Sayt test holatida ishlamoqda!
10 Iyun, 2025   |   14 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:05
Quyosh
04:50
Peshin
12:28
Asr
17:37
Shom
19:59
Xufton
21:36
Bismillah
10 Iyun, 2025, 14 Zulhijja, 1446
Maqolalar

Hanafiy mazhabidagi hukmlarning qanchasi Abu Hanifaga tegishli?

18.11.2024   2824   4 min.
Hanafiy mazhabidagi hukmlarning qanchasi Abu Hanifaga tegishli?

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Abu Hanifa bu fiqhning qoidalarini jamlashda o‘z zamonidagi tobe’inlar va ulardan keyingilardan ham ko‘p mehnat qildi. Shuning uchun hanafiy mazhabidagi eng katta odam bo‘ldi, eng katta ta’sir ko‘rsatgan inson bo‘ldi. O‘tganlardan naql qilib, dalillar keltirgani uchun, tartiblab chiqqani uchun uning nomi bilan aytiladigan bo‘ldi. Mabodo Abu Hanifa dunyoga kelmagan taqdirda ham, boshqa bir odam Kufada Ibn Mas’ud, Aliy va boshqalarning fiqhini naql qilgan bo‘lar edi. Mazhabimiz Yusufiy yoki Muhammadiy mazhabi deb yoki boshqa bir Falonchining mazhabi deb nomlanaverar edi. Xullas, Abu Hanifa shu mazhabga mansub odamlardan biridir, bu mazhabdagi birlamchi odam emas.

Endi bir shaxsga taqlid qilmasligimizni isbotlovchi ikkinchi bir dalilni ko‘rib chiqaylik. Bu ham juda muhim gap. Gap shundaki, bu mazhabda chiqarilgan fatvolarda Abu Hanifaning ellik foiz fiqhiga amal qilinmagan. Muzora’a, musoqot, haj va barcha qozilik masalalarida Abu Hanifaning so‘ziga fatvo berilmagan. Agar biz bir shaxsga taqlid qilganimizda, bir shaxsga ergashganimizda, uning birorta aytgan so‘zidan chiqmagan bo‘lardik. Vaholanki, Abu Hanifa bergan fatvolarning yarmiga amal qilinmayapti. Demak, biz shaxsga taqlid qilmayapmiz.

Yana bir misol. Hozirgi kunda hanafiy mazhabidagi hukmlarning qanchasi Abu Hanifaga tegishli? Menimcha, ikki yoki uch foizdan ko‘p emas, chunki imom A’zamdan keyin kelgan aksar ulamolar uning qavllarini taxrij qilishgan (usulidan masalalarni keltirib chiqarishgan). Natijada fiqhiy fatvo kitoblarining 90 foizidan oshig‘i taxrijdan iborat bo‘lib qolgan.

«Abu Hanifaning so‘zidan taxrij qilindi», degani nima o‘zi? Buning ma’nosi shuki, mazhabdagi hukmlar Abu Hanifaning o‘z so‘zi emas. Masalan, uning shogirdi imom Muhammad «Zohirur-rivoya» kitobida Abu Hanifaning so‘ziga binoan masalalarni chiqarib: «Abu Hanifaning so‘ziga qiyosan…» deydi.

Undan keyingi fatvolarning hammasi taxrijlardir.[1] Demak, «Abu Hanifa mazhabi» degani faxriy nomdir. Biz bu ulug‘ olimning buyuk xizmatlari tufayli uning nomini ana shunday ulug‘laymiz. Yana bir muhim gapni aytib o‘taman. Bu ma’lumotlardan maqsad o‘quvchida ilmiy qarash hosil qilishdir. Shunda yo‘lingiz mustahkam bo‘ladi, dinni tushunishdagi yo‘lingiz kuchli va to‘g‘ri bo‘ladi. Tashaddud va taraddud maktablari va tarixdagi adashgan toifalar bu fikrdan uzoqdadir. Biz Ahli sunna sifatida bunga e’tibor qaratamiz va mana shu g‘oyani saqlab qolishni istaymiz. Yuqorida biz yakka shaxslarga ergashmasligimiz haqida so‘z yuritib:

– Abu Hanifa bu mazhabning bir a’zosi ekaniga misollar keltirdik;

– Abu Hanifaning so‘zlaridan ko‘piga fatvo berilmaganini aytdik;

– Abu Hanifaning bevosita o‘ziga tegishli masalalar nihoyatda kam ekanini aytib o‘tdik.

