Sayt test holatida ishlamoqda!
11 Iyun, 2025   |   15 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:05
Quyosh
04:49
Peshin
12:28
Asr
17:38
Shom
19:59
Xufton
21:37
Bismillah
11 Iyun, 2025, 15 Zulhijja, 1446

Ramazon nega 1 oy?

03.03.2025   3497   4 min.
Ramazon nega 1 oy?

Buning hikmati, mo‘jizasi bir biolog sifatida nafaqat meni, balki butun olimlarni hayratlantirmoqda. Yaqin kunlarda ikkita mavzu bo‘yicha ko‘proq o‘qiyapman. Sabab – qiziqishlarim. Birinchisi Apoptoz, ikkinchisi Alsgeymer sindromi haqida.

Apoptoz jarayoni xususida to‘xtalar ekanman, avvalo “apoptoz” o‘zi nima, degan savolga javob berib o‘tsam. Apoptoz yunoncha “apoptosis” so‘zidan olingan bo‘lib, “bargning uzilib tushishi” degan ma’noni anglatadi. Apoptoz bu – hujayraning genetik dasturlashtirilgan o‘limi.

Soddaroq tushuntirsam, qari hujayralar o‘z vazifasini o‘tagandan keyin u “eski” hujayra nobud bo‘la boshlaydi  va uning o‘rniga “yosh”, o‘z vazifalarini to‘la ado eta oladigan hujayralar hosil bo‘la boshlaydi. Bu jarayon “apoptoz” deyiladi.

Demak, bu ma’lum mexanizm va tartib asosida kechadi. Shu sababli “hujayraning dasturlashtirilgan o‘limi” ham deyiladi. Voyaga yetgan organizmda apoptoz jarayoni vositasida jarohatlangan va o‘z vazifasini bajarib bo‘lgan qari hujayralar yo‘qotiladi. Lekin me’yoridan ortiq apoptoz organizmda o‘lgan hujayralarni ko‘payib ketishiga sabab bo‘ladi.

Demak, apoptoz normal holatda bo‘lgandagina inson organizmi uchun foydali bo‘ladi.

Apoptoz mexanizmi o‘rganilishi jarayonida amerikalik olimlar musulmonlar ro‘zasini naqadar foydali ekanligini tasdiqladilar. Ular inson va boshqa sut emizuvchilar umrining davomiyligi va ochlik o‘rtasidagi bog‘liqlikni hujayra mexanizmi orqali tushuntirib berishga muvaffaq bo‘ldilar.

Islom dini Ramazon oyida kunduz kuni yeyish va ichishdan tiyilishni buyuradi. Olim David Sinklerning aniqlashicha, ochlik vaqtida hujayra hayotini uzaytiruvchi SIRT3 va SIRT4 genlari aktivlashadi. Bu ma’lumotdan hozirgi kunda hujayra umrini, inson umrini uzaytirish bo‘yicha dorilar yaratsa bo‘ladi, degan nazariyalar mavjud. Ma’lumki, hujayraning energetik almashinuvi uchun mitoxondriyalar javob beradi. Shu bois mitoxondriya “hujayra akkumlyatori” deb ataladi. Mitoxondriyalar kamayganida hujayra zaiflashib qoladi.

Laboratoriyada 48 kun davomida och qoldirilgan hayvonlar ustida o‘tkazilgan tajriba davomida shu narsa aniqlandiki, kemiruvchilar organizmida bu vaqt davomida sitoplazma (hujayra suyuqligi)da NAD+ sintezini ishga tushiruvchi Nampt oqsili aktivlashadi, bu esa o‘z navbatida SIRT3 va SIRT4 genlari bilan kodlanadigan fermentlar sintezini oshishiga olib keladi. Bu fermentlar esa mitoxondriyalar ishiga va hujayra energetik almashinuviga ijobiy ta’sir qiladi. Ya’ni, ular hujayra qarishini va me’yoridan ortiq apoptoz yuzaga kelishini oldini oladi.

