O`zbekiston musulmonlari idorasi

Abbosiy xalifalari

18.12.2024 3644 14 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Abul Abbos Saffoh
(xalifalik davri: hijriy 132–136; milodiy 750–754)

To‘liq ismi – Abdulloh ibn Muhammad ibn Aliy ibn Abdulloh ibn Abbos. U Banu Abbosning birinchi xalifasidir. Otasi abbosiylar davlatining birinchi mutafakkiri – abbosiylar davlati tuzish fikrini o‘rtaga tashlagan odam bo‘lib, ushbu fikrni yoyish uchun ko‘plab ishlarni amalga oshirgan. Abdulloh uning ko‘p sirlarini bilar edi. Abul Abbos Saffohning akasi Ibrohim hijriy 129 (milodiy 746) yilda umaviylar tomonidan qamalishidan oldin o‘z o‘rniga ukasini saylab ketgan edi. U o‘z jamoati bilan maxfiy ravishda Kufaga kelib joylashgandi.

Abul Abbos Saffohning xalifaligi

Xuroson va Iroqni abbosiylar egallab olganlaridan keyin Abul Abbos Saffoh berkingan joyidan chiqdi va u hijriy 132 (milodiy 750) yilda xalifa etib saylanib, bay’at qilindi. Shundan so‘ng Abul Abbos Saffoh Marvon ibn Muhammadni yengdi va o‘sha yilning o‘zida umaviylar davlatini qulatdi.

Mulohaza qilinishicha, u o‘zining xalifalik davrida uch narsaga suyangan.

Birinchisi – oilasi. Uning amakilari, aka-ukalari, amakivachchalari juda ko‘p bo‘lgan. Harbiy sohani, viloyatlardagi barcha ishlarni, nasihat, shuro (kengash) ishlarining hammasini ular o‘zlari boshqarishgan.

Ikkinchi suyanch nihoyatda usta va nodir lashkarboshi Abu Muslim Xurosoniy bo‘lgan. O‘zining quvvati, sabr-bardoshi, jasorati hamda ishni yaxshi bilishi bilan Xuroson va Iroqni bo‘ysundirgan bu odam abbosiylar davlatining tashkil topishi uchun ham juda ko‘p ishlarni amalga oshirgan edi.

Uchinchi suyanch qabila mutaassibligi bo‘lgan. Qabila a’zolari orasida hukm surgan mutaassiblik umaviylar davrining so‘ngida yana ham haddidan oshib ketdi. Abbosiylar bundan ustalik bilan foydalandilar. Ular yamanliklar bilan birga bo‘lib, Qays qabilasining ziddiga, umaviylarning yordamchilariga qarshi turishgan edi.

Poytaxt

Kufa shahri abbosiylar davlatining poytaxti qilib olindi. Mana shu shaharda Saffohga bay’at qilindi. So‘ng u Anborga ko‘chib o‘tdi va hijriy 134 (milodiy 752) yilda bu yerni o‘zining poytaxti deb e’lon qildi.

Fathlar

Saffohga bay’at qilingach, u asosan o‘z davlatini qaror toptirish, uni quvvatlantirish bilan mashg‘ul bo‘ldi. Fathlarga e’tibor bermay qo‘ydi.

Ba’zi bir turk yurtlarida, Movarounnahrda askarlarning bordi-keldisi bo‘lib turdi, xolos. Saffoh hijriy 136 (milodiy 754) yilda vafot etdi. Uning xalifaligi to‘rt yil davom etdi.

Abu Ja’far Mansur
(xalifalik davri: hijriy 137–158; milodiy 754–775)

Abu Ja’far Mansur – Abdulloh Soniy ibn Muhammad ibn Aliy ibn Abdulloh ibn Abbosdir. U Banu Abbosning eng shijoatli, eng bilimdon va eng azmu qarorli odami edi. Abu Ja’far Mansur abbosiylar davlatining haqiqiy muassisi hisoblangan. U Abul Abbos bilan Kufaga ko‘chib kelgan, u bilan birga faoliyat olib borgan, da’vat ishlarida unga yelkadosh bo‘lgan va uni quvontiradigan juda ko‘p ishlar qilgan edi. U o‘zidan oldingi xalifaning doimiy yordamchisi va ko‘makdoshi bo‘lgan. Abu Ja’far Mansur xalifa bo‘lishidan oldin Jazira, Armaniston va Ozarboyjonda voliylik qilgan, akasi Abul Abbosdan keyin uning yozgan ahdnomasi asosida xalifa bo‘lgan.

