Konstitutsiya insoniyat tafakkuri va maʼrifiy taraqqiyoti hamda huquqiy madaniyati hosilasidir. Har qanday Konstitutsiya jamiyat madaniy hayoti va taraqqiyotining darajasini aks ettiradi. Har bir davlat oʻz taraqqiyoti jarayonida umumeʼtirof etilgan xalqaro huquq normalari ustunligini tan olgan holda milliy qonunchiligini unga yaqinlashtirishga harakat qiladi, urf-odat, anʼana va qadriyatlarini qonunchilikka singdiradi.
Shuning uchun ham har bir davlat Konstitutsiyasi bir-biridan farq qilib, dunyo konstitutsionalizmi mazmunan boyib bormoqda. Konstitutsiya har bir mamlakatning tashrif qogʻozidir.
Jonajon yurtimiz mustaqilligining 33 yillik taraqqiyot yoʻliga nazar tashlasak, davlat va jamiyat qurilishi, inson huquq va erkinliklari, daxlsizligi va boshqa ajralmas huquqlarini himoya qilishga qaratilgan yuzlab normalarning qabul qilinib amalga kiritilganligiga guvoh boʻlamiz.
Konstitutsiyaning muqaddimasidayoq Oʻzbekistonning yagona xalqi inson huquq va erkinliklariga, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga, davlat suvereniteti prinsiplariga sodiqligini eʼlon qilib, demokratiya, erkinlik va tenglik, ijtimoiy adolat va birdamlik gʻoyalariga sadoqatini namoyon etib, inson, uning hayoti, erkinligi, shaʼni va qadr-qimmati oliy qadriyat hisoblanadigan insonparvar demokratik davlatni, ochiq va adolatli jamiyatni barpo etish borasida hozirgi va kelajak avlodlar oldidagi yuksak masʼuliyatni anglagan holda, oʻzbek davlatchiligi rivojining uch ming yildan ortiq tarixiy tajribasiga, shuningdek jahon sivilizatsiyasiga beqiyos hissa qoʻshgan buyuk ajdodlarning ilmiy, madaniy, maʼnaviy merosiga tayanib, fuqarolarning munosib hayot kechirishini, millatlararo va konfessiyalararo totuvlikni, koʻp millatli Oʻzbekiston xalqining farovonligini, gullab yashnashini taʼminlashni maqsad qilgan holda Konstitutsiya qabul qilganini eʼtirof etgan.
Konstitutsiyani oʻrganish, uni tushunish, uning normalariga amal qilish shaxsning siyosiy-huquqiy uygʻoq ekanligi, ertangi kuniga befarq emasligi dalilidir. Mamlakatda turli usul va vositalar orqali fuqarolarning huquqiy ongi va madaniyatini oshirib borishga intilish va harakatlar esa haqiqiy maʼnoda huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyatini barpo etish garovidir.
Oʻzbekiston Respublikasi Kostitutsiyasi qabul qilinganidan buyon har yili 8-dekabr yurtimizda yuqori kayfiyatda bayram qilib nishonlanadi. Jinoyat sodir etib jazo muddatini oʻtayotgan fuqarolarga nisbatan bayram munosabati bilan davlat rahbari farmoni asosida afv eʼlon qilinadi yoki amnistiya akti qabul qilinadi. Bu ham inson huquqlari ustuvorligi, oʻz aybiga iqror boʻlib tuzalish yoʻliga oʻtgan shaxslarga nisbatan kechirimlilik siyosatining namunasidir.
Bayram arafasidagi yana bir goʻzal anʼanalarimizdan biri Prezidentimizning yurtimiz faollari, mamlakatimizda faoliyat olib borayotgan xalqaro tashkilotlar, diplomatik korpus vakillari, elchilar oldida maʼruza bilan chiqishidir. Ushbu maʼruza qaysidir maʼnoda, xalqimizning yildan-yilga oʻsib borayotgan siyosiy ongi, tafakkuri, iqtisodiy-ijtimoiy ahvoli, yuz berayotgan oʻzgarishlar, koʻzlangan maqsadlarning sarhisobi boʻlsa, yana bir tomondan, kelgusi yilda qonun ustuvorligini taʼminlash, aholi huquqiy ongi va madaniyatini yuksaltirish, uning muammolariga yechim topish yoʻllariga qaratiladi.
