O`zbekiston musulmonlari idorasi

Abbosiylar davlati va xalifalari

17.12.2024 6691 9 min.

Beshinchi bob
Abbosiylar davlati
(hijriy 132–656; milodiy 750–1258)

Birinchi fasl
Abbosiylar davlatining tiklanishi
Abbosiylarning nasabi

Abbosiylar xalifaligi Nabiy sollallohu alayhi vasallamning amakilari Abbos roziyallohu anhuga nisbat beriladi.

Ushbu davlatning asoschisi – Abdulloh ibn Muhammad ibn Aliy ibn Abdulloh ibn Abbos ibn Abdulmuttalib. Bu odamning laqabi – Saffoh.

Abbosiylar davlatining tashkil topishi Banu Hoshim olib borgan da’vatning yutug‘i deb bilinadi. Ular Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning vafotlaridan keyin xalifalik u zotning qarindoshlariga o‘tishi kerak degan chaqiriq bilan chiqqan bo‘lib, bu fikr Islomning avvalida mag‘lubiyatga uchragan edi. Aslida esa islomiy ta’limotlarga, ko‘rsatmalarga binoan xalifalik musulmonlarning barchasiga mulk bo‘lib, ular o‘zlari loyiq ko‘rgan kishini xalifa qilishlari kerak bo‘lgan.

Da’vatning boshlanishi

Rofizalardan bo‘lgan kisoiylar firqasi imomlik Muhammad ibn Aliy ibn Abu Tolib ibn Hanafiyyaning avlodida bo‘lishi kerak, degan fikr bilan chiqishdi. Ular Ibn Hanafiyyaning vafotidan keyin kishilarni uning o‘g‘li Abu Hoshimga bay’at qilishga chaqira boshladilar. Abu Hoshim esa umaviylarni tanqid qilib yurar edi. U o‘z o‘limidan oldin amakisining o‘g‘li Muhammad ibn Aliy ibn Abdulloh ibn Abbosning oldiga – Urdundagi Hamimiya degan joyga bordi va undan umaviylarning hukmini inqirozga uchratishini, Oli baytga da’vat qilishini talab qildi.

Da’vatning yashirin bosqichi

Bu bosqich hijriy 100 yilda boshlanib, 129 yilgacha (milodiy 718–746) davom etgan. Ulkan cho‘qqilarni orzu qilgan Muhammad ibn Aliy yuqoridagi da’vatni o‘zi uchun qonun qilib oldi-da, hijriy 100 yilda uni amalga oshirish maqsadida ish boshladi. Rejalar tuzish, ishni tartibga solish uchun Hamimiyani markazga aylantirdi. Da’vat uchun Kufani o‘ziga markaz qilib oldi. Xurosonni esa da’vatni tarqatish diyori qilib ixtiyor etdi va u yerga da’vatchilar – naqiblarni yubordi. Buning uchun da’vatni tarqatishga imkoniyati, iqtidori, qobiliyati bor kishilarni tanladi. Ushbu da’vat ishlari butunlay maxfiy ravishda olib borilar, maxfiy bo‘lgani uchun ham sekinlik bilan tarqalar edi. Siyosiy bilimdonlik va doxiylik bilan olib borilgan Muhammadning bu da’vatlari Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning Oli baytlari ismi bilan tarqalardi.

Muhammad vafot etganidan keyin uning da’vatini hijriy 125 (milodiy 742) yilda o‘g‘li Ibrohim qabul qilib oldi. Bu vaqtga kelib, umaviylar davlati zaiflashib qolgan, Hishom ibn Abdulmalikning vafotidan keyin bir nechta firqalarga bo‘linib ketgan edi. Shu sababli abbosiylarning da’vati keng ravishda tarqala boshladi.

Ochiq da’vat qilish bosqichi hamda Iroq va Hurosonni bo‘ysundirish

Ibrohim hijriy 129 (milodiy 746) yilda o‘zining eng ko‘zga ko‘ringan lashkarboshisi bo‘lmish Abu Muslim Xurosoniyni Xurosonda da’vatni ochiq e’lon qilishga amr qildi. Abu Muslim Xurosoniy chinakam doxiy, shu bilan birga, juda xatarli inson bo‘lib, askarlar olamida eng ulug‘, nihoyatda usta lashkarboshi hisoblanar edi. Abu Muslim amrni eshitishi bilan unga amal qilishga o‘tdi. U umaviylar sulolasining oxirgi xalifasi Marvon ibn Muhammadni tutib qamadi. Uni hibsga olgach, akasi Abdulloh Saffohni ishga qo‘ydi. U ahli bilan Kufaga kelib, Abu Salama Hallol degan kishining hovlisiga tushdi. Bu ish sirligicha qoldi.

Abu Muslim Xurosonning voliysi Nasr ibn Sayyorni yo‘q qildi. Nasr ibn Sayyor Abu Muslimning harakatlarini to‘sishga juda ko‘p urindi. U xalifa Marvon ibn Muhammaddan yordam so‘radi, lekin foyda bermadi. Marvonning Iroqdagi voliysi Yazid ibn Umar ibn Hubayradan ham yordam so‘radi, undan ham hech qanday javob bo‘lmadi, chunki bu paytda ularning hammasi urushlar, fitnalar bilan mashg‘ul edilar.

Shunday qilib, Abu Muslim Xurosoniy hijriy 130, milodiy 748 yilda Xurosonni bosib olishga muvaffaq bo‘ldi. So‘ng hijriy 132 yilning oxirlarida Iroq Yazid ibn Umar ibn Hubayraning qo‘lidan tortib olindi. Ibn Hubayra abbosiylarga taslim bo‘lmasa ham, Saffoh unga omonlik berganidan keyin ularning hukmiga ko‘ndi. Lekin uni aldab, xiyonat qilib o‘ldirishdi.

Shuningdek, Saffoh o‘z xalifaligini e’lon qilganidan keyin Abu Salama Xallol haqida xalifalikni alaviylarga o‘tkazish uchun til biriktiryapti, degan gap tarqatdi. Holbuki, Abu Salama Xallol Saffohning foydasiga juda ko‘p ishlar qilgan, umaviylarni yo‘q qilishda katta rol o‘ynagan, abbosiylarning da’vatini tarqatish yo‘lida katta-katta ishlarni amalga oshirgan edi.

Bulardan ko‘rinadiki, abbosiylar o‘z davlatini qurish yo‘lida hech narsadan toymaganlar, juda ko‘p noma’qul ishlarni o‘zlariga ep ko‘rganlar.

Abbosiylar xalifaligining e’lon qilinishi

Abdulloh Saffoh berkingan joyidan chiqib, o‘zining jamoasi bilan Kufaning markaziy jome’ masjidiga bordi va xalifaligini e’lon qildi. O‘sha yerda unga bay’at qilindi. Bu voqea hijriy 132 yil rabi’ul avval (milodiy 749 yil oktyabr) oyida bo‘lib o‘tdi.

Umaviylarning barham topishi va Zob jangi

Saffoh xalifaligini e’lon qilganidan chamasi ikki oy o‘tgach, lashkarini umaviylarning oxirgi xalifasi Marvon ibn Muhammad bilan jang qilish uchun yubordi. U Mosul yaqinidagi Zob daryosi qirg‘og‘iga joylashgan edi. Marvon mag‘lub bo‘ldi, bir joydan ikkinchi joyga qocha boshladi. Abbosiylar uni hijriy 132 (milodiy 750) yilda Misrda qatl qildilar. Shunday qilib, hamma ishlar abbosiylarning qo‘liga o‘tdi. Andalusdan boshqa barcha Islom yurtlari ularning hukmi ostiga kirdi.

Abbosiylar davlatining hukmronlik davri

Abbosiylar davlati hijriy 132 (milodiy 750) yilda umaviylar davlatining qoldiqlari ustida tashkil topdi va nihoyat hijriy 656 (milodiy 1258) yilda ushbu davlat ham tugadi.

Bu davlatning tugashi mo‘g‘ullar Bag‘dodni xarobaga aylantirib, abbosiylardan bo‘lmish oxirgi xalifani qatl qilganlaridan so‘ng yuz berdi. Abbosiylar hijriy 132–656 yillar ichida, ya’ni 524 yil davomida hukmronlik qildilar. Abbosiylarning davri ikki bosqichga bo‘linadi. Bu ko‘pchilik tarixchilar kelishgan istilohdir.

Birinchi bosqich

Bu bosqich abbosiylarning birinchi davlati deb atalib, hijriy 132–248 (milodiy 750–862) yillarni o‘z ichiga oladi. O‘nta xalifa o‘z hukmini yuritgan bu bosqichda davlat nihoyatda kuchli bo‘lgan, boshqaruv xalifalar tomonidan mukammal ravishda olib borilgan.

