Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Muso ibn Ja’far[1] otasidan, otasi bobosidan rivoyat qiladi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: “Taomdan oldin (qo‘lni) yuvish kambag‘allikni ketkazadi. (Taomdan) so‘ng (qo‘lni yuvish) esa kichik gunohlarni ketkazadi va ko‘zni tuzatadi” (Quzo’iy “Musnadush shihob”da rivoyat qilgan).
Hadisdagi “kichik gunohlar” deb ifodalagan birikma arabiy matnda “lamam” deb keltirilgan. Bu so‘zning bundan tashqari “telbalik, majnunlik” ma’nolari ham bor. “Lamam” so‘zidan keyin “ko‘zni tuzatadi” deyilishiga qaraganda, u “majnunlikning oldini olib, ko‘zni ravshan qiladi” ma’nosini ham anglatishi ehtimoldan xoli emas. Lekin poklik, tahorat gunohlarga kafforat bo‘lishi haqidagi vorid bo‘lgan hadislardan qiyos qilinib, biz bu yerda “lamam”ni “kichik gunohlar” deb tarjima qildik. Balki bu yerda “lamam” so‘zi orqali ikkala ma’no ham iroda qilingandir.
Islom dini poklik asosiga qurilgan. Ham ma’nan, ham moddiy tarafdan pok bo‘lish banda imonining komilligidandir. Bunday bandalarga Alloh rizq va nasibani keng qilib qo‘yadi. Jumladan, taom yeyishdan avval ikki qo‘lni yaxshilab yuvish, poklikka amal qilish faqirlikning davosidir. Kimki shu narsaga doimo amal qilib yursa, kambag‘allikdan salomat bo‘ladi. Bu esa, uning rizqi keng, hayoti farovon va fayzli bo‘ladi deganidir. Bundan tashqari, taomdan keyin qo‘lni yuvish kichik gunohlarga kafforat bo‘ladi (yoki kishini ruhiy xastalikka chalinishdan asraydi) va ko‘zni ravshan qiladi. Chunki taom iste’molidan so‘ng qo‘lga yog‘, shira va shunga o‘xshash narsalar ilashadi. Uni yuvib tashlash esa sog‘liqqa va yana ko‘plab manfaatlarga sabab bo‘ladi.
– Salmon roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Men Tavrotda taomning barakasi undan oldin qo‘lni yuvishda ekanini o‘qidim va buni Nabiy sollallohu alayhi vasallamga aytgan edim, u zot: “Taomning barakasi undan oldin va keyin qo‘lni yuvishdadir”, dedilar (Abu Dovud rivoyati).
Taomning barakasi ham moddiy, ham ma’naviy omillarga bog‘liqdir. Masalan, taomdan oldin qo‘llarni yuvish moddiy sabab bo‘lsa, “bismilloh”ni aytib taom yeyish ma’naviy sababdir.
Salmon Forsiy roziyallohu anhu Tavrotda taomning barakasi undan oldin, ya’ni ovqat iste’mol qilishdan oldin qo‘llarni yuvishdadir, deb o‘qigan ekan. Vaqti kelib buni Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga aytganida, u zot Islomning eng mukammal din va barcha shariatlarni to‘ldiruvchi shariat ekanini isbotlovchi javobni berdilar.
Demak, taom yeyishdan oldin va keyin poklikka rioya qilib, ikki qo‘lni yuvish, eng avvalo sog‘liqqa, qolaversa, xayr-baraka va ko‘plab yaxshiliklarga sabab ekan.
Shu o‘rinda hammamiz uchun muhim bo‘lgan bir jihatni eslatib o‘tishimiz kerak. Ovqatdan oldin va keyin qo‘lni yuvish banda rizqining barakali bo‘lishiga sabab ekani aytib o‘tildi. Bu o‘sha amalning dunyodagi manfaatidir. Ammo mo‘min banda faqat mana shu narsalarga erishaman, deb emas, balki Alloh roziligi, U Zot amr qilgani uchun amallarni ado qiladi. Har qanday solih amalni faqat va faqat Alloh roziligini istab ado qiladigan bo‘lsak, dunyoda halol-pok rizq va osuda-farovon hayotga erishamiz hamda oxiratda jannatni qo‘lga kiritamiz!
Odilxon qori Yunusxon o‘g‘li
[1] Muso ibn Ja’far ibn Muhammad ibn Ali ibn Husayn ibn Ali ibn Abu Tolib Abu Hasan al-Quroshiy katta taba tobe’inlardan. Hijriy 128 yilda Madinada tug‘ilgan. Ishonchli hadis roviysi. Termiziy va Ibn Moja undan hadis rivoyat qilishgan. Muso ibn Ja’far rahmatullohi alayh hijriy 183 yilda Bag‘dodda vafot etgan.
“Mazhab” so‘zi arabchada “yo‘l”, “yo‘nalish”, shar’iy istilohda esa “diniy masala bo‘yicha muayyan mujtahid olimning fatvo chiqarish yo‘li” ma’nolarini bildiradi.
Mashhur alloma Ibn Rajab (1335-1393 m.y.): “Ko‘plab mazhablar orasidan faqat to‘rttasining saqlanib qolgani asrlar davomida insonlarni turli ziddiyatlar va ixtiloflardan himoya etishda asos bo‘lgan”, deb yozgan (“To‘rt mazhabdan boshqaga ergashganga raddiya” kitobi).
Ulamolar mazhablarga ergashish Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallamning quyidagi hadisiga amal qilishdir, deb ta’kidlaydilar: “Agar ixtilofni ko‘rsangiz, o‘zingizga ko‘pchilik tomonini lozim tuting” (Imom Moja, 3950-hadis).
Mazhablardagi bitta masalaga nisbatan turlicha yondashishlik islom shariatida musulmonlar uchun keng imkoniyatlar mavjudligidan dalolat beradi. Mazhablarda u yoki bu masala islom ahkomlari, muayyan jamiyat, xalq yoki millatning urf-odatlari, qadriyatlari hamda ijtimoiy munosabatlarning mazmunini ham hisobga olgan holda, eng ma’qul shaklda hal qilingan.
Islom ulamolari shar’iy hukmni va uning dalilini bilmaydigan musulmon odam (muqallid)mujtahid olimga taqlid qilishi zarurligini ta’kidlaydilar. Bunga Qur’ondagi ushbu oyatni dalil sifatida keltirish mumkin: “Agar bilmasangiz zikr ahllaridan so‘rang” (Nahl surasi, 43-oyat).
Mazhablarda Qur’on, sunnat, ijmo va qiyosdan dalil sifatida foydalanishning o‘ziga xos qoidalari, usul va tamoyillariga asoslangan muayyan tizim mavjud. Masalalar tizimli ravishda hal bo‘lgan. Mazhabsizlarda esa hech qanday ijtihod usul va qoidalari yo‘q bo‘lib, “Qur’on va Sunnatga murojaat qilamiz” qabilidagi dalilsiz da’vo bilan hukmlar berilmoqda. Maqsadiga, ra’yiga va nafsiga to‘g‘ri kelgan dalillarni olib, qolganlarini tashlash esa yomon oqibatlarni keltirib chiqarmoqda.
Bemazhablar omma musulmonlar ichida ko‘plab noto‘g‘ri talqin qilingan aqidaviy va fiqhiy masalalarni tarqatmoqdalar. Vaholanki, bu masalalar Ahli sunna olimlari tomonidan allaqachon hal qilingan.
Mazhabsizlar tarafdorlarining ayrim iddaolaridan ularning da’volari asossiz ekaniga ishonch hosil qilish mumkin:
– bemazhablar “Qur’on bitta va Payg‘ambar bitta bo‘lsa, to‘rt mazhab orasida fiqhiy ixtiloflar bor, haq bitta emasmi?” deydilar.
Mazhablar bir manba – Qur’on va sunnatga asoslanadi. Mazhablarning biriga ergashgan kishi Qur’on va sunnatga ergashgan bo‘ladi.
– Mazhabsizlik tarafdorlari “Imom Buxoriy bemazhab bo‘lgan”, deb dalil qiladi. Vaholanki, Imom Buxoriy yashagan davrda u kishiga o‘xshash ilmi ijtihod darajasiga yetgan, o‘zi ijtihod qilganlar ko‘p bo‘lgan. Hamma ulamolar ilmi mujtahidlikka yetgan odam, o‘zi ijtihod qiladi, deganlar. Hozir esa o‘sha davrdagi kabi mujtahidlar yo‘q ekanini hisobga olmaydilar.
Aksincha, Qur’on va sunnatdan har kim o‘zboshimcha yangi hukm chiqarish, fitna qo‘zg‘ash kabi islomda qat’iyan man qilingan xatti-harakatlarga sabab bo‘lmoqda. Shu nuqtayi nazardan, marhum Shayx Muhammad Said Ramazon Butiy qayd etganidek: “Mazhabsizlik islom shariatiga tahdid soladigan xatarli bid’atdir”.
Ming afsuslar bo‘lsinki, mana shunday yetuk olimlar bir mazhabni mahkam ushlab, to‘g‘riligini e’tirof qilib turgan bir paytda ba’zi yurtdoshlarimiz hali dastlabki ilmiy ko‘nikmalarni hosil qilmagan bo‘lsalarda: “Men Qur’on va hadisdan o‘zim hukm olaman” deb, da’vo qilib, turli ixtiloflarni keltirib chiqarmoqdalar. Ba’zida o‘zlari adashgani yetmagandek, o‘zgalarni ham yo‘ldan urmoqdalar.
Alloh taolo hammamizni O‘z hidoyatida sobit qilsin.
G‘ulomov FATHULLOH,
Al-Hudaybiya jome’ masjidi imom noibi