Prezident Shavkat Mirziyoyev oʻz nutqida: “Konstitutsiya va qonun ustuvorligi – farovon hayot garovi” degan tushuncha fuqarolarimizning ongi va qalbida chuqur oʻrin egallashi hamda ijtimoiy ehtiyojga aylanishi uchun quyidagi masalalarga alohida eʼtibor qaratish lozimligini taʼkidlaydi.
Birinchidan, qonunlar ijrosini samarali tashkil etish, tizimli muammolarni oldindan koʻra bilish, qonun buzilishining salbiy oqibatlariga qarshi kurashish bilan birga bunday holatni barvaqt bartaraf etishga qaratilgan tizimni shakllantirish, ayniqsa, dolzarbdir.
Ikkinchidan, Konstitutsiya va qonun ustuvorligiga erishishda jamoatchilik nazoratidan koʻra samarali vosita yoʻq.
Uchinchidan, ommaviy axborot vositalari qonuniylikni qaror toptirishda chinakam “jamiyat koʻzgusi”ga aylanishi kerak.
Toʻrtinchidan, qabul qilinayotgan qonunlar olib borayotgan islohotlarimiz bilan uygʻun boʻlgan taqdirdagina ishlaydi.
Beshinchidan, biz qanchalik mukammal qonunlar yaratmaylik, qanday islohotlar oʻtkazmaylik, agar fuqarolarimizning huquqiy bilimi, ongi va madaniyati yetarli boʻlmasa, kutilgan natijalarga erishish mushkul boʻladi.
Haqiqatan, mukammal qonunlarni yaratish masalaning bir tomoni boʻlsa, uning ijrosini taʼminlash ikkinchi muhim tomonidir. Lekin huquqiy ong va madaniyat bir kunda shakllanib qolmaydi. Buning uchun mustahkam iroda, shaxsiy namuna, sabot kerak boʻladi. Dunyodagi biror davlat taraqqiyoti oʻz-oʻzidan boʻlmagan. Ommaviy axborot vositalariga ramziy jihatdan toʻrtinchi hokimiyat maqomi berilishi ham bejiz emas. Ular jamiyatda sanitar vazifasini bajarishi, mavjud illatlarni jurnalistik odobi va etikasidan chiqmasdan turib fosh etishi, sogʻlom muhit va raqobat shakllanishiga munosib hissa qoʻshmogʻi lozim.
2019-yil 9-yanvar kuni Oʻzbekiston Respublikasi Prezident farmoni bilan qabul qilingan “Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish konsepsiyasi”da ham “Yuksak huquqiy madaniyat – malakat taraqqiyoti kafolati” gʻoyasi ustuvor ekanligi eʼtirof etilib jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish “shaxs – oila – mahalla – taʼlim muassasasi – tashkilot – jamiyat” prinsipi boʻyicha tizimli va uzviy tashkil etilishi belgilangan.
Umumtaʼlim maktablari uchun “Konstitutsiya alifbosi”, “Konstitutsiya saboqlari”, “Konstitutsiya asoslari” kabi darsliklarni yaratish, oliy taʼlim muassasalari talaba va tinglovchilari uchun esa “Inson huquqlari”, “Bola huquqlari”, “Ayollar huquqlari” kabi maxsus oʻquv kurslarini tashkil etish nazarda tutilgan.
