Sayt test holatida ishlamoqda!
09 Iyun, 2025   |   13 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:05
Quyosh
04:50
Peshin
12:27
Asr
17:37
Shom
19:58
Xufton
21:36
Bismillah
09 Iyun, 2025, 13 Zulhijja, 1446
Maqolalar

Hanafiy mazhabidagi hukmlarning qanchasi Abu Hanifaga tegishli?

18.11.2024   2792   4 min.
Hanafiy mazhabidagi hukmlarning qanchasi Abu Hanifaga tegishli?

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Abu Hanifa bu fiqhning qoidalarini jamlashda o‘z zamonidagi tobe’inlar va ulardan keyingilardan ham ko‘p mehnat qildi. Shuning uchun hanafiy mazhabidagi eng katta odam bo‘ldi, eng katta ta’sir ko‘rsatgan inson bo‘ldi. O‘tganlardan naql qilib, dalillar keltirgani uchun, tartiblab chiqqani uchun uning nomi bilan aytiladigan bo‘ldi. Mabodo Abu Hanifa dunyoga kelmagan taqdirda ham, boshqa bir odam Kufada Ibn Mas’ud, Aliy va boshqalarning fiqhini naql qilgan bo‘lar edi. Mazhabimiz Yusufiy yoki Muhammadiy mazhabi deb yoki boshqa bir Falonchining mazhabi deb nomlanaverar edi. Xullas, Abu Hanifa shu mazhabga mansub odamlardan biridir, bu mazhabdagi birlamchi odam emas.

Endi bir shaxsga taqlid qilmasligimizni isbotlovchi ikkinchi bir dalilni ko‘rib chiqaylik. Bu ham juda muhim gap. Gap shundaki, bu mazhabda chiqarilgan fatvolarda Abu Hanifaning ellik foiz fiqhiga amal qilinmagan. Muzora’a, musoqot, haj va barcha qozilik masalalarida Abu Hanifaning so‘ziga fatvo berilmagan. Agar biz bir shaxsga taqlid qilganimizda, bir shaxsga ergashganimizda, uning birorta aytgan so‘zidan chiqmagan bo‘lardik. Vaholanki, Abu Hanifa bergan fatvolarning yarmiga amal qilinmayapti. Demak, biz shaxsga taqlid qilmayapmiz.

Yana bir misol. Hozirgi kunda hanafiy mazhabidagi hukmlarning qanchasi Abu Hanifaga tegishli? Menimcha, ikki yoki uch foizdan ko‘p emas, chunki imom A’zamdan keyin kelgan aksar ulamolar uning qavllarini taxrij qilishgan (usulidan masalalarni keltirib chiqarishgan). Natijada fiqhiy fatvo kitoblarining 90 foizidan oshig‘i taxrijdan iborat bo‘lib qolgan.

«Abu Hanifaning so‘zidan taxrij qilindi», degani nima o‘zi? Buning ma’nosi shuki, mazhabdagi hukmlar Abu Hanifaning o‘z so‘zi emas. Masalan, uning shogirdi imom Muhammad «Zohirur-rivoya» kitobida Abu Hanifaning so‘ziga binoan masalalarni chiqarib: «Abu Hanifaning so‘ziga qiyosan…» deydi.

Undan keyingi fatvolarning hammasi taxrijlardir.[1] Demak, «Abu Hanifa mazhabi» degani faxriy nomdir. Biz bu ulug‘ olimning buyuk xizmatlari tufayli uning nomini ana shunday ulug‘laymiz. Yana bir muhim gapni aytib o‘taman. Bu ma’lumotlardan maqsad o‘quvchida ilmiy qarash hosil qilishdir. Shunda yo‘lingiz mustahkam bo‘ladi, dinni tushunishdagi yo‘lingiz kuchli va to‘g‘ri bo‘ladi. Tashaddud va taraddud maktablari va tarixdagi adashgan toifalar bu fikrdan uzoqdadir. Biz Ahli sunna sifatida bunga e’tibor qaratamiz va mana shu g‘oyani saqlab qolishni istaymiz. Yuqorida biz yakka shaxslarga ergashmasligimiz haqida so‘z yuritib:

– Abu Hanifa bu mazhabning bir a’zosi ekaniga misollar keltirdik;

– Abu Hanifaning so‘zlaridan ko‘piga fatvo berilmaganini aytdik;

– Abu Hanifaning bevosita o‘ziga tegishli masalalar nihoyatda kam ekanini aytib o‘tdik.

Endi bir savol berib ko‘raylik. Mazhabda biz Abu Hanifaning so‘ziga suyanamizmi yoki mazhabdagi murajjih (ya’ni ixtilofli masalalarning biri ikkinchisidan ustun ekanini bayon qilgan) ulamolarning so‘zigami?

Javob: Mazhabdagi murajjih ulamolarning so‘ziga.

Ibn Obidin «Rosmul-muftiy»da mazhab ichidagi mujtahidlarning gapini olishimiz kerak, deb qaror qilgan, ya’ni agar ulamolar Abu Hanifaning so‘zini ma’qullashsa, shuni olamiz. Agar boshqasini tarjih qilishsa, shunga yuriladi. Mana shulardan tezkor xulosa qilishimiz mumkinki, biz, ya’ni Ahli sunna shaxsga taqlid qilmaymiz, chunki Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan boshqalar ma’sum emas. Hatto sahoba ham xato qilishi mumkin, Abu Hanifa ham xato qilishi mumkin, hamma xato qilishi mumkin. Shunday ekan, kuchli yo‘l turib, nega xato qilish chegarasiga kirish kerak?

[1] Mujtahidning usuli asosida hukm chiqarish (tarj.)

«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan

Jaholatga qarshi ma'rifat
Boshqa maqolalar

Nima uchun “arafot” deb nomlangan?

04.06.2025   4379   4 min.
Nima uchun “arafot” deb nomlangan?

Arafot so‘zi lug‘atda – bilish, tanish ma’nolarini bildiradi.

Makka shahridan 20 km, Minodan 10 km, Muzdalifadan esa 6 km, Namira masjididan 1,5 km uzoqlikda joylashgan. Uzunligi 11-12 km va kengligi 6,5 km bo‘lgan vodiy. U qattiq katta toshlardan iborat. Janubiy tomonda 168 ta zinasi mavjud.

Ma’lumotlarga ko‘ra, Odam Ato bilan Havvo onamiz jannatdan chiqarib yuborilganlaridan keyin bir-birlari bilan shu yerda uchrashganlar, deyiladi.

Boshqa bir rivoyatda Jabroil alayhissalom Ibrohim alayhissalomga ushbu makonda haj amallarini o‘rgatib: “Arofta?” (“O‘rgandingizmi?”) deganlarida, Ibrohim alayhissalom: “Ha”, deganlar. Shundan keyin Arafot deb nomlanib qolgan.

Arofat tepaligida bir baland joy borki, u yerni “jabalul rohma”, ya’ni “rahmat tog‘i” deyiladi. Arafa kuni hojilarga yog‘iladigan behisob rahmat va barakalar sababli “rahmat tog‘i” deb nomlanadi. Ushbu tog‘ Ilol, Nobit hamda Quriyn deb ham ataladi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam vafotlaridan 93 kun oldin, hijratning 10 yili Madinadan hajga kelib, arafa kuni shu tepalikka chiqqanlar va oq tuyalarini cho‘ktirib, uning ustida turib “Vidolashuv va’z”ini aytganlar. Bu joy uzoqdan ko‘rinib turishligi uchun ustun shaklida ko‘tarilib, oqqa bo‘yab qo‘yilgan.

Arafotda hajning asosiy arkoni ado etiladi. Arafa kuni bomdod namozi o‘qilgandan so‘ng Minodan Arafotga qarab yo‘lga tushiladi. Zilhijja oyining 9-kuni, ya’ni arafa kuni hojilar shu tepalikka chiqib, to quyosh botgunga qadar ibodat bilan mashg‘ul bo‘ladilar. Arafotda ma’lum muddat turmagan kishining haji haj hisoblanmaydi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Haj Arafotdir”, deganlar (Imom Termiziy va Nasoiy rivoyati).

Arafotga chiqishdan oldin g‘usl qilib olinsa yaxshi bo‘ladi.

Arafotga chiqishda va u yerda turganda doim takbir, tahlil, hamd va talbiya (“labbayka”) aytiladi. Arafotda duolar ijobat bo‘ladi. Shuning uchun hojilar ko‘proq duoda, zikrda, tilovatda, iltijoda, chin dildan tazarruda bo‘lishga intilishlari lozim.

Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Duolarning yaxshisi – Arafot kungi duodir”, deganlar (Imom Termiziy rivoyati).

Arafotda quyidagi oyat nozil bo‘lgan: “Bugun Men sizlar uchun diningizni komil qildim, Men sizlarga ne’matimni to‘kis qilib berdim va sizlar uchun Islomni din qilib tanladim” (Moida surasi, 3-oyat).

Arafotda va Rahmat tog‘ida quyidagi duolarni o‘qish tavsiya etiladi:

“Subhanallohi va bihamdihi. Subhanallohil ’aziym”.

Laa ilaha illa anta. Subhanaka inni kuntu minaz-zolimiyn.

Laa havla va laa quvvata illa billahil ’aliyil ’aziym”.

Robbana atina fid-dunya hasanatan va fil axiroti hasanatan va qina ’azaban-nar.

Allohumma aslih li diniyallaziy huva ’ismati amri va aslih li dunyayallati fiha ma’ashiy va aslih liy axirotiyallati fiha ma’adiy, vaj’alil hayata ziyadatalli min kulli xoyrin, vaja’lil mavta rohatalli min kulli sharrin.

A’uzu billahi min jahdil balai va darkish-shaqoi va su’il qazoi va shatamatil a’dai.

Arafotda peshin va asr namozlari bir azon va ikki iqomat bilan qo‘shib qasr qilib o‘qiladi. Hajning amiri xutba o‘qiydi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: “Arafa kuni, Alloh bandalarni do‘zaxdan ko‘p ozod qilganchalik boshqa biror kun yo‘q!” (Imom Muslim rivoyati).

Boshqa hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday deganlar: “Alloh huzurida Arafot kunidan yaxshiroq kun yo‘q. Alloh taolo dunyo osmoniga (farishtalarga maqtanib) yer ahli bilan faxrlanib aytadi: “Mening chang bosgan bandalarimga qarang! Mening rahmatimdan umidvor bo‘lib,  barcha joylardan keldilar. Vaholanki, ular mening azobimni ko‘rmaganlar. Alloh taolo biror kunda  Arafa kunidek bandani do‘zaxdan ozod qiladigan kun yo‘q, deydi”.

Alloh taolo hajingizni mabrur, sa’yingizni mashkur va gunohingizni mag‘fur qilsin!

Davron NURMUHAMMAD