Oila qurish chog‘ida umr yo‘ldoshini tanlash borasida ota-onalar va bolalar, valiy – ishboshilar va muvallolar – ularning qo‘l ostidagilar orasida sodir bo‘ladigan kelishmovchiliklarni hal etishning eng oson va to‘g‘ri yo‘li, boshqa barcha muammolardagi kabi, shariatni hakam qilishdir. Shariatimiz esa, bu masalada ikki tarafning kelishib ish tutishini amr qilgan.
Shariat ota-ona va ularning o‘rnini bosuvchi ishboshilarga rahbarlik haqqini berish bilan birga, qo‘l ostilaridagi yosh yigit-qizlarning istagi, xohishini hisobga olishni, xususan, qizlarga nisbatan o‘ta mehribon bo‘lishni topshirgan. Ular o‘zlarining havoyi nafslariga berilib emas, shariat ta’limotlari asosida ish tutishlari lozim.
Shariat yosh yigit-qizlarga umr yo‘ldoshini tanlash huquqini berish bilan birga, bu nozik ishda – ularga mehribon bo‘lganlari, hayotiy tajribala-ri mavjud bo‘lganligi uchun ota-ona va ularning o‘rnini bosuvchi ishboshilar bilan maslahatlashib ish tutishni topshirgan. Bas, yoshlar ham o‘z havoyi nafslariga berilmasdan, shariat ta’limotlari asosida ish tutishlari lozim.
Alloh taologa shukrlar bo‘lsinkim, musulmon xalqlar bu masalada qadimdan oqilona yo‘l tutib kelganlar. Bu nozik masalada boshqalarga o‘rnak bo‘lganlar. Ota-onalar bolalarini go‘zal tarzda tarbiyalab voyaga yetkazganlar. Bolalar ota-onalariga itoatda, ularga yaxshilik qilishda, ularning roziliklarini topishda hech narsani ayamaganlar. Bolalar voyaga yetib, ularning nikohlanib, oila qurishlari vaqti kelganda, ikki taraf maslahat bilan shariatimiz ta’limotlari asosida ish tutganlar.
Afsuski, diniy ta’limotlardan uzoqlashish va boshqalardan ta’sirlanish oqibatida keyingi paytlarda bu masalada bir oz kelishmovchiliklar paydo bo‘lib, ko‘pchilikni tashvishga solmoqda. Bu borada turli muammolar paydo bo‘lib, ota-onalarni ham, bolalarni ham o‘ylantirib, iztirobga solib qo‘ymoqda.
Boshqa muammolar qatori, bu muammoni ham to‘g‘ri hal qilish oson. Buning uchun dinimiz ta’limotlarini qunt bilan o‘rganib, ularga ixlos bilan amal qilishimiz kerak bo‘ladi. Avval imkoni bo‘lmagan bo‘lsa, hozir bor.
Bolalarni yoshlikdan shu kabi ishlarga tayyorlab borish zarur. Ular ota-onalari va kattalar bilan bo‘ladigan munosabatlarini ehtirom va e’zoz asosida, odob-axloq bilan olib borishga odatlanishlari kerak. Ayniqsa, oila qurish va umr yo‘ldoshini tanlash kabi nozik hamda umr savdosi bo‘lgan ishlarda o‘zlarining bilim va tajribalari kamligini yoshlar aslo unutmasliklari lozim.
Ota-onalar ham bolalari katta bo‘lib qolganligini, ularning ham ko‘ngil xohishlari, o‘zlariga yarasha orzu-istaklari borligini hisobga olishlari kerak.
Gapning xulosasini aytadigan bo‘lsak, ikki taraf ham insof bilan, shariat ta’limotlarini oralarida hakam qilgan holda ish tutsalar, juda ham yaxshi bo‘ladi.
Mazkur shar’iy ta’limotlarga amal qilgan holda sovchilik, ko‘rishish, unashtirish, kelishish kabi ishlar amalga oshirilib bo‘lgandan keyin nikohlanish fursati yetadi.
"Baxtiyor oila" kitobidan
Savol: Chatgpt (sun’iy intellekt) orqali diniy savollarimizga javob olsak bo‘ladimi, shu javoblarga amal qilsak bo‘ladimi?
Javob: Bismillahir Rohmanir Rohiym. Yo‘q, bu joiz emas. To‘g‘ri, Chatgpt platformasi ayrim sohalarda insonlarga foyda bermoqda. Ammo diniy savollarga to‘g‘ri javob berishga ojizlik qiladi. Chunki u ham inson omili tomonidan ishlab chiqilgan bir mahsulot. Qolaversa, ba’zan savollarga taxminiy javoblar, hatto bu masala falon kitobda bor deb, arabiy iboralar ham berishi mumkin. Lekin u keltirgan iboralar na u aytgan kitobda va na boshqa fiqhiy manbalarda uchramaydi. Shu bois shar’iy masalalarga ahli ilm, mutaxassislarga murojaat qilish orqali yechim topish darkor. Alloh taolo oyati karimada bunday marhamat qilgan:
فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ
“Agar bilmaydigan bo‘lsangiz, zikr ahlidan so‘rangiz!” (Anbiyo surasi, 7-oyat).
Musulmon odam biror narsani bilmay qolsa, uni biladigan kishidan, o‘sha sohaning «zikr ahli»dan o‘rganishi lozim bo‘ladi. Shunday ekan, e’tiqod va dinu-diyonatga tegishli narsalarni ham shu sohaning bilimdonlaridan so‘rash talab etiladi. Buyuk tobeiy Ibn Sirin rahimahulloh bunday deganlar:
إن هذا العلم دين فانظروا عمن تأخذون دينكم. رواه مسلم
“Albatta, bu ilm dindir. Bas, diningizni kimdan olayotganingizga qaranglar” (Imom Muslim rivoyati).
Mazkur iboraning sharhida Mulla Ali Qori rahimahulloh bunday deganlar:
“Bu ilm” so‘zidan murod Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ummatga olib kelgan Qur’oni karim va hadisi sharifdan iborat bo‘lgan ta’limotdir. Uni ishonchli va adolatli zotlardan olmoqdamisiz yoki yo‘q, shunga nazar solinglar, ya’ni qayerdan, kimdan ilm olayotgangizni aniq bilinglar”. (“Mirqotul mafotih” kitobi). Vallohu a’lam.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi.