O`zbekiston musulmonlari idorasi

Maqolalar

«Otamning qadriga yetmadim» — padaridan orlangan o‘g‘ilning nadomatlari (hayotiy hikoya)

13.12.2024 3685 8 min.

«Ma’lum bo‘lishicha, menga qarz berib ololmay yurganlardan ikki nafari uyimizga borgan. Ular otamga meni qarzni qaytarmay qochib yurganim haqida gapirishgan. Otam bundan qattiq ta’sirlangan va yigitlar ketgandan so‘ng mazasi bo‘lmay, miyasiga qon quyilibdi. So‘ng komaga tushib qolibdi».

“Hayotiy hikoyalar” ruknidan berilayotgan navbatdagi hikoyamiz qahramoni ko‘zi ojiz otasidan orlanib oxirida afsuslanib qolgan yigit.

U maktubida otasining o‘limiga aybdorligini, uning duosini olmaganidan afsusdaligini hikoya qiladi.

«Esimni taniganimda onam sog‘lom, otamning esa ko‘zi ojizligini bilganman. Avvaliga hech narsani o‘ylamaganman.

Maktabga borganda esa... Yosh bola edik, gohida ayrim sinfdoshlar bilan nimanidir deb talashardik, janjallashardik. Bunday raqobatda ko‘pincha men g‘olib chiqardim.

Ana shunda ilk bor «ko‘rning bolasi» degan haqoratni eshitganman va bu menga yomon ta’sir qilgan.

«Ko‘rning bolasi» deganlarning bir-ikkitasini boplab do‘pposlaganimdan so‘ng bu haqoratni oldimda aytmaydigan bo‘lishdi. Biroq bilardim, orqavoratdan aytishardi.

O‘shanda nafaqat shu so‘zlarni aytgan sinfdoshimdan, balki otamdan ham xafa bo‘lganman.

Endi o‘ylab ko‘rsam, inson qay holatda, kim bo‘lib tug‘ilishni o‘zi hal qilmaydi, bu ilohiy taqdir. Lekin o‘sha paytda menga buni hech kim, hatto ota-onam ham tushuntirmagan edi. Balki tushuntirishganda ham tushunmasdim.

Har gal ko‘chadan uyga kirib otamga ko‘zim tushganda «Ko‘rning bolasi» degan haqoratli so‘z miyamda aylanardi va otamni yomon ko‘rib qolgandim.

Otam uylanish uchun sovchi yuborganda onamning ota-ota onasi «Bolam, seni unga uzatish hech narsamas, hech kim o‘zi xohlab ko‘zi ojiz bo‘lib tug‘ilmaydi. Biroq boshqa masala bizni o‘ylantiryapti. Mabodo bolang ham ko‘zi ojiz tug‘ilsa nima bo‘ladi? Bir umr ikkita nogironni o‘zing oq yuvib oq tarab, boqishga majbur bo‘lasan», deyishgan ekan.

Shunda onam «peshonamdan ko‘raman» deb javob bergan va otamga turmushga chiqqan ekan. Chunki otam, ko‘zi ojiz bo‘lsa ham o‘zini o‘zi eplay olardi. Buning ustiga ko‘zi ojizlar maktabida o‘qigan, savodi bor edi.

O‘zi o‘qigan maktabda hunar o‘rgangan va o‘shaning orqasidan bir-ikki so‘m daromad ham qilib, ro‘zg‘or tebratgan.

Men sog‘lom tug‘ilganimdan so‘ng otam va onam xursand bo‘lgan va meni juda erka qilib o‘stirgan. Ana shu narsa mening tarbiyam buzilishiga va keyinchalik otamni yomon ko‘rib qolishimga sababchi bo‘ldi.

Yo‘q, bu bilan o‘zimni oqlamoqchi emasman. Otam tilla odam edi. Biroq men tarbiyaning jilla qursa bir qismini uyda, ota-onamdan olgan edim.

«Bolam, nima yeging kelyapti?» «Qorning och qolmadimi?» «Bolam, mana senga o‘yinchoqlar». Qisqasi onam og‘zimdan nomi chiqqan narsani muhayyo qilishga harakat qilardi.