Doktor Kristian Lyuvenburg boshchiligidagi Florida Universiteti olimlarining ta’kidlashicha, oziq moddalarning organizmga yetarlicha tushib turmasligi va davomiy holda hujayralarga cheklangan miqdorda ozuqa bilan ta’minlanishi o‘z navbatida organizmning yosharishiga va erta qarilikdan saqlanishiga yordam beradi. Bu holat hujayraning autofagiyasi faollashishi, ya’ni jarohatlangan mitoxondriyalar va boshqa hujayra strukturalarining tarkibi buzilishi va qayta ishlanishi orqali yuz beradi. Yosh hujayralar o‘z navbatida eski hujayralardan qolgan jarohatlangan strukturalarni tezda qayta ishlash, organizmning energetik zaxirasini qayta tiklash qobiliyatiga ega.

Apoptoz jarayoni tufayli organizmda yosh, yangi hujayralar faoliyat yuritadi va albatta erta qarilikning oldini oladi hamda organizmning yosharishiga sabab bo‘ladi.

Meni eng hayratlantirgan narsa, yil davomida tinimsiz ovqatlanmaslik laborator hayvonlar organizmida aks ta’sir etgani, ya’ni apoptoz jarayoniga emas, qarilikning tezlashishiga, to‘qimalarning yemirilishiga olib kelganidir. Bir yilda 30 kun och qoldirilgan hayvonlarda esa bu jarayon normal kechganligini, kerakli fermentlar faollashganligini guvohi bo‘lingan.

Mana qarang, Ramazon oyi nega aynan 30 kun?!

Marhabo, ey umidim yo‘lchisi shahrul Ramazon…

Dilnavoz BЕRDIYEVA,
bioximik.

 

Boshqa maqolalar
Maqolalar

EZGULIK, BAG‘RIKЕNGLIK VA MЕHR-OQIBAT BAYRAMI

06.06.2025   2367   4 min.
EZGULIK, BAG‘RIKЕNGLIK VA MЕHR-OQIBAT BAYRAMI

Munosabat

 

Avvalo, barcha yurtdoshlarimizni xursandchilik ayyomi – Qurbon hayiti bayrami bilan samimiy muborakbod etaman!

Mamlakatimizda Qurbon hayiti nafaqat diniy, balki umummilliy bayram sifatida ham keng nishonlanadi. Zero, ushbu kunda yurtdoshlarimiz bir-birini hayit bilan samimiy tabriklab, o‘zaro sovg‘alar ulashadi, millati, tili va dinidan qat’i nazar, yolg‘iz keksalar, kam ta’minlangan oilalar holidan xabar olinib, xayriya ishlari amalga oshiriladi.

Shu ma’noda, ushbu qutlug‘ bayram insonparvarlik va bag‘rikenglik ramzi bo‘lish bilan birga, insonlar o‘rtasida o‘zaro mehr-muhabbat va hamjihatlik kabi fazilatlarni ham o‘zida mujassam etadi.

Yurtimizda hayit bayramini munosib kutib olish va o‘tkazish, shuningdek, milliy-diniy qadriyatlarimizni asrab-avaylash, xalqimizning ko‘p asrlik an’ana va urf-odatlariga uyg‘un holda o‘tkazilishiga alohida e’tibor qaratiladi. Buning uchun barcha zarur tayyorgarliklar ko‘riladi, mamlakatimizning barcha hududlarida tom ma’noda bayram shukuhi hukm suradi.

Kezi kelganda yurtimizda “Inson qadri uchun” degan ulug‘vor g‘oya asosida barcha sohalar qatori diniy-ma’rifiy jabhada ham katta islohotlar amalga oshirilayotgani, normativ-huquqiy hujjatlar takomillashtirilib, soha faoliyati samaradorligi yangi bosqichga chiqarilayotganini alohida qayd etish lozim.

Davlatimiz rahbari tashabbusi bilan oxirgi yillarda yurtimizning har bir go‘shasidagi ulkan bunyodkorlik ishlari izchil davom ettirilmoqda. Xususan, Toshkentda Islom sivilizatsiyasi markazi binosi qurilishi yakuniga yetib bormoqda, Samarqandda Imom Buxoriy majmuasi qad rostlamoqda.

Yaqinda Prezidentimiz ushbu majmuaga tashrif buyurib, u yerdagi bunyodkorlik ishlari bilan tanishdi, zarur ko‘rsatmalar berdi. Zero, bu  davlatimiz rahbarining uzoqni ko‘ra bilishi, ulug‘ ajdodlarga yuksak ehtiromining yorqin ifodasidir.