Endi bir savol berib ko‘raylik. Mazhabda biz Abu Hanifaning so‘ziga suyanamizmi yoki mazhabdagi murajjih (ya’ni ixtilofli masalalarning biri ikkinchisidan ustun ekanini bayon qilgan) ulamolarning so‘zigami?

Javob: Mazhabdagi murajjih ulamolarning so‘ziga.

Ibn Obidin «Rosmul-muftiy»da mazhab ichidagi mujtahidlarning gapini olishimiz kerak, deb qaror qilgan, ya’ni agar ulamolar Abu Hanifaning so‘zini ma’qullashsa, shuni olamiz. Agar boshqasini tarjih qilishsa, shunga yuriladi. Mana shulardan tezkor xulosa qilishimiz mumkinki, biz, ya’ni Ahli sunna shaxsga taqlid qilmaymiz, chunki Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan boshqalar ma’sum emas. Hatto sahoba ham xato qilishi mumkin, Abu Hanifa ham xato qilishi mumkin, hamma xato qilishi mumkin. Shunday ekan, kuchli yo‘l turib, nega xato qilish chegarasiga kirish kerak?

[1] Mujtahidning usuli asosida hukm chiqarish (tarj.)

«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan

Jaholatga qarshi ma'rifat
Boshqa maqolalar

Arafotda o‘qiladigan duo va zikrlar

04.06.2025   5621   3 min.
Arafotda o‘qiladigan duo va zikrlar


Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytadilar: «Men va mendan oldingi payg‘ambarlarning Arafot maydonida qilgan eng ko‘p duolari:

لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

O‘qilishi: "Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu. Lahul mulku va lahul hamdu biyadihil xoyru va huva ’alaa kulli shayin qodiyr".

Ma’nosi: "Yagona Allohdan o‘zga iloh yo‘q. Uning sherigi yo‘q. Mulk ham, barcha maqtovlar ham Unga xosdir. Barcha yaxshiliklar Uning qo‘lidadir. U har bir narsaga qodirdir".


اللَّهُمَّ اجْعَل فى قَلبى نُوراً وفى صَدْرى نُوراً وفى سَمْعى نُوراً وفى بَصَرى نُوراً اللَّهُمَّ اشْرَحْ لى صَدْرِى ويَسِّرْ لى أَمْرى وأعُوذُ بِكَ مِنْ وَسْاوسِ الصَّدْرِ وشَتَات الأمْر وفِتْنةِ القَبْرِ اللَّهُمَّ إنى أعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ ما يَلِجُ فى اللَّيْل وشَرِّ ما يَلِجُ فى النَّهارِ وشَرِّ مَا تَهُبُّ بِهِ الرِّياحُ وشَرِّ بَوائِق الدَّهْر.

O‘qilishi: "Allohumma, ij’al fii qolbiy nuron va fiy sodriy nuron va fiy sam’iy nuron va fiy basoriy nuron. Allohumma, ishroh liy sodriy va yassir liy amriy va a’uuzu bika min vasvaasis-sodri va shataatil-amri va fitnatil-qobri. Allohumma, inniy a’uuzu bika min sharri maa yaliju fil-layli va sharri maa yaliju fin-nahaari va sharri maa tahubbu bihir-riyaaahu va sharri bavoiqid-dahr" (G‘uniyatun nosik).

Ma’nosi: "Allohim qalbimni, ko‘ksimni, quloqlarimni va ko‘zlarimni nurga to‘ldir. Allohim! Qalbimni ochgin, har ishimni oson qilgin.Allohim! Sendan ko‘ksimdagi vasvasalardan, ishlarimning parokandaligidan, qabr fitnasidan panoh so‘rayman.
Allohim, tunda va kunduzi bo‘ladigan narsalarning yomonligidan, ustidan shamol esgan narsalarning yomonligidan, zamona halokatining yomonligidan O‘zingdan panoh so‘rayman".


“Robbana atina fid-dunya hasanatan va fil axiroti hasanatan va qina ’azaban-nar”.

“Allohumma aslih li diniyallaziy huva ’ismati amri va aslih li dunyayallati fiha ma’ashiy va aslih liy axirotiyallati fiha ma’adiy, vaj’alil hayata ziyadatalli min kulli xoyrin, vaja’lil mavta rohatalli min kulli sharrin”.

“A’uzu billahi min jahdil balai va darkish-shaqoi va su’il qazoi va shatamatil a’dai”.

“Subhanallohi va bihamdihi. Subhanallohil ’aziym”.

“Laa ilaha illa anta. Subhanaka inni kuntu minaz-zolimiyn”.

“Laa havla va laa quvvata illa billahil ’aliyil ’aziym”.

Davron NURMUHAMMAD