Sayt test holatida ishlamoqda!
10 Iyun, 2025   |   14 Zulhijja, 1446
search icon
Avvalgi sayt
ЎЗ РУ EN AR

Toshkent shahri
Tong
03:05
Quyosh
04:50
Peshin
12:28
Asr
17:37
Shom
19:59
Xufton
21:36
Bismillah
10 Iyun, 2025, 14 Zulhijja, 1446
Avvalgi sayt
#search
 YouTube

Nafsni poklash ilmiga ehtiyojingiz bor

04.02.2025   5139   3 min.
Nafsni poklash ilmiga ehtiyojingiz bor

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

«O‘zgarmas hukmlar» nima degani? Haqiqatda ham fiqhda ixtiloflar ko‘p. Lekin shunday masalalar borki, ularga barcha ittifoq qiladi, bir hukmga ijmo’ qiladi. Bunday masalalarda tafovutni, ixtilofni qabul qilmaymiz. Ularda faqat va faqat yagona fikr, yagona hukm bo‘ladi. Fiqhning ustunlik siri ham aynan shunda: unda ikki jihat bor. Birinchi jihat – fiqhning universalligi, moslashuvchanligi bo‘lsa, ikkinchi jihati – ko‘plab masalalarda sobitligi, o‘zgarmasligidir. Agar biz mana shu moslashuvchanlikni va ixtilofni butkul tark qilsak, yuqorida ko‘rganimizdek, katta muammolarga duch kelamiz. Ikkinchi jihatni, ya’ni sobitlik va o‘zgarmaslikni tark qilsak, boshqa bir muammoga duch kelamiz. Mana, tahallul yo‘nalishida o‘zgarmas hukmlar degan tushuncha umuman yo‘q. Birinchi toifa hech qanday ixtilofni qabul qilmay, hamma narsaga tashaddud bilan yondashadi, o‘ziga muxolif bo‘lganlarni adashganga, kofirga chiqaradi, mazhablarni ham tan olmaydi. Ikkinchi toifada esa savobitlar, ya’ni o‘zgarmas hukmlar yo‘q. Ahli sunna o‘sha sobit hukmlarni «ijmo’» deb ataydi, ya’ni hamma mazhablar bu masalalarda ijmo’ qilishgan. Biz ularni chetlab ham o‘ta olmaymiz, ularda ixtilof bo‘lishini qabul ham qilmaymiz. Birorta qozi bu kabi masalada ijmo’dan tashqarida hukm chiqarsa, uning hukmi o‘tmaydi ham. Qozining hukmi ixtilof qilingan masalalardagina o‘tadi. Tahallulchilar nazdida esa bironta sobit hukm yo‘q, shuning uchun ularda ijmo’ degan tushuncha ham yo‘q.

Masala fiqh ilmini o‘rganishning hukmi haqida. Bu yerda muhim bir bahs bor. «Fiqhni o‘rganish farzi kifoya, ba’zilar o‘rgansa, qolganlardan soqit bo‘ladi», deymiz. Lekin bu yerda bir narsaga e’tibor qaratish kerak: muayyan holatga tegishli o‘rinlarda uning fiqhini o‘rganish farzi ayn bo‘ladi, ya’ni har bir musulmon fiqhdan o‘zining holatiga kifoya qiladigan miqdorda ilm o‘rganishi shart. Masalan, tahorat, namoz, ro‘za kabi ibodatga oid masalalarni, nikoh, savdo-sotiq kabi muomalot masalalarini bilish farzi ayn. Buni ulamolar «Ilmi hol» (holat ilmi) deb atashadi, ya’ni sizga hozirgi holatingizda o‘rganish shart bo‘lgan ilm, degani. Shunga ko‘ra, farzi ayn sifatida o‘rganishimiz eng kerak bo‘lgan ilm fiqh ilmi bo‘ladi.

Ilmi hol farzi ayn bo‘lgan ilm sifatida yuqoridagi mavzuda zikr qilingan uchala ilmga ham taalluqlidir: o‘zingizga yetarli miqdorda fiqh ilmiga, o‘zingizga yetarli miqdorda aqoid ilmiga hamda o‘zingizga yetarli miqdorda tazkiya va tarbiya (nafsni poklash, tarbiya qilish) ilmiga ehtiyojingiz bor. Tazkiya deganda, ixlosga intilish, masalan, g‘iybat va chaqimchilikdan saqlanish kabilar tushuniladi. Bularning hammasi ilmi holga kirib ketadi. Bu uchala ilmdagi barcha ma’lumotlarni emas, balki musulmon odamga ayni vaqtda, shu bugun kerak bo‘lib turgan qismini bilish farzi ayndir.

Xo‘sh, bu nima degani? Ahli sunna sifatida biz duch kelayotgan eng katta muammolardan biri mana shu ilmi holning yo‘qolib borayotganidir. Unga erishishning eng zaruriy yo‘li esa dinni o‘rgatishdir. Dinni o‘rgatish deganda, ilmi holni o‘rgatib, musulmonlar orasida yoyishni nazarda tutyapmiz. Ba’zi odamlarni ko‘rasiz, tashqi ko‘rinishidan musulmon, lekin shariat ahkomlarini umuman bilmaydi. U boshqalardan nimasi bilan ajralib turadi? Albatta, solih amallari bilan. Solih amal esa shariatga muvofiq bo‘lishi kerak.

«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan

Boshqa maqolalar

Qalbingizni zabonsiz toshga aylantirib qo‘ymang.

09.06.2025   3343   4 min.
Qalbingizni zabonsiz toshga aylantirib qo‘ymang.

Har yangi kunning tongini ko‘rganingizda qalbingizni zikr ila to‘ldiring. Iymon zikrlariga quloq tutar ekansiz, borliq Yaratgan Zot sari talpinayotganini his qilasiz. Alloh taolo aytadi: «...Mavjud bo‘lgan barcha narsa hamd bilan Unga tasbeh aytur...»[1]. Balki uyda, balki ko‘chada, qayerda bo‘lsangiz-da, Allohning zikriga shoshiling. Zikrlarni ko‘paytirganingiz sari Allohga bo‘lgan muhabbatingiz ortib boradi, osmonlaru yerning Xoliqi bo‘lgan Alloh taolodek buyuk Zot suyanchig‘ingiz ekanini anglaysiz...

Ushbu misralarni doim yodda tuting:

Gar ersa qalblar Xoliqin zikridin mosuvo,
Alar jasad ichidin joy olgan tosh kabi go‘yo.

Qalbingizni zabonsiz toshga aylantirib qo‘ymang.
Toshda na mehr va na his bor. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Robbini zikr qiladigan bilan zikrdan yiroqda bo‘lgan kishi xuddi tirik bilan o‘lik kabidir” [2],  deganlar.

Yana Nabiy alayhissalom: “Sizlarga amallaringizning eng xayrlisi va Sultoningiz huzurida eng pokiza, darajangizni yuqorilatadigan, sizlar uchun tillo-kumushlarni ehson qilgandan-da, dushmaningizga yo‘liqib, uning boshini tanasidan judo qilishingiz, u ham sizning kallangizni bo‘yningizdan uzib tashlashidan-da yaxshiroq amal qaysi ekanini bildirib qo‘yaymi?!” – dedilar. Sahobalar: ”Ha, ey Allohning Rasuli”, deyishdi. U zot: U Allohning zikridir”,3] dedilar.

Ubayd ibn Umayr aytadilar: “Mo‘minning amal daftaridagi hamd ila tasbeh – u bilan dunyo tog‘laricha tillo sudralib yurishidan xayrlidir”.

Nabiy alayhissalom yana boshqa bir hadisda: «Alloh taoloning fazilat izlab kezib yuruvchi farishtalari bo‘lib, ular zikr aytib o‘tirilgan davralarni izlab yurishadi. Shu asnoda zikr bo‘layotgan davrani topishsa, farishtalar zikr halqasidagilar bilan birgalikda o‘tirishadi va bir-birlarini qanotlari bilan o‘rab olishadi, shu tarzda zikrdagi kishilar bilan dunyo osmonining orasi farishtalar bilan to‘lib ketadi. Zikr halqasidagi kishilar tarqalib ketishsa, farishtalar osmonga ko‘tarilib ketishadi.

Keyin Alloh taolo hammasini bilib turgani holda, ulardan: “Qayerdan keldinglar? – deb so‘raydi. Ular: “Biz yerdagi bandalaring oldidan keldik. Ular Senga tasbeh aytyaptilar, takbir, tahlil aytib, Senga maqtov yo‘llayaptilar va O‘zingdan so‘rashyapti”, deb javob qaytarishadi.

Alloh taolo: “Ular Mendan nimani so‘rayapti?” – dey­di. Farishtalar javoban: “Sendan jannatingni so‘rashyapti”, deyishadi.  Alloh taolo: “Ular jannatimni ko‘rishganmi?” – deya farishtalardan yana savol so‘raydi. Farishtalar javob berib: “Yo‘q! Ey Yaratgan Zot!” – deyishadi. Alloh subhanahu va taolo yana: “Mabodo ular jannatimni ko‘radigan bo‘lsalar, holat qanday bo‘ladi-ya?” – deydi. Farishtalar: “Ular yana Sendan panoh tilashyapti”, deyishadi. Alloh taolo savol tariqasida: “Nimadan panoh berishimni so‘rashyapti?” – deydi.

Ular: “Jahannamingdan, ey Yaratgan Zot!” – deb javob qaytarishadi. “Ular do‘zaximni ko‘rganmi?” – deb so‘raydi Alloh taolo. Javob qaytarib: “Yo‘q!” – deyishadi ular.

Alloh taolo: “Ular do‘zaximni ko‘rishsa qanday bo‘larkin?” – deydi.

Farishtalar: “Ular yana Sendan mag‘firat qilishingni so‘rashyapti”, deyishadi.

Alloh taolo: “So‘zsiz ularning gunohlarini kechirdim, ularga so‘rovlarini ato etdim va panoh tilagan narsalaridan ularni O‘z panohimga oldim”, deydi.

Farishtalar: “Ey Yaratgan Zot! Ular orasida falonchi, o‘ta xatokor qul ham bor. U o‘tib keta turib ularning oldiga o‘tirib oldi”, deyishadi. Alloh taolo shunday deya marhamat qiladi: “Uni ham kechirdim! Ular hammajlislari badbaxt bo‘lmaydigan kishilardir”, deydi»[4],  dedilar. 

 

[1]  Isro surasi, 44-oyat.
[2]  Imom Muslim rivoyati.
[3]  Imom Termiziy rivoyati.
[4]  Imom Muslim rivoyati.