E’tiborga sazovor jihatlardan yana biri shuki, Prezidentimiz qo‘ng‘iroq qilib, hojilarimiz uchun yaratilgan shart-sharoitlar, ularning salomatligi va kayfiyati haqida so‘radi. Bundan hojilarimiz behad mamnun bo‘ldi, e’tibor va ehtiromdan xursand bo‘lgan ziyoratchilarimiz ko‘zlarida yosh bilan duo qildilar.

Arafot maydonida, duolar mustajob bo‘ladigan ayni onlarda Prezidentimizning Qurbon hayiti munosabati bilan O‘zbekiston xalqiga yo‘llagan tabrigini katta hayajon bilan eshitdik. Yaratgandan yurtimizga tinchlik, xalqimizga farovonlik so‘rab, duolar qildik.

Ayniqsa, tabrikda hojilarimiz alohida eslab o‘tilgani ziyoratchilarimizni cheksiz quvontirdi.

Barcha yurtdoshlarimiz qatori hojilarimiz ham ushbu tabrikdagi olijanob g‘oya va tashabbuslarga befarq emasligini izhor qildi.

Tabrikdagi “Inson qadri uchun, inson baxti uchun!” degan olijanob g‘oya barcha jabhalardagi islohotlarning asosi ekanini alohida e’tirof etish va hojilarimizning tashabbuslari ham ushbu g‘oyaga hamohang ekanini qayd etish lozim.

Bu Arafot maydonida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga hojilarimizning murojaatida ham o‘z aksini topdi. Jumladan, mazkur murojaatda hojilarimiz yurtga qaytgach, “Yangi O‘zbekistonning tinchlik va ma’naviyat targ‘ibotchilari” degan ezgu tashabbusni bir ovozdan ilgari surib, Uchinchi Renessans yaratuvchilarini tarbiyalashda Prezidentimizga ko‘makchi bo‘lamiz, deb va’da berdi.

Shuningdek, Vatanimiz taraqqiyotiga xolis xizmat qilish, mahallalarda tinchlik va birdamlikni mustahkamlash, tinchlik-osoyishtalikning qadriga yetish, xalqimizni ma’nan yuksaltirish, jamiyatdagi islohotlarga daxldorlik hissini oshirish kabilarni targ‘ib etish borasida faol bo‘lishni aytib o‘tdi.

O‘z navbatida, hojilarimiz kitobxonlik madaniyatini yuksaltirish, ilm-ma’rifatga homiylikda namuna bo‘lish, to‘ylar, oilaviy tadbirlar va marosimlarda me’yorga amal qilgan holda kamxarj va ixcham o‘tkazishda bosh-qosh bo‘lish, mahallalardagi notinch oilalar, shu jumladan, tarbiyasida muammosi bor yoshlar o‘rtasida tushuntirish ishlarini olib borish, hududlardagi maktablarning ta’mirga muhtoj qismini joriy ta’mirlash ishlariga ko‘maklashish, xayriya, mehr-muruvvat va yordam ko‘rsatish ishlarini ko‘paytirish kabi tashabbuslarni qat’iy amalga oshirishga ahd qildi.

Aziz yurtdoshlar! Shubhasiz, ushbu shukuhli kunlar tom ma’noda barchamiz uchun katta bayram, xursandchilik onlaridir. Mo‘tabar manbalarda saodatli damlarni shodu xurramlik bilan o‘tkazish bo‘yicha ko‘p tavsiyalar kelgan. Ulamolarimiz: “Hayit kunlari shodlikni izhor qilish dinning shiorlaridan”, deyishadi. Demak, Qurbon hayiti kunlarida quvonchimizni, saxovatimizni har qachongidan ko‘ra ko‘proq namoyon qilishimiz lozim. Ayniqsa, kam ta’minlangan, ijtimoiy himoyaga muhtoj insonlarga yordam ko‘rsatishga shoshilishimiz lozim.

Ushbu fazilatli kunlarda muborak manzillarda turib, ona Vatanimizga tinchlik-osoyishtalik, xalqimizga yanada farovon hayot, farzandlarimizga baxtu saodat so‘rab, duolar qilmoqdamiz!

Qurbon hayitingiz muborak bo‘lsin!

Shayx Nuriddin XOLIQNAZAR,

O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy

 

Maqolalar