Hodisalar

Mansurga qarshi juda ko‘p xatarli qo‘zg‘alonlar uyushtirildi. Qo‘zg‘alonlar borliqni larzaga soladigan, nafslarni titratadigan darajada kuchli bo‘ldi. Lekin Mansur nihoyatda mustahkam sabr-bardoshga ega edi. U o‘zining oqilligi va mahorati, to‘g‘ri siyosati bilan barcha qo‘zg‘alonlarni bostirdi, qo‘zg‘alonchilar ustidan g‘olib keldi. Quyida uning davridagi eng muhim hodisalardan bir nechtasini aytib o‘tamiz.

Amakisi Abdulloh ibn Aliyning qo‘zg‘aloni

Mansurning amakisi Abdulloh ibn Aliy xalifalikka haqliroq ekanini da’vo qildi, chunki u Marvon ibn Muhammadni qatl etgan va davlatning asosini sobit qilgan edi. Shuningdek, Abdulloh Saffoh unga ahd qilib, «Seni xalifa qilaman» degan da’voni ilgari surdi. Abdulloh ibn Aliyning askarlari unga bay’at ham qildi. Shuningdek, Shom ahli va Arabiston yarimorolidagi musulmonlar ham unga bay’at qilishdi. U o‘z lashkari bilan Harronga borib, o‘sha yerda istehkom qurib oldi. Shundan so‘ng Mansur unga qarshi Abu Muslim Xurosoniyni yubordi. U yerda besh oy urush bo‘ldi va nihoyat Abdulloh Saffoh yengilib, Basraga qochib ketdi. Hijriy 137 (milodiy 754) yilda Mansur uni tutib, hibsga oldi. Abdulloh ibn Aliy qamoqda vafot etdi.

Abu Muslim Xurosoniyning qatl qilinishi

Abu Muslim nihoyatda kuchli, asli Forsdan bo‘lgan dohiy inson edi. U Xuroson yurtida hech kimga itoat qilmaydigan, hech kimsadan qo‘rqmaydigan yakkayu yolg‘iz dovyurak inson hisoblanardi. Mansur har doim undan qo‘rqib yashar, uning qalbida Abu Muslimga nisbatan “Mening davlatimga qarshi chiqib qolmasa edi” degan xavf bor edi. Bir kuni Mansur amakisi Abdullohni yo‘q qilishni buyurish bahonasida uni oldiga chaqirdi. Abu Muslim Xurosoniy juda ko‘p tahdidlardan va qistovlardan keyin keldi. Shunda Mansur uni tutib olib, qatl qildn. Bu voqea hijriy 137 yilda yuz berdi.

Muhammad va Ibrohim tomonidan uyushtirilgan qo‘zg‘alon

Muhammad va Ibrohim Abdulloh ibn Hasan ibn Aliyning farzandlari edi. Hijriy 145 (milodiy 762) yilda Muhammad Madinai munavvarada qo‘zg‘alon ko‘tardi. Mansur lashkar yuborib, uni yengdi. So‘ng Muhammadning akasi Ibrohim Basrada qo‘zg‘alon uyushtirdi. Basraning aholisi unga itoat qildi. So‘ng u Iroq, Fors va Axvoz xalqini o‘ziga bo‘ysundirdi. Mansurga qarshi juda katta urushlar olib bordi va hijriy 145 yilda Mansur uni yo‘q qildi.

Ana shu alaviylar “Xalifalikka abbosiylardan ko‘ra biz haqliroqmiz” degan da’voni ilgari surishar va xalifalikka talabgor edilar.

Xavorijlar

Mansurning davrida Mag‘rib yurtlarida xavorijlar katta faoliyat olib borishdi. Hijriy 140 (milodiy 758) yilda ular Sijilmosa degan joyda Sufriyya nomli davlatni tiklashdi.

Abu Ja’far Mansur ularga qarshi urushda juda katta jasorat ko‘rsatdi.

Andalusdagi umaviylar davlati

Umaviylar davlati qulagandan so‘ng Abdurrahmon ibn Muoviya ibn Hishom ibn Abdulmalik Andalusga qochib ketdi. Ismini Abdurrahmon Doxil deb o‘zgartirib, u yerda umaviylar davlatining bir bo‘lagiga asos solishga imkon topdi. Abdurrahmon Doxil Andalusda juda ko‘p ishlarni amalga oshirdi va hijriy 137 yilda u orzusiga yetdi. Abu Ja’far Mansur unga qarshi urush qilishdan ojiz bo‘ldi va o‘z xoliga qo‘yib berdi.

Fathlar

Vaziyat qaror topgandan so‘ng Mansur Rum yurtlariga askarlar yubordi. Chegaralar qurdi, chegara qo‘riqlashni yo‘lga qo‘ydi. Turli fath ishlarini tartibga soldi. Qishda va yozda harakat qiladigan harbiy qo‘shinlarni tuzdi, ular “savoyib” va “shatoyib” deb ataldi. Amalga oshirilgan bu barcha ishlarning ortida chegaralarni yaxshilab qo‘riqlash, ahdni buzgan yurtlarni yana qaytadan o‘ziga bo‘ysundirish maqsadi bor edi. Misol uchun, o‘sha paytlarda Tabariston, Daylam, Kashmir va shunga o‘xshash boshqa yurtlarda ahdni buzish holatlari sodir bo‘lgan edi.

Xalifa Mansurning eng muhim ishlari

Hijriy 146 (milodiy 763) yilda Mansur Bag‘dod shahrini qurdi va uni o‘z davlatiga poytaxt qilib oldi.

Ushbu o‘rinda yana Buyuk Britaniyada Jon Fozergil suratga olgan «Sharq va G‘arb» nomli hujjatli filmning to‘rtinchi qismidan olingan iqtibosni e’tiboringizga havola etishga ijozat bergaysiz.

Doktor Tomas Kirk
(Nyu-York universiteti):

“Islom hukmdorlari Bag‘doddagi abbosiylardan boshlab o‘zlari fath qilgan o‘lkalardagi madaniyat va maorifni saqlab qolishga, ilm-fanga alohida ahamiyat berishga va to‘plangan ilmiy ma’lumotlarni umumlashtirishga urindilar”.

Abbosiylar sulolasi 750 yilda Dajla daryosi qirg‘oqlarida yangi shaharga asos solib, unga «Madinatus-Salom» deb nom berdilar. Biroq shahar o‘zining mahalliy nomi – Bag‘dod degan nom bilan tarixda qoldi. Bag‘dod shahri ulkan doyra shaklidagi makonda joylashgan bo‘lib, uning markazida xalifaning muhtasham qasri o‘rin olgan, uning atrofida esa o‘z davrining eng buyuk shahri qad ko‘tarmoqda edi.

Doktor Tomas Kirk
(Nyu-York universiteti):

«Agar menga VIII asrda yashash nasib qilib qolsa, Bag‘dodni tanlagan bo‘lardim. Bu juda qiziqarli edi. U yerda hayot qaynar, Bag‘dod dunyodagi eng qudratli saltanatning markazi edi, xalifalar yangi shaharning madaniyati, ta’lim tizimi va qurilishi uchun ulkan mablag‘larni ayamasdilar. O‘ylaymanki, o‘sha paytda bu shahar g‘oyatda ajoyib joy bo‘lgan» (Iqtibos tugadi).

– Xalifa Mansur Rofika shahrini ham qurdi.

– Xalifa Mansur hijriy 139 (milodiy 757) yilda Masjidul Haromni kengaytirdi.

– Mansur abbosiylar davlatining asl bunyodkori hisoblanadi. U har bir narsani o‘z o‘rniga qo‘ydi, qoidalarni tartibga soldi. Nizom va qonunlarni joriy qildi.

– Imom Molik ibn Anas yoshligida Ja’far Mansur bilan birga o‘qigan ekan. Katta bo‘lganlarida yo‘llari turlicha bo‘lib, imom Molik ilmda, ayniqsa fiqhda ulkan allomalik darajasiga yetib, hammaning hurmatiga sazovor bo‘ldi.

Bir kuni xalifa Ja’far Mansur og‘aynilari va hamdarslari bo‘lmish imom Molik bilan majlis qurdi va u kishiga: «Yaqin orada men bilan sendan bilimliroq odam yo‘q, o‘zing ko‘rib turibsan, men manavi ish (ya’ni xalifalik) bilan mashg‘ul bo‘lib qoldim. Sen odamlarga diniy ishlarni yengillashtirib bersang», dedi.

Imom Molik rozi bo‘ldi va «Muvatto» kitobini ta’lif qildi. Yanagi haj mavsumida «Muvatto» kitobi bilan tanishgan xalifa Ja’far Mansur qoyil qoldi va imom Molikka: «Juda yaxshi qilibsan, agar xohlasang, hamma odamlarni shu kitobga jamlayman», dedi.

Imom Molik: “Yo‘q, unday qilma, Rasulullohning sahobalari hamma yoqqa tarqalib ketishdi, ularning har biri o‘zi bilan yaxshilikni olib ketdi”, dedi.

Ushbu qissadan ko‘rinib turibdiki, o‘sha davrda davlat boshlig‘i kishilarga fiqhiy ko‘rsatmalar majmuasi lozimligini anglab yetgan. Ulamolar, jumladan imom Molikdek zabardast olim ham bu zaruratni tushunib yetgan.

Bundan xalifa Mansurning fiqh ilmi rivojiga ham katta hissa qo‘shgani kelib chiqadi.

– Xalifa Abu Ja’far Mansur Bag‘dodni qurayotib, Kufadan Abu Hanifani opkeltirdi. Imom Abu Hanifa shahar rejasini ishlab chiqish va qurishda qatnashdi. Ammo halifa qozilikni taklif qilganda, bosh tortdi. Orada do‘q-po‘pisa, tortishuvlar bo‘ldi.

– Imom Abu Hanifaning hayotini o‘rgangan tarixchilarniig aytishlaricha, u kishi xalifa Mansurning «Agar qozi bo‘lmasang, Furot daryosiga oqizib yuboraman», degan do‘qida «Daryoda oqishni afzal ko‘raman. Bilib qo‘y, men bu ishni eplay olmayman», degan. Shunda xalifa Imomga: «Yolg‘on aytyapsan», degan. Imom Abu Hanifa darhol: «Qanday qilib sen yolg‘onchini qozi qilishga rozi bo‘lyapsan?» degan.

– Abu Ja’far Mansur turli ilmlarni tarqatishga katta ahamiyat berar, olimlarni ehtirom qilar edi. U Bag‘dodda, xalifalik qasrida «Baytul Hikmat»ni tashkil qilgan va unga o‘zi boshchilik qilib turgan. O‘sha paytda Baytul Hikmat turli kitoblarni arab tiliga tarjima qilish markazi sifatida ish boshlagan.

Abu Ja’far Mansur Rim imperatoridan yunonlarning kitoblaridan yuborishni so‘ragan. U tib, handasa, hisob va falakiyotga oid kitoblarni yuborgan. U yerdagi tarjimonlar esa mazkur kitoblarni arab tiliga tarjima qilishgan.

Xalifa Abu Ja’far Mansurning kun tartibi

– Mansur kunning avvalida amri ma’ruf, nahiy munkar, viloyatlarga bog‘liq ishlar, ishga tayin qilish va olish hamda ommaning manfaatiga oid ishlar bilan mashg‘ul bo‘lar edi.

– Peshin namozini o‘qigach, uyiga kirib, asrgacha dam olar edi.

– Asr namozini o‘qib bo‘lgach, oila a’zolari bilan o‘tirar va ularga tegishli ishlar bilan mashg‘ul bo‘lar edi.

– Hufton namozini o‘qiganidan so‘ng atrofdan kelgan maktublar bilan tanishar, so‘ng kechaning uchdan biri o‘tguncha o‘zining yaqinlari bilan gaplashib o‘tirar edi.

– Keyin kechaning uchdan biri qolgunicha uxlardi.

– So‘ng turib, tahajjud namozini o‘qir edi.

– Tong otganda chiqib, bomdod namoziga imomlik qilardi.

– Bomdoddan keyin ayvonida o‘tirar edi.

Abu Ja’far Mansurning vafoti

Abu Ja’far Mansur hijriy 158 (milodiy 775) yilda Makkai mukarramada, haj amallarini ado etayotganida vafot etdi. U 21 yil xalifalik qildi.

Keyingi mavzular:

Muhammad Mahdiy;
Muso Hodiy;
Horun ar-Rashid.

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Zamzam haqida nimalar bilamiz?

23.05.2025 11023 12 min.

Alloh taoloning inson zotiga ko‘rsatgan cheksiz marhamatlaridan biri shubhasiz suv ne’matidir. Zamindagi biror tirik jon suvdan behojat bo‘lolmaydi. Ushbu hayotdagi barcha narsa suv bilan tirikdir. Lekin Yaratuvchi bu ulug‘ ne’matini maxsus bir suv bilan xosladi. Unga fazl va barakot ato etdi. Musulmonlar kurrai zaminning turli nuqtalaridan ushbu xos ne’matdan bahramand bo‘lish uchun keladilar. U ham bo‘lsa zamzam suvidir. Xo‘sh, zamzam suvi o‘zi nima va uning qanday mo‘jizakor xususiyatlari bor?

Zamzam suvi

Zamzam suvi bu - zamzam qudug‘idan chiqadigan suvdir. Bu quduq Makkai mukarramadagi Haram hududida joylashgan. Bu suv barcha musulmonlar nazdida muqaddas suv hisoblanadi. Zero, Alloh taolo uni o‘ziga xos mo‘'jizaviy xususiyatlar bilan boshqa suvlardan afzal qilgan. Dini Islom ta’limotlariga ko‘ra, zamzam bulog‘ini Alloh taolo Ismoil alayhissalom va uning onasi uchun chiqarib bergan.

Zamzam qudug‘i Makkiy Haram hududi o‘z ichiga olgan muhim tarixiy unsurlardan biri hisoblanadi. U yer sathidagi eng mashhur buloq bo‘lib, musulmonlar qalbida o‘ziga xos ruhiy o‘rni bor. Ayniqsa, hojilar va umra ziyoratchilari uchun bu suvning ahamiyati katta. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: "Yer yuzidagi eng yaxshi suv zamzam suvidir. U to‘yimli taom va kasallikdan shifodir" (Tabaroniy rivoyati, al-Mo‘jam al-Kabir, sahih hadis).

Jobir raziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda esa bunday marhamat qilinadi: "Zamzam suvi nima niyatda ichilgan bo‘lsa, o‘sha niyatning ro‘yobga chiqishiga sabab bo‘ladi" (Imom Ahmad, ibn Moja va boshqalar rivoyati).

Zamzam suvining nomlari

Zamzam suvining ko‘p nomlari bo‘lib, quyida ularning ba’zilarini zikr qilamiz:

1. "Zamzam" va "Zumazim". Bu so‘z "zamma-yazimmu-zumuman" fe’lidan olingan bo‘lib, biror idishga suv lim-lim to‘lib yonlaridan oqib tushganda ishlatiladi. Zamzam bulog‘ining suvi ko‘p va barakali bo‘lganligi uchun shunday nomlangan. Boshqa bir rivoyatda kelishicha, zamzam bulog‘i otilib chiqqan paytda Hojar onamiz unga qarab "zam-zam!" ya’ni "ko‘pay va ziyoda bo‘l!", degan ekanlar. Yana bir qavlga ko‘ra esa zamzamning bunday nomlanishi Jabroil alayissalomning zamzamasidan ya’ni, farishtaning mazkur buloq ustida chiqargan tovushi va kalomi tufaylidir. Boshqa bir fikrga ko‘ra, mazkur buloq ilk marotaba otilib chiqqan vaqtda o‘zidan maxsus tovush chiqarib sharqirab turgan, shu sababli zamzam deb nomlangan. Zero, zamzama so‘zi shovqin bermoq, muttasil tovush chiqarmoq ma’nosini anglatadi. Zamzama so‘zining yana bir ma’nosi biror narsaning yoyilib ketgan chetlarini to‘plash, tarqalib ketmasligi uchun jamlash ma’nosini anglatadi.

2. "Baraka" va "Muboraka". Baraka so‘zi o‘sish, ziyoda bo‘lish, ko‘p yaxshilik va saodat ma’nolarini anglatadi. Zero, ularning bari zamzamda mavjuddir.

3. "Barra". Bu so‘z yaxshilik, ezgulik va vafo ma’nolarini anglatuvchi "birrun" so‘zidan olingan. Chunki Alloh taolo bu suv bilan Ismoil alayhissalomga yaxshilik qilgan. Yana bir qavlda esa aytiladiki, chunki u abrorlar, ya’ni yaxshilar uchun oqib chiqqan, fojirlardan esa tiyilgan.

4. "Bushro". Bushro so‘zi lug‘atda yaxshilik va xursandchilik xabari, mujda ma’nosini anglatadi. Zamzamning bunday nom bilan atalishiga sabab o‘zi va o‘g‘lining hayotini saqlab qolish uchun jon holatda suv qidirayotgan paytda Hojar onamiz uchun xushxabar bo‘lganligidandir. Zero, Hojar onamiz Safo va Marvo orasida suv izlab umidlari uzilay degan paytda Alloh taolo tomonidan in’om qilingan zamzamni ko‘rib qolgach, benihoya xursand bo‘lib ketadilar va "menga xushxabar bo‘lsin, axir bu suv-ku!", deb yuboradilar.

5. "Maktuma" (yashirilgan). Jurhum qabilasidan so‘ng zamzam bulog‘i yerga ko‘milib, berkilib ketganligi uchun shunday atalgan edi. So‘ngra Abdul Muttolib uni qayta ochgan.

6. "Haramiyya". Zamzam qudug‘i Alloh taoloning Harami ichkarisida bo‘lganligi tufayli unga "Haramiyya", ya’ni Haram bulog‘i degan nom berildi.

7. "Rakzatu Jibriyl" (Jabroilning qanot qoqishi), "hazmatu Jibriyl" (Jabroil paydo qilgan quyilik, chuqircha), "vat’atu Jibriyl" (Jabroilning oyoq bosishi). Zamzam suvining bunday nomlar bilan nomlanishiga sabab uning Jabroil farishta o‘z qanoti bilan yerga urishi yoxud oyog‘i bilan yerga tepishi natijasida paydo bo‘lib, yerdan otilib chiqqanligidir.

8. "Solima" (sog‘lom va salomatli suv). Zamzamning bu ism bilan nomlanishiga sabab unda salomatlik va ofiyat borligidandir.

9. "Siqoyatul hoj" (Hojilarga suv berish). Zamzam suvi hojilarni suv bilan ta’minlaydi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hojilarni zamzam suvi bilan ta’minlash ishini Abbos roziyallohu anhu va oilasiga topshirdilar.

10. "Sayyida". Chunki zamzam suvi boshqa barcha suvlarning sayyidi, eng afzali, eng sharaflisi va eng qadri balandi hisoblanadi.

11. "Shabbo‘atul 'iyol" (kambag‘allarni to‘ydiruvchi) shuningdek, "shab’a" (to‘qlik, to‘yimlilik). Johiliyat davrida zamzam bulog‘i shu nom bilan ham nomlanardi. Sababi, u chanqaganni chanqog‘ini qondirardi, kambag‘allarning qornini to‘ydirardi.

12. "Sharobul abror" (yaxshilarning sharobi). Sababi hamma yaxshilar va solih kishilar zamzam suvidan ichishga haris bo‘ladilar.

13. "Shifau suqmin" (kasalliklar shifosi). Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bunday marhamat qildilar: "Zamzam yer yuzidagi eng yaxshi suvdir. Unda ochiqqanlar uchun taom, kasalliklar uchun shifo bordir" (Tabaroniy {11167, 11/98}, Haysamiy {3/286}, Ibn Hibbon sahih deganlar). Unda Alloh taoloning izni bilan barcha kasalliklarga davo bordir. Kim shifo niyatida ichsa, Allohning irodasi bilan, albatta, tuzalib ketadi.

14. "Sofiya" (sof). Zamzam barcha zararli narsalardan pok va sof bo‘lgan suvdir.

15. "Tohira" (pok). Zamzam barcha aybu nuqsonlardan pok, ichuvchi kishi uchun foydali suvdir. Bundan tashqari, zamzam hurmati balandligi uchun iflos narsalarga iste’mol qilinmaydi.

16. "Toyyiba" (xush, shirin, mazali). Zamzam suvining bu nom bilan nomlanishi sabab, ichgan kishi lazzatlanadi, uni hamma yaxshi ko‘radi.

17. "Zohira" (zohir, ochiq-oydin). Zamzam suvining manfaati doim zohir bo‘lib, ko‘rinib turadi.

18. "Ofiyat". Zamzam suvi uni ichgan inson uchun ofiyat va shifodir. Alloh taolo mutaxassis tabiblar ham davolay olmagan qancha-qancha kasalliklardan zamzam tufayli shifo bergan.

19. "G‘iyos" (yordam, qutulish). Chunki u Hojar onamiz va u kishining farzandi Ismoil alayhissalom uchun yordam, qattiq qiyinchilikdan so‘ng qutulish manbai edi.

20. "Kofiya" (kifoya qiluvchi). Zamzam suvi uni ichayotgan kishining barcha hojatlariga kifoya qiluvchidir.

21. "La tunzofu vala tuzammu" (yo‘q bo‘lmaydi va kamaymaydi). Zamzam suvidan qancha ko‘p ichilmasin kamaymaydi ham, tugab ham qolmaydi.

22. "Ma’saratu Abbos" (Abbosning ulug‘ merosi). Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hojilarga zamzam suvini ichirishdek sharafli vazifani Abbos roziyallohu anhu va uning oilasi uchun ajratib beradilar. Bu esa Abbos roziyallohu anhu va uning oilasi uchun ulug‘likda tengsiz bo‘lgan meros edi.

23. "Mu’nisa" (do‘st, dildosh). Zamzam suvidan ichgan mo‘min unga o‘rganib, o‘zida unga nisbatan doimiy mayl his qiladi va uni yaxshi ko‘rib qoladi. Mudom zamzam suvidan ichgisi kelaveradi.

24. "Maymuna" (barakali). Zamzam suvi har tamonlama barakalidir.

25. "Nofi’a" (foydali). Zamzam suvi sanab tugatib bo‘lmaydigan manfaatlarga ega ekanligi tufayli shunday nomlangan.

Zamzam suvining foydalari

Zamzam suvi o‘zining ma’naviy foydalaridan tashqari salomatlik uchun ko‘plab foydali xususiyatlarga egadir. Ularning ba’zilarini quyida zikr qilamiz:

1. Erta qarishning oldini oladi.

2. Jismning himoya tizimini (immunitet) kuchaytiradi.

3. Ovqat hazm qilishga yordam beradi.

4. Saratonga qarshi samarali vositalardan biri hisoblanadi.

5. Jism uchun foydali bo‘lgan ozuqa moddalarini qonga so‘rilish jarayonini kuchaytiradi.

6. Jismga kuch-quvvat baxsh etadi. Ayniqsa, hojilar haj mavsimida bunday kuch-quvvat va energiya manbaiga muhtoj bo‘ladilar.

7. Ko‘plab kasalliklardan tuzalishga yordam beradi. Jumladan, ko‘rish qobiliyatining pasayishi, qizamiq, yurak-qon tomir kasalliklari, qon bosimi, qon aylanishi kasalliklari va boshqa bir qator xastaliklardan tuzalishda samarali yordam beradi.

8. Shuningdek, zamzam suvi qandli diabet kasaliga chalinganlar, buyrak xastalari uchun ham shifodir. Shu bilan birga suyak va bo‘g‘in kasalliklari, oshqozon-ichak kasalliklari, hazmdagi muammolar, yo‘g‘on ichak muammolari, qabziyat va yana bir qancha kasalliklarni davolashda samarali vosita hisoblanadi.

Zamzam suvini boshqa suvlarga aralashtirish haqida

Agar zamzam suvidan boshqa oddiy suvlarga aralashtirilsa mazkur oddiy suv unga qo‘shilgan aralashma miqdoricha barakot va fazilat kasb etadi. Qancha ko‘p aralashtirilsa, shunchalik barakoti ortadi. Kamroq aralashtirilgan bo‘lsa ham mazkur suv zamzam qo‘shilmagan suvdan afzalroq va barakotliroq bo‘ladi. Zero, zamzam aralashtirilgan suvdan ichgan kimsa zamzam suvining ma’lum miqdorini ichgan hisoblanadi. Shu tufayli, uning fayzidan bonasib bo‘ladi.

Imom Kosoniy (rahimahulloh) aytadilar: "Agar bir kimsa zamzam suvidan iborat bo‘lgan biror suvni ichmayman deb qasam ichgan bo‘lsa va o‘sha (zamzamdan iborat bo‘lgan) suvga boshqa suvlardan juda ko‘p miqdorda quyilib, natijada zamzam suvi o‘ziga quyilgan ko‘p miqdordagi suvga aralashib, boshqa suv uning ustidan g‘olib kelsa va shundan so‘ng, mazkur suvdan ichsa, qasamini buzgan hisoblanadi" ("Badoi’u-s-sanoi'": 3/63;).

Yuqoridagi matnda aytilmoqchi bo‘layotgan narsa shuki, zamzam suvini ichmayman deb qasam ichgan kishi o‘ziga juda ko‘p oddiy suv aralashtirilishi natijasida oddiy suvga aralashib ketgan zamzam suvidan ichsa, qasamiga rioya qilmagan va zamzamdan ichib qo‘ygan hisoblanar ekan. Bu esa oddiy suvga aralashtirilgan zamzam butkul yo‘qolib ketmasligini anglatadi. Balki, u aralashgan suviga barakot kirgazadi.

Shu ma’noda, zamzam aralashtirilgan suvga "zamzam" deyilsa ham u hukman zamzam maqomida bo‘ladi. Unda zamzamning barakoti va fazilati mavjud bo‘ladi. Oddiy suvlardan ortiq bo‘ladi. Unga har qancha ko‘p suv quyilsa ham baribir, ichida zamzam mavjud bo‘ladi. Ammo fazilatda musaffo zamzamchalik bo‘lmaydi.

Sahobai kiromlar nafaqat zamzam, balki Nabiy alayhissalom tahorat qilgan suvlardan ham tabarruklanganlar. Uzoqdan kelgan kishilar uylariga qaytishda U zotning (alayhissalom) tahoratdan qolgan suvlarini o‘zlari bilan olib ketib, uni ko‘p miqdordagi suvlarga qo‘shib ko‘paytirganliklari rivoyat qilinadi.

Bu ham bo‘lsa, tabarruk narsa boshqa oddiy (tohir va pok) narsaga aralashtirilganda, aralashtirilgan oddiy narsa ham barakot va fazilat kasb etishiga dalolat qiladi.

Rivoyat qilinishicha, Nabiy alayhissalom Makkaning hokimiga odam yuborib, undan Madinaga zamzam suvidan jo‘natishni talab qilar ekanlar. Bundan maqsad, Madinaliklar ham zamzamdan yuqorida aytilganidek, oddiy suvlarga aralashtirib, ko‘paytirish orqali bahramand bo‘lishlari uchun ekan.

Abdulloh Kamolov