Maktabning yuqori sinflariga o‘tganimdan so‘ng otamdan jirkanish hissi kuchaydi. Uyda ko‘p turmaydigan bo‘ldim. Ertalab maktabga deb chiqib ketardim va yarim kechada kelib uxlardim.

Ko‘p o‘tmay sigaret chekishni o‘rgandim. Qo‘li egriga aylandim va qo‘ni-qo‘shnilarning narsalarini o‘g‘irlay boshladim.

Mendan gumon qilishdi, lekin «ushlab olmaguncha o‘g‘ri o‘g‘ri emas», deyilganday yo‘qolgan narsalarni gardanimga qo‘ya olishmadi.

O‘shanda chekishni boshlaganim va o‘g‘rilik qilayotganimni onam bilib qolgandi. Lekin xafa qilib qo‘ymasin deb otamga aytmas, o‘zimga ham indamasdi.

Shu alfozda maktabni bitirdim va yana bir-ikki yil bekorchi bo‘lib, otam ishlab topgan pul va nafaqa hisobidan yashab yurdim. So‘ng mahalladoshlarga qo‘shilib Rossiyaga borib ishlab keldim.

Shunda ota-onam oilali bo‘lsa esi kirib qolar deyishdimi, meni uylantirish uchun qiz qidira boshlashdi. Otamning ko‘zi ojiz bo‘lsa ham mahalladagilar uni hurmat qilardi.

Biroq gap uning noqobil o‘g‘li, ya’ni men haqimda ketganda bunday deb bo‘lmasdi. Mahallada nomim yomonga chiqib bo‘lgandi.

Onam qidirib-qidirib qo‘shni mahalladan bir qiz topdi, tez orada to‘yimiz bo‘ldi. Shundan so‘ng sayoq yurishlarimni biroz kamaytirdim. Bu orada farzandlarim tug‘ildi.

Bir necha yil bahordan kuzgacha Rossiyada ishladim, qishda uyda bo‘lardim. Ammo Rossiyada ham tuzuk ishlaganim yo‘q.

Bir joyda ishladik, oyligimizni berishmadi. Boshqasidan olgan pullarni o‘sha yoqda rus qizlari bilan kayf-safo qilishga sarflab yubordim. Qisqasi, uyga pul jo‘natmadim. Ba’zi yillarda qaytishga yo‘lkira uchun qarz olishga to‘g‘ri keldi.

O‘sha paytlarda bir-ikki so‘m ishlay, oilamga yordam bo‘lsin deb umuman o‘ylamasdim. Otam nogironlik nafaqasini olardi. Kamiga uyda u-bu narsa yasab sotardi va ro‘zg‘orni amallab o‘tkazardi.

Men esa ro‘zg‘orni otam eplayapti-ku deb tarallabedod qilib yurardim. Rossiyada pul ishlay olmagach o‘zimizda bir ustaga shogird tushdim. Usta oilaviy ahvolimizni bilardi va menga yordam bo‘lsin deb yaxshi haq to‘lardi.

Biroq mening erka o‘sganim, dangasaligim va hayotda aniq maqsadim yo‘qligi tufayli ishga kechikib borardim. Aytilgan vazifani vaqtida bajarmasdim. Axiri ustaning joniga tegdi va meni quvib yubordi.

Shundan so‘ng ko‘nglim Toshkentga ishga borishni tusab qoldi. Ketishdan avval bir nechta mahalladoshimizdan qarz oldim. Biroq birortasini qaytarmadim.

Toshkentda ham tayinli bir ishning boshini tutmadim. Uyga quruq qo‘l bilan qaytganim yetmaganday, poytaxtga qaytishda tanishlarni aldab, ulardan qarzga deb pul olardim.

O‘sha pullar hisobidan poytaxtga borib bir muddat yashayman va qaytib kelaman. So‘ng ketishda yana boshqalarni avrayman.

Poytaxtda yurishning o‘zi bo‘lmaydi, gohida mashina yuvadigan joyda ishlayman. Ba’zida mardikorchilikka chiqib, yengilroq ish bo‘lsa borardim. Biroq ishlagan pullarim o‘zimdan ortmasdi.

Bu orada Toshkentda yoshi kattaroq ayol bilan tanishib qoldim. U birga yashashni taklif qilgandi, jon deb rozi bo‘ldim. Chunki tunab qoladigan tayinli joyim yo‘q edi.

