Sayt test holatida ishlamoqda!
23 May, 2025   |   25 Zulqa`da, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:19
Quyosh
04:58
Peshin
12:25
Asr
17:29
Shom
19:45
Xufton
21:18
Bismillah
23 May, 2025, 25 Zulqa`da, 1446
Maqolalar

Fiqhiy ixtiloflarning kelib chiqish sabablari

14.12.2024   6624   1 min.
Fiqhiy ixtiloflarning kelib chiqish sabablari
Muhammad Avvomaning “Asarul hadis” asari orqali fiqhiy ixtiloflar sabablarini o‘rganish islom fiqhining rivojlanish jarayonini tushunish va hadis ilmining ahamiyatini anglash uchun muhimdir. Bu kitobda fiqhiy ixtiloflarning kelib chiqish sabablarini bir necha asosiy omillar orqali tahlil qilingan:
  1. Hadislarning turli xil yetib kelishi. Hadislarning to‘liq yoki qisqacha shaklda yetib kelishi olimlar orasida turlicha tushunishlarga sabab bo‘lgan. Ba’zan bir hadisning turli rivoyatlari orasida tafovutlar mavjud bo‘lib, bu hukm chiqarishda farq paydo qilgan.
  2. Hadislarning sahihligi va qabul qilinishi. Har bir fiqh mazhabi asoschisi hadisning sahihligi, isnod zanjiri, va matnning mazmuniga nisbatan turlicha yondashgan. Bu esa ixtiloflarga olib kelgan. Masalan, bir mazhab olimlari qabul qilgan hadisni boshqasi zaif deb baholagan bo‘lishi mumkin.
  3. Hududiy va madaniy ta’sirlar. Hadislar turli geografik hududlarga tarqalgan va u yerdagi sharoit va urf-odatlarga moslashgan. Shu sababli, fiqhiy masalalarda mahalliy ta’sirlar ham ixtiloflarni keltirib chiqargan.
  4. Qur’on va hadisni talqin qilish uslublari. Ba’zi olimlar Qur’on oyatlarini umumiy qoidalar sifatida qabul qilgan bo‘lsa, boshqalari hadislarni asosiy manba sifatida ko‘rib, tafsilotlarni ulardan chiqarishgan. Ushbu metodologik tafovutlar fikrlar xilma-xilligiga sabab bo‘lgan.
  5. Lug‘aviy tafovutlar. Arab tilining keng qamrovli bo‘lishi va hadis matnlarining ba’zan ko‘p ma’noli iboralardan iborat bo‘lishi tafsirda turli talqinlarga sabab bo‘lgan.
  6. Olimlarning shaxsiy tajribalari va dunyoqarashlari. Har bir olim o‘zining bilim va tajribasiga asoslanib, hadisdan chiqarilgan hukmga o‘z qarashlarini qo‘shgan. Bu esa bir masalada turli fatvolar chiqishiga olib kelgan.

Abdulloh Komilov,
Toshkent islom instituti talabasi.

MAQOLA
Boshqa maqolalar

Mening onam ekanliklarini Robbim biladi... (hayotiy voqea)

23.05.2025   1415   3 min.
Mening onam ekanliklarini Robbim biladi... (hayotiy voqea)

Saudiyalik bir shifokor ayol hikoya qiladi: "Muhammad ismli yoshi taxminan o‘ttizlarda bo‘lgan bir yigit qabulimga keldi. Uning yonida onasi bor edi — u undan qochmoqchi bo‘lar, u esa uni bag‘riga bosardi. 
Onasi ro‘molini uloqtirardi, u esa qaytadan joyiga to‘g‘irlab qo‘yardi. Uning qo‘llarini tishlar, tirnardi, yuziga tuflardi — u esa jilmayardi.

Onasi shifoxonaga kirdi-yu, ro‘molini uloqtirib, aqli yo‘q majnun odam kabi kulib, shifokorning stoli atrofida yugurib aylana boshladi.

Shunda men so‘radim:
— Bu kim?
— Onam, — dedi u.
— Unga nima bo‘lgan?
— Ular shu hollarida, aqlsiz tug‘ilganlar, — dedi u.
— Unday bo‘lsa, siz qanday tug‘ilgansiz?
— Bobom ularni otamga olib bergan ekanlar, shoyad farzandli bo‘lar deb. Otam bir yildan so‘ng uni taloq qilgan ekanlar. Onam menga homilador bo‘lgan ekanlar. So‘ng men tug‘ilganman.

— Qachondan beri ularga qaraysiz, parvarish qilasiz?
— O‘n yoshimdan beri. Ularga ovqat tayyorlayman, qarayman. Uxlamoqchi bo‘lsam, chiqib ketib qolsalar qidirib yurmayin deb oyog‘imni oyoqlariga bog‘lab uxlayman...
— Nega bugun bu yerga olib keldingiz?
— Ularning qon bosimlari yuqori, qandli diabet kasallari bor.

Onasi kulib:
— Kartoshka ber, — dedi.
U berdi. Onasi yuziga tufladi. U kulib, yuzini tozaladi.
Shunda men so‘radim:
— U sizga ona ekanini biladilarmi, sizni taniydilarmi?
— Yo‘q, vallohi, men o‘g‘lilari ekanimni bilmaydilar. Lekin Yaratgan Robbim biladiki, u zot mening onamdirlar.

Onasi qarab turib:
— Ey o‘g‘lim, sen yolg‘onchisan! Nega meni Makkaga olib bormayapsan? — dedi.
U esa:
— Payshanba kuni olib boraman deb aytmadimmi, onajon? Payshanba kuni boramiz — dedi.
Men so‘radim:
— Uning zimmasidan (aqli joyida emasligi sabab) soqit bo‘lsa, Makkaga olib borish kerakmi?
U javob berdi:
— Opa, onam bilan Robbimning huzuriga hisobda turganimizda: “Muhammad, nega meni Makkaga olib bormagan eding?” — deyishini xohlamayman.
 Men Robbimga qarata: “Robbim, men onamni yelkamda opichlab ko‘tardim, tavof qildirdim, zamzam ichirdim, Ka’baga qaratib qo‘ydim”, deyishni xohlayman. 
   Yana: “Allohim! Garchi ularning aqllari bo‘lmagan bo‘lsada, mening onam ekanlarini albatta Sen bilguvchisan!”, deyishni istayman”, dedi. 

Men jim bo‘lib qoldim, ko‘zim yoshga to‘ldi. So‘ngra unga:
— Onangga ko‘rsatgan bu ehtiroming uchun Alloh senga ajru mukofotlar ato etsin! Bugungiday ota-onaga yaxshilik qilishni ko‘rmaganman.
U esa javob berdi:
— Men bu ishimni (kuni kelib) farzandlarim ham menga shunday muomala qilishlari umidila qilapman. Chunki birrul volidayn (albatta qaytadigan) qarzdir".