Huquqiy ong va madaniyatni shakllantirishning eng samarali yoʻllaridan biri bu shaxs oʻzi oʻzligini anglab olishidan boshlanishi, u oilada tarbiya topib kamol topishi, yaxshi inson boʻlishida ota-ona, oilaviy muhitning oʻrni beqiyosligi, mahalla noyob sharqona qadimiy institut boʻlib, oilalarda sogʻlom ijtimoiy muhit qaror topishida muhim rol oʻynashi, taʼlim muassasalari esa yoshlarni raqobatbardosh qilib kelajakka tayyorlashi, yetarli bilim koʻnikmaga ega boʻlgan yoshlar tashkilotlarda faoliyat olib borib, jamiyat koriga yarashi masalalari uzviylik asosida tizimli tashkil etilishi nazarda tutilgan.
Demak, huquqlarni bilish uni talab qilishdan tashqari burch va majburiyatlarni ham bilish, unga amal qilish, shaxsiy namuna koʻrsatish bugun har doimgidanda dolzarb va muhimdir. Zero, faqat huquqlarini bilgan uni talab qilgan inson emas, balki oʻzi, oilasi, mehnat jamoasi, jamiyat va davlat oldidagi burch va majburiyatlarini ham anglagan unga ogʻishmay amal qilgan insongina haqiqiy maʼnodagi yuqori huquqiy ong va madaniyat sohibidir.
Firuz Rashidov,
Oʻzbekiston xalqaro islom akademiyasi
“Ijtimoiy fanlar va huquq” kafedrasi oʻqituvchisi
Munosabat
Avvalo, barcha yurtdoshlarimizni xursandchilik ayyomi – Qurbon hayiti bayrami bilan samimiy muborakbod etaman!
Mamlakatimizda Qurbon hayiti nafaqat diniy, balki umummilliy bayram sifatida ham keng nishonlanadi. Zero, ushbu kunda yurtdoshlarimiz bir-birini hayit bilan samimiy tabriklab, o‘zaro sovg‘alar ulashadi, millati, tili va dinidan qat’i nazar, yolg‘iz keksalar, kam ta’minlangan oilalar holidan xabar olinib, xayriya ishlari amalga oshiriladi.
Shu ma’noda, ushbu qutlug‘ bayram insonparvarlik va bag‘rikenglik ramzi bo‘lish bilan birga, insonlar o‘rtasida o‘zaro mehr-muhabbat va hamjihatlik kabi fazilatlarni ham o‘zida mujassam etadi.
Yurtimizda hayit bayramini munosib kutib olish va o‘tkazish, shuningdek, milliy-diniy qadriyatlarimizni asrab-avaylash, xalqimizning ko‘p asrlik an’ana va urf-odatlariga uyg‘un holda o‘tkazilishiga alohida e’tibor qaratiladi. Buning uchun barcha zarur tayyorgarliklar ko‘riladi, mamlakatimizning barcha hududlarida tom ma’noda bayram shukuhi hukm suradi.
Kezi kelganda yurtimizda “Inson qadri uchun” degan ulug‘vor g‘oya asosida barcha sohalar qatori diniy-ma’rifiy jabhada ham katta islohotlar amalga oshirilayotgani, normativ-huquqiy hujjatlar takomillashtirilib, soha faoliyati samaradorligi yangi bosqichga chiqarilayotganini alohida qayd etish lozim.
Davlatimiz rahbari tashabbusi bilan oxirgi yillarda yurtimizning har bir go‘shasidagi ulkan bunyodkorlik ishlari izchil davom ettirilmoqda. Xususan, Toshkentda Islom sivilizatsiyasi markazi binosi qurilishi yakuniga yetib bormoqda, Samarqandda Imom Buxoriy majmuasi qad rostlamoqda.
Yaqinda Prezidentimiz ushbu majmuaga tashrif buyurib, u yerdagi bunyodkorlik ishlari bilan tanishdi, zarur ko‘rsatmalar berdi. Zero, bu davlatimiz rahbarining uzoqni ko‘ra bilishi, ulug‘ ajdodlarga yuksak ehtiromining yorqin ifodasidir.
E’tiborga sazovor jihatlardan yana biri shuki, Prezidentimiz qo‘ng‘iroq qilib, hojilarimiz uchun yaratilgan shart-sharoitlar, ularning salomatligi va kayfiyati haqida so‘radi. Bundan hojilarimiz behad mamnun bo‘ldi, e’tibor va ehtiromdan xursand bo‘lgan ziyoratchilarimiz ko‘zlarida yosh bilan duo qildilar.