Ikkinchi bosqich

Xijriy 248-656 (milodiy 862-1258) yillarni uz ichiga ol- gan ushbu bosk;ich abbosiylarning ikkinchi davlati deb ataladi.

Bu bosk;ichda xalifalar ancha zaiflashib, uz k;udratlari- ni yukotdilar, ishni askarlar uz kullariga oldilar. Bu davrda davlat boshkaruvini 27 xalifa olib borgan.

Ikkinchi fasl
Abbosiylarning birinchi davri
(hijriy 132–248; milodiy 750–862)
Kuchli Abbosiy xalifalar davri

1. Abul Abbos ibn Muhammad

Uning laqabi Saffoh bo‘lgan. U hijriy 132–136 (milodiy 750–754) yillarda xalifalik qilgan.

2. Abu Ja’far Abdulloh ibn Muhammad

Laqabi – Mansur. U hijriy 137–158 (milodiy 754–775) yillarda xalifalik qilgan.

3. Muhammad ibn Abdulloh ibn Muhammad Mahdiy

Hijriy 158–169 (milodiy 775–785) yillarda xalifalik qilgan.

4. Muso ibn Muhammad ibn Abdulloh Hodiy

Hijriy 169–170 (milodiy 785–786) yillarda xalifalik qilgan.

5. Horun ibn Muhammad ibn Abdulloh

Laqabi – ar-Roshid. Hijriy 170–193 (milodiy 786–809) yillarda xalifalik qilgan.

6. Muhammad ibn Horun ibn Muhammad Amin

Hijriy 193–198 (milodiy 809–814) yillarda xalifalik qilgan.

7. Abdulloh ibn Horun ibn Muhammad Ma’mun

Hijriy 198–218 (milodiy 814–833) yillarda xalifalik qilgan.

8. Muhammad ibn Horun ibn Muhammad Mu’tasim

Hijriy 218–227 (milodiy 833–842) yillarda xalifalik qilgan.

9. Horun ibn Muhammad ibn Horun Vosiq

Hijriy 227–232 (milodiy 842–847) yillarda xalifalik ilgan.

10. Ja’far ibn Muhammad ibn Horun Mutavakkil

Hijriy 232–247 (milodiy 847–861) yillarda xalifalik qilgan.

Kuyida ularning har biri bilan alohida tanishib chiqamiz.

Keyingi mavzular:
Abul Abbos Sabboh;
Abu Ja’far Mansur.

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Zamzam haqida nimalar bilamiz?

23.05.2025 10775 12 min.

Alloh taoloning inson zotiga ko‘rsatgan cheksiz marhamatlaridan biri shubhasiz suv ne’matidir. Zamindagi biror tirik jon suvdan behojat bo‘lolmaydi. Ushbu hayotdagi barcha narsa suv bilan tirikdir. Lekin Yaratuvchi bu ulug‘ ne’matini maxsus bir suv bilan xosladi. Unga fazl va barakot ato etdi. Musulmonlar kurrai zaminning turli nuqtalaridan ushbu xos ne’matdan bahramand bo‘lish uchun keladilar. U ham bo‘lsa zamzam suvidir. Xo‘sh, zamzam suvi o‘zi nima va uning qanday mo‘jizakor xususiyatlari bor?

Zamzam suvi

Zamzam suvi bu - zamzam qudug‘idan chiqadigan suvdir. Bu quduq Makkai mukarramadagi Haram hududida joylashgan. Bu suv barcha musulmonlar nazdida muqaddas suv hisoblanadi. Zero, Alloh taolo uni o‘ziga xos mo‘'jizaviy xususiyatlar bilan boshqa suvlardan afzal qilgan. Dini Islom ta’limotlariga ko‘ra, zamzam bulog‘ini Alloh taolo Ismoil alayhissalom va uning onasi uchun chiqarib bergan.

Zamzam qudug‘i Makkiy Haram hududi o‘z ichiga olgan muhim tarixiy unsurlardan biri hisoblanadi. U yer sathidagi eng mashhur buloq bo‘lib, musulmonlar qalbida o‘ziga xos ruhiy o‘rni bor. Ayniqsa, hojilar va umra ziyoratchilari uchun bu suvning ahamiyati katta. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: "Yer yuzidagi eng yaxshi suv zamzam suvidir. U to‘yimli taom va kasallikdan shifodir" (Tabaroniy rivoyati, al-Mo‘jam al-Kabir, sahih hadis).

Jobir raziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda esa bunday marhamat qilinadi: "Zamzam suvi nima niyatda ichilgan bo‘lsa, o‘sha niyatning ro‘yobga chiqishiga sabab bo‘ladi" (Imom Ahmad, ibn Moja va boshqalar rivoyati).

Zamzam suvining nomlari

Zamzam suvining ko‘p nomlari bo‘lib, quyida ularning ba’zilarini zikr qilamiz:

1. "Zamzam" va "Zumazim". Bu so‘z "zamma-yazimmu-zumuman" fe’lidan olingan bo‘lib, biror idishga suv lim-lim to‘lib yonlaridan oqib tushganda ishlatiladi. Zamzam bulog‘ining suvi ko‘p va barakali bo‘lganligi uchun shunday nomlangan. Boshqa bir rivoyatda kelishicha, zamzam bulog‘i otilib chiqqan paytda Hojar onamiz unga qarab "zam-zam!" ya’ni "ko‘pay va ziyoda bo‘l!", degan ekanlar. Yana bir qavlga ko‘ra esa zamzamning bunday nomlanishi Jabroil alayissalomning zamzamasidan ya’ni, farishtaning mazkur buloq ustida chiqargan tovushi va kalomi tufaylidir. Boshqa bir fikrga ko‘ra, mazkur buloq ilk marotaba otilib chiqqan vaqtda o‘zidan maxsus tovush chiqarib sharqirab turgan, shu sababli zamzam deb nomlangan. Zero, zamzama so‘zi shovqin bermoq, muttasil tovush chiqarmoq ma’nosini anglatadi. Zamzama so‘zining yana bir ma’nosi biror narsaning yoyilib ketgan chetlarini to‘plash, tarqalib ketmasligi uchun jamlash ma’nosini anglatadi.

2. "Baraka" va "Muboraka". Baraka so‘zi o‘sish, ziyoda bo‘lish, ko‘p yaxshilik va saodat ma’nolarini anglatadi. Zero, ularning bari zamzamda mavjuddir.

3. "Barra". Bu so‘z yaxshilik, ezgulik va vafo ma’nolarini anglatuvchi "birrun" so‘zidan olingan. Chunki Alloh taolo bu suv bilan Ismoil alayhissalomga yaxshilik qilgan. Yana bir qavlda esa aytiladiki, chunki u abrorlar, ya’ni yaxshilar uchun oqib chiqqan, fojirlardan esa tiyilgan.

4. "Bushro". Bushro so‘zi lug‘atda yaxshilik va xursandchilik xabari, mujda ma’nosini anglatadi. Zamzamning bunday nom bilan atalishiga sabab o‘zi va o‘g‘lining hayotini saqlab qolish uchun jon holatda suv qidirayotgan paytda Hojar onamiz uchun xushxabar bo‘lganligidandir. Zero, Hojar onamiz Safo va Marvo orasida suv izlab umidlari uzilay degan paytda Alloh taolo tomonidan in’om qilingan zamzamni ko‘rib qolgach, benihoya xursand bo‘lib ketadilar va "menga xushxabar bo‘lsin, axir bu suv-ku!", deb yuboradilar.

5. "Maktuma" (yashirilgan). Jurhum qabilasidan so‘ng zamzam bulog‘i yerga ko‘milib, berkilib ketganligi uchun shunday atalgan edi. So‘ngra Abdul Muttolib uni qayta ochgan.

6. "Haramiyya". Zamzam qudug‘i Alloh taoloning Harami ichkarisida bo‘lganligi tufayli unga "Haramiyya", ya’ni Haram bulog‘i degan nom berildi.

7. "Rakzatu Jibriyl" (Jabroilning qanot qoqishi), "hazmatu Jibriyl" (Jabroil paydo qilgan quyilik, chuqircha), "vat’atu Jibriyl" (Jabroilning oyoq bosishi). Zamzam suvining bunday nomlar bilan nomlanishiga sabab uning Jabroil farishta o‘z qanoti bilan yerga urishi yoxud oyog‘i bilan yerga tepishi natijasida paydo bo‘lib, yerdan otilib chiqqanligidir.

8. "Solima" (sog‘lom va salomatli suv). Zamzamning bu ism bilan nomlanishiga sabab unda salomatlik va ofiyat borligidandir.

9. "Siqoyatul hoj" (Hojilarga suv berish). Zamzam suvi hojilarni suv bilan ta’minlaydi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hojilarni zamzam suvi bilan ta’minlash ishini Abbos roziyallohu anhu va oilasiga topshirdilar.

10. "Sayyida". Chunki zamzam suvi boshqa barcha suvlarning sayyidi, eng afzali, eng sharaflisi va eng qadri balandi hisoblanadi.

11. "Shabbo‘atul 'iyol" (kambag‘allarni to‘ydiruvchi) shuningdek, "shab’a" (to‘qlik, to‘yimlilik). Johiliyat davrida zamzam bulog‘i shu nom bilan ham nomlanardi. Sababi, u chanqaganni chanqog‘ini qondirardi, kambag‘allarning qornini to‘ydirardi.

12. "Sharobul abror" (yaxshilarning sharobi). Sababi hamma yaxshilar va solih kishilar zamzam suvidan ichishga haris bo‘ladilar.

13. "Shifau suqmin" (kasalliklar shifosi). Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bunday marhamat qildilar: "Zamzam yer yuzidagi eng yaxshi suvdir. Unda ochiqqanlar uchun taom, kasalliklar uchun shifo bordir" (Tabaroniy {11167, 11/98}, Haysamiy {3/286}, Ibn Hibbon sahih deganlar). Unda Alloh taoloning izni bilan barcha kasalliklarga davo bordir. Kim shifo niyatida ichsa, Allohning irodasi bilan, albatta, tuzalib ketadi.

14. "Sofiya" (sof). Zamzam barcha zararli narsalardan pok va sof bo‘lgan suvdir.

15. "Tohira" (pok). Zamzam barcha aybu nuqsonlardan pok, ichuvchi kishi uchun foydali suvdir. Bundan tashqari, zamzam hurmati balandligi uchun iflos narsalarga iste’mol qilinmaydi.

16. "Toyyiba" (xush, shirin, mazali). Zamzam suvining bu nom bilan nomlanishi sabab, ichgan kishi lazzatlanadi, uni hamma yaxshi ko‘radi.

17. "Zohira" (zohir, ochiq-oydin). Zamzam suvining manfaati doim zohir bo‘lib, ko‘rinib turadi.

18. "Ofiyat". Zamzam suvi uni ichgan inson uchun ofiyat va shifodir. Alloh taolo mutaxassis tabiblar ham davolay olmagan qancha-qancha kasalliklardan zamzam tufayli shifo bergan.

19. "G‘iyos" (yordam, qutulish). Chunki u Hojar onamiz va u kishining farzandi Ismoil alayhissalom uchun yordam, qattiq qiyinchilikdan so‘ng qutulish manbai edi.

20. "Kofiya" (kifoya qiluvchi). Zamzam suvi uni ichayotgan kishining barcha hojatlariga kifoya qiluvchidir.

21. "La tunzofu vala tuzammu" (yo‘q bo‘lmaydi va kamaymaydi). Zamzam suvidan qancha ko‘p ichilmasin kamaymaydi ham, tugab ham qolmaydi.

22. "Ma’saratu Abbos" (Abbosning ulug‘ merosi). Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hojilarga zamzam suvini ichirishdek sharafli vazifani Abbos roziyallohu anhu va uning oilasi uchun ajratib beradilar. Bu esa Abbos roziyallohu anhu va uning oilasi uchun ulug‘likda tengsiz bo‘lgan meros edi.

23. "Mu’nisa" (do‘st, dildosh). Zamzam suvidan ichgan mo‘min unga o‘rganib, o‘zida unga nisbatan doimiy mayl his qiladi va uni yaxshi ko‘rib qoladi. Mudom zamzam suvidan ichgisi kelaveradi.

24. "Maymuna" (barakali). Zamzam suvi har tamonlama barakalidir.

25. "Nofi’a" (foydali). Zamzam suvi sanab tugatib bo‘lmaydigan manfaatlarga ega ekanligi tufayli shunday nomlangan.

Zamzam suvining foydalari

Zamzam suvi o‘zining ma’naviy foydalaridan tashqari salomatlik uchun ko‘plab foydali xususiyatlarga egadir. Ularning ba’zilarini quyida zikr qilamiz:

1. Erta qarishning oldini oladi.

2. Jismning himoya tizimini (immunitet) kuchaytiradi.

3. Ovqat hazm qilishga yordam beradi.

4. Saratonga qarshi samarali vositalardan biri hisoblanadi.

5. Jism uchun foydali bo‘lgan ozuqa moddalarini qonga so‘rilish jarayonini kuchaytiradi.

6. Jismga kuch-quvvat baxsh etadi. Ayniqsa, hojilar haj mavsimida bunday kuch-quvvat va energiya manbaiga muhtoj bo‘ladilar.

7. Ko‘plab kasalliklardan tuzalishga yordam beradi. Jumladan, ko‘rish qobiliyatining pasayishi, qizamiq, yurak-qon tomir kasalliklari, qon bosimi, qon aylanishi kasalliklari va boshqa bir qator xastaliklardan tuzalishda samarali yordam beradi.

8. Shuningdek, zamzam suvi qandli diabet kasaliga chalinganlar, buyrak xastalari uchun ham shifodir. Shu bilan birga suyak va bo‘g‘in kasalliklari, oshqozon-ichak kasalliklari, hazmdagi muammolar, yo‘g‘on ichak muammolari, qabziyat va yana bir qancha kasalliklarni davolashda samarali vosita hisoblanadi.

Zamzam suvini boshqa suvlarga aralashtirish haqida

Agar zamzam suvidan boshqa oddiy suvlarga aralashtirilsa mazkur oddiy suv unga qo‘shilgan aralashma miqdoricha barakot va fazilat kasb etadi. Qancha ko‘p aralashtirilsa, shunchalik barakoti ortadi. Kamroq aralashtirilgan bo‘lsa ham mazkur suv zamzam qo‘shilmagan suvdan afzalroq va barakotliroq bo‘ladi. Zero, zamzam aralashtirilgan suvdan ichgan kimsa zamzam suvining ma’lum miqdorini ichgan hisoblanadi. Shu tufayli, uning fayzidan bonasib bo‘ladi.

Imom Kosoniy (rahimahulloh) aytadilar: "Agar bir kimsa zamzam suvidan iborat bo‘lgan biror suvni ichmayman deb qasam ichgan bo‘lsa va o‘sha (zamzamdan iborat bo‘lgan) suvga boshqa suvlardan juda ko‘p miqdorda quyilib, natijada zamzam suvi o‘ziga quyilgan ko‘p miqdordagi suvga aralashib, boshqa suv uning ustidan g‘olib kelsa va shundan so‘ng, mazkur suvdan ichsa, qasamini buzgan hisoblanadi" ("Badoi’u-s-sanoi'": 3/63;).

Yuqoridagi matnda aytilmoqchi bo‘layotgan narsa shuki, zamzam suvini ichmayman deb qasam ichgan kishi o‘ziga juda ko‘p oddiy suv aralashtirilishi natijasida oddiy suvga aralashib ketgan zamzam suvidan ichsa, qasamiga rioya qilmagan va zamzamdan ichib qo‘ygan hisoblanar ekan. Bu esa oddiy suvga aralashtirilgan zamzam butkul yo‘qolib ketmasligini anglatadi. Balki, u aralashgan suviga barakot kirgazadi.

Shu ma’noda, zamzam aralashtirilgan suvga "zamzam" deyilsa ham u hukman zamzam maqomida bo‘ladi. Unda zamzamning barakoti va fazilati mavjud bo‘ladi. Oddiy suvlardan ortiq bo‘ladi. Unga har qancha ko‘p suv quyilsa ham baribir, ichida zamzam mavjud bo‘ladi. Ammo fazilatda musaffo zamzamchalik bo‘lmaydi.

Sahobai kiromlar nafaqat zamzam, balki Nabiy alayhissalom tahorat qilgan suvlardan ham tabarruklanganlar. Uzoqdan kelgan kishilar uylariga qaytishda U zotning (alayhissalom) tahoratdan qolgan suvlarini o‘zlari bilan olib ketib, uni ko‘p miqdordagi suvlarga qo‘shib ko‘paytirganliklari rivoyat qilinadi.

Bu ham bo‘lsa, tabarruk narsa boshqa oddiy (tohir va pok) narsaga aralashtirilganda, aralashtirilgan oddiy narsa ham barakot va fazilat kasb etishiga dalolat qiladi.

Rivoyat qilinishicha, Nabiy alayhissalom Makkaning hokimiga odam yuborib, undan Madinaga zamzam suvidan jo‘natishni talab qilar ekanlar. Bundan maqsad, Madinaliklar ham zamzamdan yuqorida aytilganidek, oddiy suvlarga aralashtirib, ko‘paytirish orqali bahramand bo‘lishlari uchun ekan.

Abdulloh Kamolov