Oila qurish chog‘ida umr yo‘ldoshini tanlash borasida ota-onalar va bolalar, valiy – ishboshilar va muvallolar – ularning qo‘l ostidagilar orasida sodir bo‘ladigan kelishmovchiliklarni hal etishning eng oson va to‘g‘ri yo‘li, boshqa barcha muammolardagi kabi, shariatni hakam qilishdir. Shariatimiz esa, bu masalada ikki tarafning kelishib ish tutishini amr qilgan.
Shariat ota-ona va ularning o‘rnini bosuvchi ishboshilarga rahbarlik haqqini berish bilan birga, qo‘l ostilaridagi yosh yigit-qizlarning istagi, xohishini hisobga olishni, xususan, qizlarga nisbatan o‘ta mehribon bo‘lishni topshirgan. Ular o‘zlarining havoyi nafslariga berilib emas, shariat ta’limotlari asosida ish tutishlari lozim.
Shariat yosh yigit-qizlarga umr yo‘ldoshini tanlash huquqini berish bilan birga, bu nozik ishda – ularga mehribon bo‘lganlari, hayotiy tajribala-ri mavjud bo‘lganligi uchun ota-ona va ularning o‘rnini bosuvchi ishboshilar bilan maslahatlashib ish tutishni topshirgan. Bas, yoshlar ham o‘z havoyi nafslariga berilmasdan, shariat ta’limotlari asosida ish tutishlari lozim.
Alloh taologa shukrlar bo‘lsinkim, musulmon xalqlar bu masalada qadimdan oqilona yo‘l tutib kelganlar. Bu nozik masalada boshqalarga o‘rnak bo‘lganlar. Ota-onalar bolalarini go‘zal tarzda tarbiyalab voyaga yetkazganlar. Bolalar ota-onalariga itoatda, ularga yaxshilik qilishda, ularning roziliklarini topishda hech narsani ayamaganlar. Bolalar voyaga yetib, ularning nikohlanib, oila qurishlari vaqti kelganda, ikki taraf maslahat bilan shariatimiz ta’limotlari asosida ish tutganlar.
Afsuski, diniy ta’limotlardan uzoqlashish va boshqalardan ta’sirlanish oqibatida keyingi paytlarda bu masalada bir oz kelishmovchiliklar paydo bo‘lib, ko‘pchilikni tashvishga solmoqda. Bu borada turli muammolar paydo bo‘lib, ota-onalarni ham, bolalarni ham o‘ylantirib, iztirobga solib qo‘ymoqda.
Boshqa muammolar qatori, bu muammoni ham to‘g‘ri hal qilish oson. Buning uchun dinimiz ta’limotlarini qunt bilan o‘rganib, ularga ixlos bilan amal qilishimiz kerak bo‘ladi. Avval imkoni bo‘lmagan bo‘lsa, hozir bor.
Bolalarni yoshlikdan shu kabi ishlarga tayyorlab borish zarur. Ular ota-onalari va kattalar bilan bo‘ladigan munosabatlarini ehtirom va e’zoz asosida, odob-axloq bilan olib borishga odatlanishlari kerak. Ayniqsa, oila qurish va umr yo‘ldoshini tanlash kabi nozik hamda umr savdosi bo‘lgan ishlarda o‘zlarining bilim va tajribalari kamligini yoshlar aslo unutmasliklari lozim.
Ota-onalar ham bolalari katta bo‘lib qolganligini, ularning ham ko‘ngil xohishlari, o‘zlariga yarasha orzu-istaklari borligini hisobga olishlari kerak.
Gapning xulosasini aytadigan bo‘lsak, ikki taraf ham insof bilan, shariat ta’limotlarini oralarida hakam qilgan holda ish tutsalar, juda ham yaxshi bo‘ladi.
Mazkur shar’iy ta’limotlarga amal qilgan holda sovchilik, ko‘rishish, unashtirish, kelishish kabi ishlar amalga oshirilib bo‘lgandan keyin nikohlanish fursati yetadi.
"Baxtiyor oila" kitobidan
O‘tgan solih zotlar jamoat bilan namoz o‘qiyolmay qolsalar, bir-birlariga ta’ziya izhor qilishar ekan. Shunday zotlardan biri Hotamul Asom aytadi: “Men jamoatga ulgurmay qoldim, shunda menga Abu Is'hoq Buxoriyning bir o‘zi ta’ziya bildirdi. Agarda o‘g‘lim o‘lib qolsa minglab odamlar ta’ziya izhor qilishadi. Buning sababi odamlar nazdida din musibati dunyo musibatlaridan ko‘ra arzimas sanalganidandir”.
Bugungi kunda oramizda qanchalab odamlar jamoat namozlarini o‘tkazib yuboradilar, jiddiy e’tibor qaratmaydilar. Ba’zida ish, g‘am-tashvishlarning ko‘pligini bahona qilamiz, to‘g‘rimi?! Yana ko‘plar tuni bilan uxlamasdan, bomdod namoziga yaqin uxlab qolishlari ham bor gap.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning “Zimistonda masjidlar sari odim tashlovchilarga qiyomat kunidagi tamomiy nurning xushxabarini beringlar”[1] deganlarini nahot eshitmagansiz?!
Shayton sizning ustingizdan g‘alabaga erishib, namozda xotirjamligingizni ketkazishiga imkon bermang!
Omir ibn Abdulloh o‘lim to‘shagida yotganlarida azon ovozini eshitib: “Meni qo‘limdan tutinglar”, dedilar. Omir ibn Abdullohga “Axir siz betobsiz-ku”, deyishganida: “Allohning chaqirig‘ini eshitib turib, unga rioya qilmaymanmi”, dedilar. Keyin u kishini qo‘lidan ushlab turg‘izishdi. Masjidda imom bilan shom namozining bir rakatini o‘qidilar va jon taslim qildilar.
Yana bir misol: Sufyon ibn Uyayna azon aytilishidan ilgari namozga borishga ishtiyoqmand bo‘lganlar va doim: “Namozga azon aytilmagunicha masjidga kelib turmaydigan yomon qul bo‘lma. Chunki yomon qul chaqirmaguningcha kelmaydi”, der edilar.
Oisha roziyallohu anho onamiz aytadilar: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan suhbatlashib o‘tirardik, u zot ham biz bilan gaplashib o‘tirardilar. Bordi-yu, namoz vaqti kirib qolsa, bir-birimizni tanimaganday bo‘lib olardik”[2].
Shukrki, oramizda masjidda birinchi safga joylashish uchun g‘ayrat qiluvchilar ko‘payib bormoqda. Nabiy alayhissalom: “Agarda odamlar azonda va birinchi safda nimalar borligini bilishsa edi, unga erishish uchun qur’a tashlashdan boshqa chora bo‘lmasa, albatta, qur’a tashlagan bo‘lardilar”, deganlar.
Said ibn Musayyab aytadi: “Men ellik yildan beri biror marta birinchi takbirni o‘tkazib yubormaganman. Ellik yildan buyon namozda birorta kishining boshining orqasiga qaragan emasman”.
Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.
[1] Imom Termiziy va Imom Abu Dovud rivoyati.
[2] Mursal hadis. Iroqiyning “Ihyo”ga yozgan taxrijiga qarang (1, 205).