Arafot maydonida, duolar mustajob bo‘ladigan ayni onlarda Prezidentimizning Qurbon hayiti munosabati bilan O‘zbekiston xalqiga yo‘llagan tabrigini katta hayajon bilan eshitdik. Yaratgandan yurtimizga tinchlik, xalqimizga farovonlik so‘rab, duolar qildik.
Ayniqsa, tabrikda hojilarimiz alohida eslab o‘tilgani ziyoratchilarimizni cheksiz quvontirdi.
Barcha yurtdoshlarimiz qatori hojilarimiz ham ushbu tabrikdagi olijanob g‘oya va tashabbuslarga befarq emasligini izhor qildi.
Tabrikdagi “Inson qadri uchun, inson baxti uchun!” degan olijanob g‘oya barcha jabhalardagi islohotlarning asosi ekanini alohida e’tirof etish va hojilarimizning tashabbuslari ham ushbu g‘oyaga hamohang ekanini qayd etish lozim.
Bu Arafot maydonida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga hojilarimizning murojaatida ham o‘z aksini topdi. Jumladan, mazkur murojaatda hojilarimiz yurtga qaytgach, “Yangi O‘zbekistonning tinchlik va ma’naviyat targ‘ibotchilari” degan ezgu tashabbusni bir ovozdan ilgari surib, Uchinchi Renessans yaratuvchilarini tarbiyalashda Prezidentimizga ko‘makchi bo‘lamiz, deb va’da berdi.
Shuningdek, Vatanimiz taraqqiyotiga xolis xizmat qilish, mahallalarda tinchlik va birdamlikni mustahkamlash, tinchlik-osoyishtalikning qadriga yetish, xalqimizni ma’nan yuksaltirish, jamiyatdagi islohotlarga daxldorlik hissini oshirish kabilarni targ‘ib etish borasida faol bo‘lishni aytib o‘tdi.
O‘z navbatida, hojilarimiz kitobxonlik madaniyatini yuksaltirish, ilm-ma’rifatga homiylikda namuna bo‘lish, to‘ylar, oilaviy tadbirlar va marosimlarda me’yorga amal qilgan holda kamxarj va ixcham o‘tkazishda bosh-qosh bo‘lish, mahallalardagi notinch oilalar, shu jumladan, tarbiyasida muammosi bor yoshlar o‘rtasida tushuntirish ishlarini olib borish, hududlardagi maktablarning ta’mirga muhtoj qismini joriy ta’mirlash ishlariga ko‘maklashish, xayriya, mehr-muruvvat va yordam ko‘rsatish ishlarini ko‘paytirish kabi tashabbuslarni qat’iy amalga oshirishga ahd qildi.
Aziz yurtdoshlar! Shubhasiz, ushbu shukuhli kunlar tom ma’noda barchamiz uchun katta bayram, xursandchilik onlaridir. Mo‘tabar manbalarda saodatli damlarni shodu xurramlik bilan o‘tkazish bo‘yicha ko‘p tavsiyalar kelgan. Ulamolarimiz: “Hayit kunlari shodlikni izhor qilish dinning shiorlaridan”, deyishadi. Demak, Qurbon hayiti kunlarida quvonchimizni, saxovatimizni har qachongidan ko‘ra ko‘proq namoyon qilishimiz lozim. Ayniqsa, kam ta’minlangan, ijtimoiy himoyaga muhtoj insonlarga yordam ko‘rsatishga shoshilishimiz lozim.
Ushbu fazilatli kunlarda muborak manzillarda turib, ona Vatanimizga tinchlik-osoyishtalik, xalqimizga yanada farovon hayot, farzandlarimizga baxtu saodat so‘rab, duolar qilmoqdamiz!
Qurbon hayitingiz muborak bo‘lsin!
Shayx Nuriddin XOLIQNAZAR,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy