Sayt test holatida ishlamoqda!
18 Mart, 2025   |   18 Ramazon, 1446

Toshkent shahri
Tong
05:12
Quyosh
06:30
Peshin
12:36
Asr
16:45
Shom
18:36
Xufton
19:49
Bismillah
18 Mart, 2025, 18 Ramazon, 1446

Toqatingiz etadigan amalni oling

14.02.2025   7098   3 min.
Toqatingiz etadigan amalni oling

Alloh taolo bandalariga qurbi yetmaydigan narsani buyurib, keyin ularni qiynab qo‘yishni aslo istamaydi. Banda kuchi yetmaydigan narsaga o‘zini majburlashi ham ahli sunna valjamoa aqidasiga zid amal hisoblanadi. Alloh taolo bandalariga ularning imkoniyat va toqati yetadigan narsalarni buyurgan. Ilohiy amrlarning hammasi bandaning qurbi yetadigan darajada bo‘lib, insonni mushkul ahvolga solib qo‘yadigan biror amal buyurilmagan.  

﴿ لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ﴾

“Alloh hech bir jonga toqatidan tashqari narsani taklif etmaydi”[1].

﴿هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ﴾

“U sizlarni (shu din uchun) tanladi va dinda sizlarga biror haraj (qiyinchilik) qilmadi”[2].

Alloh azza va jalla banda toqatidagi narsalarnigina buyurgan. Shuning ilohiy amrlarning bajarilishi bandani Rabbiga yaqinlashtiradigan, Allohga suyukli bo‘lgan ishlar sanaladi. Ammo ba’zan g‘ayrat-shijoati jo‘sh urib ketgan insonda o‘z zimmasiga toqatidan ortiq amallarni yuklab olishga moyillik paydo bo‘ladi. Shu bois Payg‘ambarimiz sollalohu alayhi vasallam dinda mo‘tadil bo‘lishga chorlab, mo‘min-musulmonlarni amallardan toqati yetadiganini zimmasiga olishni buyurganlar:

عَنْ عَائِشَةَ عَنِ النَّبِيِّ ﷺ قَالَ: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ، عَلَيْكُمْ مِنَ الْأَعْمَالِ مَا تُطِيقُونَ، فَإِنَّ اللهَ لَا يَمَلُّ حَتَّى تَمَلُّوا، وَإِنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللهِ مَا دُووِمَ عَلَيْهِ، وَإِنْ قَلَّ». رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ وَمُسْلِمٌ.

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Ey odamlar! Amallardan toqatingiz yetadiganini oling. Zero, sizga malol kelmagunicha, Allohga malol kelmaydi. Alloh uchun amallarning eng suyuklisi oz bo‘lsa ham, davomli bo‘lganidir”, dedilar[3].

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam dinda farz qilinganidan ortig‘ini qo‘shib, chuqurlashishdan, ibodatlarda Alloh taolo belgilab bergan hadlardan oshishdan qaytardilar. Banda o‘z zimmasiga farz amallardan tashqari boshqalarini ham nazr qilib yuklab olishi, ya’ni o‘ziga nisbatan qattiqqo‘llik qilib, ibodatlar bilan jismu jonini qiynashi Allohning unga nisbatan qattiqqo‘lroq bo‘lishiga, unga zimmasiga boshqa farzlarni ham yuklab qo‘yishiga, ahdini bajarishini talab qilishiga, hatto nafl ibodatlarda nuqson qilsa, bajargan farzlarini ham qabul qilmasligiga sabab bo‘lishini aytdilar.

Shuningdek, toqatdan tashqari amallarni zimmaga yuklab olishning eng xatarli tomoni alaloqibat hatto farz qilingan amallarni bajarishda ham malollikni paydo qiladi. Chunki jo‘sh urgan g‘ayrat muayyan muddatgacha davom etib, keyin so‘na boradi va banda uchun endi qo‘shimcha (nafl-narzlar) ibodatlar tugul, farzlarni ado etish ham malol kelib qoladi.

Aslida, islom shariati odamlarning toqati va salohiyatidan kelib chiqib, Allohga xos kenglik bilan, yengil – mo‘tadil qilib berilgan. Hatto banda bir amalni bajarishga qodir bo‘lmay qol hollarda uning uchun yengilroq muqobil yo‘llar ham mavjud.

Darhaqiqat, amallarning oz bo‘lsa-da davomli bo‘lishi inson e’tiqodi mustahkam, ibodatlari izchil bo‘lishini ta’minlaydi.

[1] Baqara surasi, 286-oyat.
[2] Haj surasi, 78-oyat.
[3] Sahihul Buxoriy, 23-hadis.

Nodir QOBILOV,
Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi ilmiy xodimi.

Boshqa maqolalar

Safarda sunnat namozi o‘qiladimi?

17.03.2025   1604   5 min.
Safarda sunnat namozi o‘qiladimi?

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Islom shariati – eng go‘zal va yengillik dinidir, Boshqa shariatlardan farqli ravishda o‘ziga xos jihatlaridan biri ham musulmonlarga yengillik o‘laroq ba’zi o‘rinlarda ruxsatlar va yengilliklar berilganidir. Birgina namozning o‘zida betob va uzrli kishilar, qariyalar va musofirlarga nisbatan qator yengilliklar mavjud. Unga ko‘ra musofir kishilar to‘rt rak’atli farz namozlarni ikki rak’atga qisqartirib o‘qishlari joiz ekani oyat va hadislar bilan sobit bo‘lgan. Ammo farz namozlariga tobe bo‘lgan ravotib sunnat namozlari ham safarda o‘qilish, o‘qilmasligi borasida ixtilofli qarashlar mavjud.

Biz mazkur masalaga oydinlik kiritish maqsadida ustozimiz Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf Hazratlarining bu boradagi fikrlarini keltirib o‘tamiz:

"Zafar Ahmad Usmoniy rahmatullohi alayhi hanafiy mazhabi ustidan tanqidlar ko‘payganda, "bu mazhabning gaplari dalilsiz, hadisga suyanmagan, fikrga suyangan narsa kabidir", degan bo‘htonu tuhmatlarga raddiya qilish uchun katta bir ilmiy jasorat ko‘rsatib, fiqh boblarining hammasida hanafiy mazhabining barcha hukmlariga oyat va hadislardan dalillarni to‘plab keltirgan buyuk olim hisoblanadilar. Mana shu kitobda "Safarda tatovvu’, ya’ni farz bo‘lmagan namozlarni o‘qish to‘g‘risidagi bobda birinchi bo‘lib Imom Termiziy Barro ibn Ozib roziyallohu anhudan rivoyat qilgan hadis keltiriladi: "Men Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan o‘n sakkiz marta safar qildim. Ana shu safarim davomida u Zotning quyosh qiyomdan og‘gandan keyin, peshinning farzini o‘qishdan oldin ikki rak’at sunnat o‘qishni biror marta tark qilganlarini ko‘rmadim".

Rasuli Akram alayhissalom bilan birga o‘n sakkiz marta safarda bo‘lgan sahobiy ul Zoti sharifning sunnat o‘qiganliklarini aytgan bo‘lsalar-u, "safarda sunnat o‘qishlik gunoh, o‘qimaslik esa sunnat" deyishlik nodonlik va johillik emasmi?!

Hanafiy mazhabida mo‘tabar hisoblangan "Olamgiriya" kitobida bu haqida shunday deyiladi:

"Sunnat namozlar qasr qilinmaydi. Ba’zi ulamolar musofir sunnatni tark qilishini joiz hisoblaganlar. Lekin muxtor qavlga ko‘ra sunnatlarni xavf holatidagina o‘qimaydi, ammo xotirjamlik va barqarorlik holatlarida sunnatni bajo qiladi".

Yuqoridagi fikr va dalillardan umumiy xulosa yasaydigan bo‘lsak, Ahli sunna val jamoa mazhabining deyarli barcha imomlari – Hanafiylar, Shofeiy, Hanbaliy va Molikiylar ham safarda roitiba sunnat namozlarini o‘qish afzalligini ta’kidlaydilar. Bu faqat joiz bo‘libgina qolmay, balki Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning doimiy odatlari – sunnatlaridir. Bu borada ixtiloflar chiqarish U Zot alayhissalomning shafoatlaridan umidvor bo‘lgan musulmonning ishi emas.

Hanafiy mazhabining yana bir mo‘tabar manbalaridan biri, Ibrohim Halabiyning "Halabiyi Kabir" deb ataladigan mashhur asarida quyidagicha iboralarni ko‘rishimiz mumkin:

يرخص للمسافر ترك السنن على قول البعض. و قال: الفضل لا يرخص. و فى المبسوط لشمس الأئمة لا قصر فى السنن و تكلموا فى فضل. و قال الهندوانى الفعل افضل حالة النزول و الترك فى حالة السير. انتهى. و هذا الأعدل اذا لم تكن مشقة حالة النزول. و قد تقدم عن ابن عمر انه قال:"لو كنت مسبّحا لـأتممت". و قال هشام: "رأيت محمدا كثيرا لا يتطوع فى السفر قبل الظهر و لا بعدها، و لا يدع ركعتي الفجر و المغرب، و ما رأيته يتطوع قبل العصر و لا قبل العشاء". كذا فى شرح الهداية للسروجى.

"Musofir uchun ba’zilarning qavliga ko‘ra sunnatlarni tark qilishga ruxsat beriladi, fazl jihatidan ruxsat berilmaydi deganlar ham bor. Shamsul Aimma "Al-Mabsut" da: "Sunnatlarda qasr qilinmaydi, uning fazilati borasida ulamolar gapirib o‘tganlar" deyilgan. Al Hinduvoniy: "Safarda biror joyga borib tushgan holatda sunnatlarni qilish afzal, yo‘lda ketayotgan holatda esa tark qilish yaxshi" degan. Biror joyga borib tushgan holatda mashaqqat bo‘lmasa, demak, mana shu fikr adolatliroqdir. Ibn Umardan kelgan bir rivoyatda, "Agar sunnat o‘qiydigan bo‘lsam, farzlarni to‘la o‘qirdim" degan. Hishom aytadi: "Muhammad (Ibn Hasan Shayboniy)ni ko‘p bora ko‘rganmanki, safarda peshindan oldin ham, keyin ham nafl (ya’ni, sunnat) o‘qimasdi. Lekin bomdod va shomning ikki rak’at (sunnat)ini tark qilamasdi. Asrdan oldin ham, xuftondan avval ham nafl o‘qiganini ko‘rmaganman.

Ushbu iboralardan ma’lum bo‘ladiki, safarda sunnat namozlarini tark qilishga ruxsat berilgan bo‘lsada, fazilat jihatidan ularni o‘qishlikda ham gunoh yo‘q.

Hilola ISMOILOVA,
4-kurs talabasi