Shu tariqa oilamni, ota-onamni unutib Toshkentda yashay boshladim. Goh-gohida xotinim yoki onam qo‘ng‘iroq qilib turardi.

Kunlarning birida onam tunda qo‘ng‘iroq qilib qoldi. Ko‘tarsam yig‘layapti. «Otang komaga tushib qoldi, shifoxonada...» Bu gapdan hayron bo‘ldim, otamning sog‘ligi yaxshi edi-ku.

O‘sha zahoti Toshkentdan yo‘lga chiqdim, to‘g‘ri shifoxonaga bordim. Otam uch kun komada yotib, o‘ziga kelmasdan vafot etdi.

Ma’lum bo‘lishicha, menga qarz berib ololmay yurganlardan ikki nafari uyimizga borgan. Ular otamga meni qarzni qaytarmay qochib yurganim haqida gapirishgan.

Otam bundan qattiq ta’sirlangan va yigitlar ketgandan so‘ng mazasi bo‘lmay, miyasiga qon quyilibdi. So‘ng komaga tushib qolibdi.

Otamni qabrga qo‘yib kelgandan so‘ng meni suyab turgan tog‘ qulaganini tushunib yetdim, ammo endi kech edi. Otam 50 yoshida dunyodan o‘tdi.

Otamga yetkazgan ozorlarimdan afsusdaman, ammo endi uni ortga qaytarib bo‘lmaydi. U ayni bolalarining huzurini ko‘radigan, nabiralari bilan ovunadigan yoshida ro‘shnolik ko‘rmay ketdi.

G‘ayrat Yo‘ldosh
tayyorladi.

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Zamzam haqida nimalar bilamiz?

23.05.2025 2021 12 min.

Alloh taoloning inson zotiga ko‘rsatgan cheksiz marhamatlaridan biri shubhasiz suv ne’matidir. Zamindagi biror tirik jon suvdan behojat bo‘lolmaydi. Ushbu hayotdagi barcha narsa suv bilan tirikdir. Lekin Yaratuvchi bu ulug‘ ne’matini maxsus bir suv bilan xosladi. Unga fazl va barakot ato etdi. Musulmonlar kurrai zaminning turli nuqtalaridan ushbu xos ne’matdan bahramand bo‘lish uchun keladilar. U ham bo‘lsa zamzam suvidir. Xo‘sh, zamzam suvi o‘zi nima va uning qanday mo‘jizakor xususiyatlari bor?

Zamzam suvi

Zamzam suvi bu - zamzam qudug‘idan chiqadigan suvdir. Bu quduq Makkai mukarramadagi Haram hududida joylashgan. Bu suv barcha musulmonlar nazdida muqaddas suv hisoblanadi. Zero, Alloh taolo uni o‘ziga xos mo‘'jizaviy xususiyatlar bilan boshqa suvlardan afzal qilgan. Dini Islom ta’limotlariga ko‘ra, zamzam bulog‘ini Alloh taolo Ismoil alayhissalom va uning onasi uchun chiqarib bergan.

Zamzam qudug‘i Makkiy Haram hududi o‘z ichiga olgan muhim tarixiy unsurlardan biri hisoblanadi. U yer sathidagi eng mashhur buloq bo‘lib, musulmonlar qalbida o‘ziga xos ruhiy o‘rni bor. Ayniqsa, hojilar va umra ziyoratchilari uchun bu suvning ahamiyati katta. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: "Yer yuzidagi eng yaxshi suv zamzam suvidir. U to‘yimli taom va kasallikdan shifodir" (Tabaroniy rivoyati, al-Mo‘jam al-Kabir, sahih hadis).

Jobir raziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda esa bunday marhamat qilinadi: "Zamzam suvi nima niyatda ichilgan bo‘lsa, o‘sha niyatning ro‘yobga chiqishiga sabab bo‘ladi" (Imom Ahmad, ibn Moja va boshqalar rivoyati).

Zamzam suvining nomlari

Zamzam suvining ko‘p nomlari bo‘lib, quyida ularning ba’zilarini zikr qilamiz:

1. "Zamzam" va "Zumazim". Bu so‘z "zamma-yazimmu-zumuman" fe’lidan olingan bo‘lib, biror idishga suv lim-lim to‘lib yonlaridan oqib tushganda ishlatiladi. Zamzam bulog‘ining suvi ko‘p va barakali bo‘lganligi uchun shunday nomlangan. Boshqa bir rivoyatda kelishicha, zamzam bulog‘i otilib chiqqan paytda Hojar onamiz unga qarab "zam-zam!" ya’ni "ko‘pay va ziyoda bo‘l!", degan ekanlar. Yana bir qavlga ko‘ra esa zamzamning bunday nomlanishi Jabroil alayissalomning zamzamasidan ya’ni, farishtaning mazkur buloq ustida chiqargan tovushi va kalomi tufaylidir. Boshqa bir fikrga ko‘ra, mazkur buloq ilk marotaba otilib chiqqan vaqtda o‘zidan maxsus tovush chiqarib sharqirab turgan, shu sababli zamzam deb nomlangan. Zero, zamzama so‘zi shovqin bermoq, muttasil tovush chiqarmoq ma’nosini anglatadi. Zamzama so‘zining yana bir ma’nosi biror narsaning yoyilib ketgan chetlarini to‘plash, tarqalib ketmasligi uchun jamlash ma’nosini anglatadi.

2. "Baraka" va "Muboraka". Baraka so‘zi o‘sish, ziyoda bo‘lish, ko‘p yaxshilik va saodat ma’nolarini anglatadi. Zero, ularning bari zamzamda mavjuddir.

3. "Barra". Bu so‘z yaxshilik, ezgulik va vafo ma’nolarini anglatuvchi "birrun" so‘zidan olingan. Chunki Alloh taolo bu suv bilan Ismoil alayhissalomga yaxshilik qilgan. Yana bir qavlda esa aytiladiki, chunki u abrorlar, ya’ni yaxshilar uchun oqib chiqqan, fojirlardan esa tiyilgan.

4. "Bushro". Bushro so‘zi lug‘atda yaxshilik va xursandchilik xabari, mujda ma’nosini anglatadi. Zamzamning bunday nom bilan atalishiga sabab o‘zi va o‘g‘lining hayotini saqlab qolish uchun jon holatda suv qidirayotgan paytda Hojar onamiz uchun xushxabar bo‘lganligidandir. Zero, Hojar onamiz Safo va Marvo orasida suv izlab umidlari uzilay degan paytda Alloh taolo tomonidan in’om qilingan zamzamni ko‘rib qolgach, benihoya xursand bo‘lib ketadilar va "menga xushxabar bo‘lsin, axir bu suv-ku!", deb yuboradilar.

5. "Maktuma" (yashirilgan). Jurhum qabilasidan so‘ng zamzam bulog‘i yerga ko‘milib, berkilib ketganligi uchun shunday atalgan edi. So‘ngra Abdul Muttolib uni qayta ochgan.

6. "Haramiyya". Zamzam qudug‘i Alloh taoloning Harami ichkarisida bo‘lganligi tufayli unga "Haramiyya", ya’ni Haram bulog‘i degan nom berildi.

7. "Rakzatu Jibriyl" (Jabroilning qanot qoqishi), "hazmatu Jibriyl" (Jabroil paydo qilgan quyilik, chuqircha), "vat’atu Jibriyl" (Jabroilning oyoq bosishi). Zamzam suvining bunday nomlar bilan nomlanishiga sabab uning Jabroil farishta o‘z qanoti bilan yerga urishi yoxud oyog‘i bilan yerga tepishi natijasida paydo bo‘lib, yerdan otilib chiqqanligidir.

8. "Solima" (sog‘lom va salomatli suv). Zamzamning bu ism bilan nomlanishiga sabab unda salomatlik va ofiyat borligidandir.

9. "Siqoyatul hoj" (Hojilarga suv berish). Zamzam suvi hojilarni suv bilan ta’minlaydi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hojilarni zamzam suvi bilan ta’minlash ishini Abbos roziyallohu anhu va oilasiga topshirdilar.

10. "Sayyida". Chunki zamzam suvi boshqa barcha suvlarning sayyidi, eng afzali, eng sharaflisi va eng qadri balandi hisoblanadi.

11. "Shabbo‘atul 'iyol" (kambag‘allarni to‘ydiruvchi) shuningdek, "shab’a" (to‘qlik, to‘yimlilik). Johiliyat davrida zamzam bulog‘i shu nom bilan ham nomlanardi. Sababi, u chanqaganni chanqog‘ini qondirardi, kambag‘allarning qornini to‘ydirardi.

12. "Sharobul abror" (yaxshilarning sharobi). Sababi hamma yaxshilar va solih kishilar zamzam suvidan ichishga haris bo‘ladilar.

13. "Shifau suqmin" (kasalliklar shifosi). Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bunday marhamat qildilar: "Zamzam yer yuzidagi eng yaxshi suvdir. Unda ochiqqanlar uchun taom, kasalliklar uchun shifo bordir" (Tabaroniy {11167, 11/98}, Haysamiy {3/286}, Ibn Hibbon sahih deganlar). Unda Alloh taoloning izni bilan barcha kasalliklarga davo bordir. Kim shifo niyatida ichsa, Allohning irodasi bilan, albatta, tuzalib ketadi.

14. "Sofiya" (sof). Zamzam barcha zararli narsalardan pok va sof bo‘lgan suvdir.

15. "Tohira" (pok). Zamzam barcha aybu nuqsonlardan pok, ichuvchi kishi uchun foydali suvdir. Bundan tashqari, zamzam hurmati balandligi uchun iflos narsalarga iste’mol qilinmaydi.

16. "Toyyiba" (xush, shirin, mazali). Zamzam suvining bu nom bilan nomlanishi sabab, ichgan kishi lazzatlanadi, uni hamma yaxshi ko‘radi.

17. "Zohira" (zohir, ochiq-oydin). Zamzam suvining manfaati doim zohir bo‘lib, ko‘rinib turadi.

18. "Ofiyat". Zamzam suvi uni ichgan inson uchun ofiyat va shifodir. Alloh taolo mutaxassis tabiblar ham davolay olmagan qancha-qancha kasalliklardan zamzam tufayli shifo bergan.

19. "G‘iyos" (yordam, qutulish). Chunki u Hojar onamiz va u kishining farzandi Ismoil alayhissalom uchun yordam, qattiq qiyinchilikdan so‘ng qutulish manbai edi.

20. "Kofiya" (kifoya qiluvchi). Zamzam suvi uni ichayotgan kishining barcha hojatlariga kifoya qiluvchidir.

21. "La tunzofu vala tuzammu" (yo‘q bo‘lmaydi va kamaymaydi). Zamzam suvidan qancha ko‘p ichilmasin kamaymaydi ham, tugab ham qolmaydi.

22. "Ma’saratu Abbos" (Abbosning ulug‘ merosi). Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hojilarga zamzam suvini ichirishdek sharafli vazifani Abbos roziyallohu anhu va uning oilasi uchun ajratib beradilar. Bu esa Abbos roziyallohu anhu va uning oilasi uchun ulug‘likda tengsiz bo‘lgan meros edi.

23. "Mu’nisa" (do‘st, dildosh). Zamzam suvidan ichgan mo‘min unga o‘rganib, o‘zida unga nisbatan doimiy mayl his qiladi va uni yaxshi ko‘rib qoladi. Mudom zamzam suvidan ichgisi kelaveradi.

24. "Maymuna" (barakali). Zamzam suvi har tamonlama barakalidir.

25. "Nofi’a" (foydali). Zamzam suvi sanab tugatib bo‘lmaydigan manfaatlarga ega ekanligi tufayli shunday nomlangan.

Zamzam suvining foydalari

Zamzam suvi o‘zining ma’naviy foydalaridan tashqari salomatlik uchun ko‘plab foydali xususiyatlarga egadir. Ularning ba’zilarini quyida zikr qilamiz:

1. Erta qarishning oldini oladi.

2. Jismning himoya tizimini (immunitet) kuchaytiradi.

3. Ovqat hazm qilishga yordam beradi.

4. Saratonga qarshi samarali vositalardan biri hisoblanadi.

5. Jism uchun foydali bo‘lgan ozuqa moddalarini qonga so‘rilish jarayonini kuchaytiradi.

6. Jismga kuch-quvvat baxsh etadi. Ayniqsa, hojilar haj mavsimida bunday kuch-quvvat va energiya manbaiga muhtoj bo‘ladilar.

7. Ko‘plab kasalliklardan tuzalishga yordam beradi. Jumladan, ko‘rish qobiliyatining pasayishi, qizamiq, yurak-qon tomir kasalliklari, qon bosimi, qon aylanishi kasalliklari va boshqa bir qator xastaliklardan tuzalishda samarali yordam beradi.

8. Shuningdek, zamzam suvi qandli diabet kasaliga chalinganlar, buyrak xastalari uchun ham shifodir. Shu bilan birga suyak va bo‘g‘in kasalliklari, oshqozon-ichak kasalliklari, hazmdagi muammolar, yo‘g‘on ichak muammolari, qabziyat va yana bir qancha kasalliklarni davolashda samarali vosita hisoblanadi.

Zamzam suvini boshqa suvlarga aralashtirish haqida

Agar zamzam suvidan boshqa oddiy suvlarga aralashtirilsa mazkur oddiy suv unga qo‘shilgan aralashma miqdoricha barakot va fazilat kasb etadi. Qancha ko‘p aralashtirilsa, shunchalik barakoti ortadi. Kamroq aralashtirilgan bo‘lsa ham mazkur suv zamzam qo‘shilmagan suvdan afzalroq va barakotliroq bo‘ladi. Zero, zamzam aralashtirilgan suvdan ichgan kimsa zamzam suvining ma’lum miqdorini ichgan hisoblanadi. Shu tufayli, uning fayzidan bonasib bo‘ladi.

Imom Kosoniy (rahimahulloh) aytadilar: "Agar bir kimsa zamzam suvidan iborat bo‘lgan biror suvni ichmayman deb qasam ichgan bo‘lsa va o‘sha (zamzamdan iborat bo‘lgan) suvga boshqa suvlardan juda ko‘p miqdorda quyilib, natijada zamzam suvi o‘ziga quyilgan ko‘p miqdordagi suvga aralashib, boshqa suv uning ustidan g‘olib kelsa va shundan so‘ng, mazkur suvdan ichsa, qasamini buzgan hisoblanadi" ("Badoi’u-s-sanoi'": 3/63;).

Yuqoridagi matnda aytilmoqchi bo‘layotgan narsa shuki, zamzam suvini ichmayman deb qasam ichgan kishi o‘ziga juda ko‘p oddiy suv aralashtirilishi natijasida oddiy suvga aralashib ketgan zamzam suvidan ichsa, qasamiga rioya qilmagan va zamzamdan ichib qo‘ygan hisoblanar ekan. Bu esa oddiy suvga aralashtirilgan zamzam butkul yo‘qolib ketmasligini anglatadi. Balki, u aralashgan suviga barakot kirgazadi.

Shu ma’noda, zamzam aralashtirilgan suvga "zamzam" deyilsa ham u hukman zamzam maqomida bo‘ladi. Unda zamzamning barakoti va fazilati mavjud bo‘ladi. Oddiy suvlardan ortiq bo‘ladi. Unga har qancha ko‘p suv quyilsa ham baribir, ichida zamzam mavjud bo‘ladi. Ammo fazilatda musaffo zamzamchalik bo‘lmaydi.

Sahobai kiromlar nafaqat zamzam, balki Nabiy alayhissalom tahorat qilgan suvlardan ham tabarruklanganlar. Uzoqdan kelgan kishilar uylariga qaytishda U zotning (alayhissalom) tahoratdan qolgan suvlarini o‘zlari bilan olib ketib, uni ko‘p miqdordagi suvlarga qo‘shib ko‘paytirganliklari rivoyat qilinadi.

Bu ham bo‘lsa, tabarruk narsa boshqa oddiy (tohir va pok) narsaga aralashtirilganda, aralashtirilgan oddiy narsa ham barakot va fazilat kasb etishiga dalolat qiladi.

Rivoyat qilinishicha, Nabiy alayhissalom Makkaning hokimiga odam yuborib, undan Madinaga zamzam suvidan jo‘natishni talab qilar ekanlar. Bundan maqsad, Madinaliklar ham zamzamdan yuqorida aytilganidek, oddiy suvlarga aralashtirib, ko‘paytirish orqali bahramand bo‘lishlari uchun ekan.

Abdulloh Kamolov