vafot qildi. U kishining xalifaliklari yigirma yil davom etdi. Muoviya roziyallohu anhu Islomda birinchi bo‘lib pochta xizmatini va muhr devonini yo‘lga qo‘ygan kishi hisoblanadi.

Keyingi mavzular:

Yazid ibn Muoviyaning xalifaligi;
Shiy’alarning qo‘zg‘alonlari;
Karbalo fojiasi;
Harra voqeasi va Madinani muboh sanash;
Ikkinchi Muoviya ibn Yazid.

Kutubxona

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati

Maqolalar

Dunyo tarixidagi eng yaxshi ummat

9.01.2025 4074 10 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Hech shubha yo‘qki, xalifa Usmon ibn Affon roziyallohu anhuning o‘limlariga sabab bo‘lgan hodisalardan tortib hazrati Aliy ibn Abu Tolib roziyallohu anhuning o‘limlarigacha bo‘lgan davrda bo‘lib o‘tgan hodisalar Islom uchun, musulmon ummati uchun misli ko‘rilmagan musibat bo‘ldi.

Ushbu hodisalar tufayli musulmon ummati o‘rtasida bo‘linish yuz berdi. O‘sha paytgacha bir tanu bir jon bo‘lib, butun dunyoga Islom nurini taratib kelayotgan, butun insoniyatga xayru barakani ulashib kelgan dunyo tarixidagi eng yaxshi ummat ichida darz paydo bo‘ldi. Avvallari bu ummat vakillari ixtilof nimaligini bilmas edilar. Vaqti kelib, ular avval ikkiga, keyinroq uchga bo‘linib ixtilof qildilar. Xuddi o‘sha mash’um hodisalar tufayli boshlangan bu bo‘linishlar sekin-asta davom etib, musulmon ummatining sog‘lom tanasi ichidan turli-tuman toifalar chiqdi. Shiy’a, rofiza, xavorij va shunga o‘xshash boshqa har xil toifalarning kelib chiqishi aynan ana shu hodisalardan boshlangan edi.

Mazkur hodisalar tufayli musulmon ummati avval hokim shaxs haqidagi ba’zi mulohazalar bilan bahs boshlagan bo‘lsa, oxiri kelib iymon va kufr borasida bahs qiladigan, bir-birini kufrga ketganlikda ayblaydigan darajaga yetdi.

Ushbu hodisalar, avvalo, fitnachilarning hazrati Usmonga u kishi ishga qo‘ygan ba’zi voliylar haqida shikoyat qilishlari bilan boshlangan edi. Oxiri kelib xorijiylar o‘zlariga muxolif bo‘lganlarni, hatto hazrati Aliydek zotni kofirlikda ayblay boshlashdi. Tabiiyki, qarshi tomondan ham o‘ziga yarasha javob bo‘ldi.

Ushbu hodisalar tufayli musulmon ummati ichida bir-birining qonini o‘zi uchun halol bilish va bir-birini o‘ldirishni ravo ko‘rish boshlandi.

Birinchi marta fitnachilar hazrati Usmon roziyallohu anhuning qonlari va mollarini o‘zlariga halol hisoblab, u kishini o‘ldirib, mollarini talashdi. Ana shu nobakorlik oqibatida ishlar rivoj topib, «Tuya hodisasi»da, «Siffin»da bir necha o‘n minglab kishi halok bo‘ldi. Xorijiylar bilan bo‘lgan alohida hodisalarni qo‘shadigan bo‘lsak, bu hisob yana ham ortadi.

Bir tanu bir jon bo‘lib, dunyo xalqlarini birin-ketin bandalarning bandalarga sig‘inishidan Allohning ibodatiga, noto‘g‘ri dinlarning jabridan Islomning adolatiga, dunyo torligidan oxirat kengligiga, johiliyat zulmatlaridan Islom nuriga chiqarayotgan ummat bir-birini Robbiga ibodat qilishdan chiqarish, bir-biriga jabr qilish, Islomning kengligidan ixtilof torligiga, Islom nuridan jaholat zulmatiga o‘ta boshladi.

Ushbu hodisalar tufayli musulmon ummatining guli, yetakchi kuchi bo‘lmish sahobai kiromlarning ko‘pchiligi nobud bo‘ldilar. Ularning ma’naviy kuchlariga futur yetdi.

Ushbu hodisalar tufayli musulmon ummati boshiga tushgan musibatlarni birma-bir sanab chiqish nihoyatda og‘ir ish. Shuning uchun bu borada gapni qisqa qilganimiz ma’qul.

Endi ijozatingiz bilan mazkur hodisalarga baho berish haqida bir necha og‘iz so‘z.

Bu hodisalar bo‘lib turgan vaqtlarning o‘zidayoq ularga baho berish boshlangan. Unda har bir tomon o‘zini haq, o‘zgani nohaq deb bilgan. Tarafkashlik bo‘lib turgan joyda bundan boshqa narsa bo‘lishi mumkin ham emas. Ammo mazkur hodisalarga baho berish ular bo‘lib o‘tganidan keyin nihoyatda avj olgani kutilmagan hol. Ushbu hodisalar bo‘lib o‘tgandan keyin turli sabablarga ko‘ra ularni baholash, «kim nima qilgan-u, kim nima qilmagan, aslida nima qilish kerak edi», kabi mavzularda munozaralar qizib ketgan. Bu borada har kim o‘sha to‘palonlar yuz bergan vaqtdagi har bir harakat va sakanot, har bir og‘iz gap va so‘zdan o‘z fikrini qo‘llashga, o‘zganing fikrini rad qilishga dalil izlagan. Tarafkashlik va nizo olovida qizib ketib, dalil topa olmay qolgan paytlarda o‘zidan qo‘shib yuborishlar bo‘lmaganiga esa hech kim kafolat bera olmaydi.

Tarafkashlik avj olgan joyda har kim o‘zining haq ekanini isbot qilishga urinib, o‘zida bo‘lmagan yaxshi sifatlarni bemalol da’vo qilganidek, o‘zida bo‘lgan salbiy sifatlarni taraddudsiz inkor etadi. Shu bilan bir vaqtda, qarshi tarafning barcha yaxshiliklarini inkor etgan holda, barcha yomonliklarni unga ag‘daradi. Mana shu jarayonda nima bo‘lsa bo‘ladi.

Islom ummati yolg‘on nima ekanini bilmas edi. Ammo fitnachilar o‘z qilmishlarini xaspo‘shlash, odamlarni ortlaridan ergashtirish maqsadida bu ummat ichiga «yolg‘on» degan illatni olib kirishdi. Jumladan, ular: «Bizga Aliydan xat keldi» «Bizga Oishadan xat keldi», «Bizga falonchidan xabar keldi» «U debdi», «Bu debdi» degan yolg‘onlarni ham tarqatishgan edi.

Fitnachilar mazkur mash’um hodisalar o‘tib ketganidan keyin ham o‘z tarafini olib, o‘zgani tanqid qilishda davom etaverishdi. Bu narsalar asta-sekin avj ola boshladi. Tarafkashlikda uchiga chiqqan tomonlar esa o‘z gaplarini tasdiqlash uchun oyat va hadislarni nohaq ta’vil qilganlari yetmagandek, yolg‘onlar to‘qib, hatto ularga hadis sifatini berishgacha yetib borishdi.

Ammo mas’ul kishilar, ulamolar bu nobakorlikni darhol bo‘g‘ib tashlash yo‘liga o‘tdilar. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga oid barcha rivoyatlar yaxshilab himoya qilindi. Hadislarning darajalarini aniqlashning mustahkam qoidalari ishlab chiqildi. Bu borada fitnachilarning fitnasi o‘tmadi.

Ammo tarixchilar keltirgan rivoyatlarga bu qadar e’tibor qaratilmadi, chunki tarix haqidagi rivoyatlar din va e’tiqod masalalari bo‘yicha rivoyatlar ahamiyatiga ega emas, degan o‘y bor edi. O‘sha paytlarda bo‘lib o‘tgan hodisalar haqidagi rivoyatlar to‘plandi. Ammo ularni saralash va yaroqsizini tashlab yuborish ishlari qilinmadi. Bu narsa ayniqsa hukmdorlik uchun o‘zaro kurash olib borgan toifalarga qo‘l keldi. Ular turli asossiz rivoyatlardan o‘z manfaatlari yo‘lida foydalanish bilan birga, yetmay qolgan joylariga o‘zlaridan qo‘shib yuborishdi.

Asta-sekin sahobai kiromlarga til tekkizish boshlandi. Til tekkan sahobiyning tarafdorlari o‘ziga yarasha javob berishdi. Har kim o‘zi ergashgan shaxsni ulug‘lashga o‘tdi.

Ayniqsa, hazrati Aliy roziyallohu anhu haqlarida bunga o‘xshash gap-so‘zlar ko‘p uchraydi. Ba’zi g‘uluvga ketgan toifalar u zotni ilohlik darajasigacha ko‘targan bo‘lishsa, xorijiylarga o‘xshash kimsalar: «Kufrga ketdi», deyishgan.

Yana boshqa bir toifalar hazrati Aliy roziyallohu anhuning taraflarini olish maqsadida u zotni mazlum qilib ko‘rsatishga urinib, boshqa bir nechta katta sahobalarni esa kofirga chiqarib qo‘yishgan.

Bu masalalarga bag‘ishlangan majlislar, janjallar bo‘ldi, kitoblar yozildi, xutbalar o‘qildi. Nima bo‘lsa bo‘ldi, lekin ixtilof ko‘payib boraverdi.

Nihoyat, musulmonlar jumhuri – ahli sunna val jamoa bu masalada ijmo’ ila eng adolatli va so‘nggi nuqtani qo‘ydi: orada bo‘lib o‘tgan ko‘ngilsiz hodisalarda hazrati Aliy va u zotning tarafdorlari haq bo‘lganlar. Ular haqida boshqacha gap bo‘lishi mumkin emas. Bunga dalil va hujjatlar yetarli. Ularning eng ishonchli va kuchlisi Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan vorid bo‘lgan sahih hadislardir. Xususan, Ammor ibn Yosir roziyallohu anhu va Zul Sadyaynining hazrati Aliy roziyallohu anhuning fazilatlari haqidagi, kelajakda bo‘ladigan fitnalar haqidagi hadislari fikrimizga dalil bo‘la oladi.

Orada bo‘lib o‘tgan ko‘ngilsiz hodisalarning aybdorlari Ibn Saba’ boshliq fitnachilar va xorijiylardir, barcha qilingan gunohlar ularning bo‘ynida. Ular haqida boshqa gap bo‘lishi mumkin emas.

Fitnachilar asosan Misr, Basra va Kufada tuxum qo‘yib, urchib ketishdi. Fitnaning bosh qarorgohi Misr edi. Uning Islom jamiyatining markazidan uzoqda joylashgani, u yerda haqiqiy ulamolarning, xususan, sahobalarning kam bo‘lgani va boshqa shunga o‘xshash omillar fitnachilarning o‘z fikr-mulohazalarini avom xalqqa yetkazishlariga katta imkon berar edi.

Orada bo‘lib o‘tgan ko‘ngilsiz hodisalarda fitnachilarga ham, hazrati Aliy roziyallohu anhuga ham qo‘shilmagan, balki u zotga talab qo‘yib, talabi bajarilgandagina bay’at qilishlarini aytgan toifa ham bor edi. Ularning gaplari va qilgan ishlari «Tuya» va «Siffin» hodisalaridan hammamizga ma’lum. Ushbu toifaning mashhur shaxslari sifatida Talha ibn Ubaydulloh, Zubayr ibn Avvom, Muoviya ibn Abu Sufyon va Amr ibn Os roziyallohu anhumni eslash mumkin. Ahli sunna val jamoa musulmonlari ularni: «Xato ta’vil va ijtihod qilganlar», deb baholaydi. Ular haqoratlanmaydilar, yomonlanmaydilar. Balki sahobiy bo‘lganlar boshqa sahobai kiromlar bilan bir qatorda ko‘riladi.

Ulamolarimiz va musulmonlar jumhuri bu ishda g‘oyatda talabchan bo‘lgani sababli bu haqda har bir musulmon shaxs e’tiqod qilishi lozim bo‘lgan narsani aqiyda kitoblarimizga bitib ham qo‘yganlar.

Jumladan, ahli sunna val jamoaning eng mashhur aqiyda kitoblaridan biri bo‘lmish «Aqiydai Tahoviyya»da quyidagilar aytiladi:

«Biz ularning hammalari haqida yaxshilik bilan: «Robbimiz, bizni va bizdan avval iymon bilan o‘tgan birodarlarimizni mag‘firat qilgin, iymon keltirganlarga nisbatan qalbimizda g‘ashlik qilmagin. Robbimiz, albatta, Sen o‘ta shafqatlisan, o‘ta rahmlisan», deymiz (Hashr surasi, 10-oyat).

Alloh taolo bizning qo‘llarimizni o‘z vaqtida bo‘lib o‘tgan fitnadan asragan. Biz Allohdan tillarimizni ham mazkur fitnadan saqlashini so‘raymiz».

«Islom tarixi» birinchi juzi asosida tayyorlandi

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati