Sayt test holatida ishlamoqda!
15 Iyun, 2025   |   19 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:29
Asr
17:39
Shom
20:01
Xufton
21:39
Bismillah
15 Iyun, 2025, 19 Zulhijja, 1446

Ramazon nega 1 oy?

03.03.2025   3546   4 min.
Ramazon nega 1 oy?

Buning hikmati, mo‘jizasi bir biolog sifatida nafaqat meni, balki butun olimlarni hayratlantirmoqda. Yaqin kunlarda ikkita mavzu bo‘yicha ko‘proq o‘qiyapman. Sabab – qiziqishlarim. Birinchisi Apoptoz, ikkinchisi Alsgeymer sindromi haqida.

Apoptoz jarayoni xususida to‘xtalar ekanman, avvalo “apoptoz” o‘zi nima, degan savolga javob berib o‘tsam. Apoptoz yunoncha “apoptosis” so‘zidan olingan bo‘lib, “bargning uzilib tushishi” degan ma’noni anglatadi. Apoptoz bu – hujayraning genetik dasturlashtirilgan o‘limi.

Soddaroq tushuntirsam, qari hujayralar o‘z vazifasini o‘tagandan keyin u “eski” hujayra nobud bo‘la boshlaydi  va uning o‘rniga “yosh”, o‘z vazifalarini to‘la ado eta oladigan hujayralar hosil bo‘la boshlaydi. Bu jarayon “apoptoz” deyiladi.

Demak, bu ma’lum mexanizm va tartib asosida kechadi. Shu sababli “hujayraning dasturlashtirilgan o‘limi” ham deyiladi. Voyaga yetgan organizmda apoptoz jarayoni vositasida jarohatlangan va o‘z vazifasini bajarib bo‘lgan qari hujayralar yo‘qotiladi. Lekin me’yoridan ortiq apoptoz organizmda o‘lgan hujayralarni ko‘payib ketishiga sabab bo‘ladi.

Demak, apoptoz normal holatda bo‘lgandagina inson organizmi uchun foydali bo‘ladi.

Apoptoz mexanizmi o‘rganilishi jarayonida amerikalik olimlar musulmonlar ro‘zasini naqadar foydali ekanligini tasdiqladilar. Ular inson va boshqa sut emizuvchilar umrining davomiyligi va ochlik o‘rtasidagi bog‘liqlikni hujayra mexanizmi orqali tushuntirib berishga muvaffaq bo‘ldilar.

Islom dini Ramazon oyida kunduz kuni yeyish va ichishdan tiyilishni buyuradi. Olim David Sinklerning aniqlashicha, ochlik vaqtida hujayra hayotini uzaytiruvchi SIRT3 va SIRT4 genlari aktivlashadi. Bu ma’lumotdan hozirgi kunda hujayra umrini, inson umrini uzaytirish bo‘yicha dorilar yaratsa bo‘ladi, degan nazariyalar mavjud. Ma’lumki, hujayraning energetik almashinuvi uchun mitoxondriyalar javob beradi. Shu bois mitoxondriya “hujayra akkumlyatori” deb ataladi. Mitoxondriyalar kamayganida hujayra zaiflashib qoladi.

Laboratoriyada 48 kun davomida och qoldirilgan hayvonlar ustida o‘tkazilgan tajriba davomida shu narsa aniqlandiki, kemiruvchilar organizmida bu vaqt davomida sitoplazma (hujayra suyuqligi)da NAD+ sintezini ishga tushiruvchi Nampt oqsili aktivlashadi, bu esa o‘z navbatida SIRT3 va SIRT4 genlari bilan kodlanadigan fermentlar sintezini oshishiga olib keladi. Bu fermentlar esa mitoxondriyalar ishiga va hujayra energetik almashinuviga ijobiy ta’sir qiladi. Ya’ni, ular hujayra qarishini va me’yoridan ortiq apoptoz yuzaga kelishini oldini oladi.

Doktor Kristian Lyuvenburg boshchiligidagi Florida Universiteti olimlarining ta’kidlashicha, oziq moddalarning organizmga yetarlicha tushib turmasligi va davomiy holda hujayralarga cheklangan miqdorda ozuqa bilan ta’minlanishi o‘z navbatida organizmning yosharishiga va erta qarilikdan saqlanishiga yordam beradi. Bu holat hujayraning autofagiyasi faollashishi, ya’ni jarohatlangan mitoxondriyalar va boshqa hujayra strukturalarining tarkibi buzilishi va qayta ishlanishi orqali yuz beradi. Yosh hujayralar o‘z navbatida eski hujayralardan qolgan jarohatlangan strukturalarni tezda qayta ishlash, organizmning energetik zaxirasini qayta tiklash qobiliyatiga ega.

Apoptoz jarayoni tufayli organizmda yosh, yangi hujayralar faoliyat yuritadi va albatta erta qarilikning oldini oladi hamda organizmning yosharishiga sabab bo‘ladi.

Meni eng hayratlantirgan narsa, yil davomida tinimsiz ovqatlanmaslik laborator hayvonlar organizmida aks ta’sir etgani, ya’ni apoptoz jarayoniga emas, qarilikning tezlashishiga, to‘qimalarning yemirilishiga olib kelganidir. Bir yilda 30 kun och qoldirilgan hayvonlarda esa bu jarayon normal kechganligini, kerakli fermentlar faollashganligini guvohi bo‘lingan.

Mana qarang, Ramazon oyi nega aynan 30 kun?!

Marhabo, ey umidim yo‘lchisi shahrul Ramazon…

Dilnavoz BЕRDIYEVA,
bioximik.

 

Boshqa maqolalar

Havzimda men bilan yuzlashguningizcha, sabr qilinglar

13.06.2025   2560   5 min.
Havzimda men bilan yuzlashguningizcha, sabr qilinglar

Musulmonlar Hunayn g‘azotida g‘alaba qozonishdi. Hunayn g‘azoti Shavvol oyida, hijratning sakkizinchi yili, Makka fathidan so‘ng Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bilan Havozin va Saqiyf qabilalari o‘rtasida bo‘lib o‘tgan edi. Jangda g‘alaba qozongan musulmonlar katta g‘animatga (o‘ljaga) ega bo‘ldilar.

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bu g‘animatlarni qalbi Islomga moyil bo‘lgan yangi musulmonlarga taqsimlab berdilar. Qavmning kattalari Abu Sufyon, Uyayna, Aqra’, Suhayl ibn Amr va boshqalarga ham berdilar.

Vaholanki, ular Quraysh mushriklarining eng kattalari bo‘lib, uzoq yillar Payg‘ambarimizga qarshi urushgan kishilar edi. Ushbu g‘animatlar taqsimlanishidan bir necha kun oldingina islomni qabul qilishgan edi. Lekin Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam ansorlarga (Madinalik sahobalarga) ushbu g‘animatlardan hech narsa bermadilar.

Holbuki, ular Islomni yoyish va Payg‘ambar alayhissalomni himoya qilish uchun qonlarini to‘kkan, jonlarini fido qilgan kishilar edi. Bu holat ularning qalblariga og‘ir botdi va xasratlanib shunday deyishdi: «Qilichlarimizning tig‘idagi dushmanning qoni hali qotgani yo‘q, ammo g‘animatlardan boshqalar bahramand bo‘ldi. Bizga esa, hech narsa berilmadi».

Bu borada Sa’d ibn Uboda roziyallohu anhu kelib Payg‘ambarimizga bo‘layotgan gaplar xaqida, odamlarning qalbidagi xafalikni aytdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Ey Sa’d, sen bu haqda nima deysan?” dedilar. Sa’d: Men ham qavmim tarafidaman, deb javob berdi. Shunda Payg‘ambarimiz alayhissalom: Qavmingni mening huzurimga yig‘, dedilar. Ular to‘planganlaridan keyin, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamjuda buyuk, nihoyatda ta’sirli, qalblarni jumbushga keltiruvchi, ko‘zlarni yoshga to‘ldiruvchi xutba qildilar.

U zot ularga muloyimlik va muhabbat bilan quyidagicha murojaat qildilar: “Ey ansorlar! Men sizlarni gumroh holda topmaganmidim? Alloh taolo men tufayli sizlarni hidoyat qilmadimi? Sizlar tarqoq va parokanda emasmidinglar, Alloh taolo men sababli sizlarni birlashtirmadimi? Sizlar faqir va muhtoj emasmidinglar, Alloh taolo men orqali sizlarni boy qilmadimi?”.

Har safar Rasululloh sollallohu alayhi vasallam savol bilan murojaat qilganlarida, ular: “Alloh va Uning Rasulidan minnatdormiz”, deb javob qaytarishardi.

So‘ng Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: Nima uchun menga javob qaytarmayapsizlar? dedilar. Ular yana: Alloh va Rasulidan minnatdormiz!, deyishdi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: «Agar istasangiz, sizlarning ham shunday deyishga haqqingiz bor: “Siz bizning huzurimizga qavmingiz tomonidan inkor qilingan holda keldingiz, biz esa, sizni tasdiqladik. Siz qavmingiz tomonidan yolg‘onchiga chiqarilgan edingiz, biz sizga ishondik, imon keltirdik va sizga yordam berdik. Siz o‘z yurtingizdan quvildingiz, biz esa, sizga panoh berdik. Siz muhtoj holda keldingiz, biz esa, Sizni o‘z mol-mulkimizga sherik qildik”.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ushbu so‘zlarni aytganlarida ular: Alloh va Uning rasuligina bizlarga minnat qilishga haqli, deyishdi. Aslida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bu so‘zlarni ularga tavozelik va insof yuzasidan aytgan edilar. Lekin, haqiqatan olganda, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam minnat qilishga haqli edilar, ular har qancha minnatdor bo‘lsalar arziydi. Chunki agar Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning Madinaga hijratlari bo‘lmaganida, ularning orasida yashamaganlarida, ularning boshqalardan farqlari bo‘lmas edi. Ansorlarning sha’ni yuksalmas edi, qadrlari ko‘tarilmas edi.

Shuning uchun Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ularga qarab: “Ey ansorlar! Nima deb o‘ylaysizlar, boshqalar qo‘y va tuyalar bilan uylariga qaytsalar, sizlar Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan uylaringizga qaytishni istamaysizlarmi? Bundan rozimasmisizlar?-dedilar.

Bu gapning naqadar ulug‘ligi, ansorlarning qalbiga yetib borishligini bilganlari uchun ham Rasululloh ularga g‘animatdan bermagan edilar.

So‘ngra Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday dedilar: “Agar hijrat qilmaganimda, albatta men ansorlardan bo‘lar edim, agar odamlar bir vodiyda yursalar, men ansorlar yurgan yo‘llardan yurar edim, ansorlar men uchun ichki kiyimimdek, boshqalar esa tashqi kiyimimdek”, dedilar va: “Allohim ansorlarga rahmatingni yog‘dir, ularning farzandlariga va farzandlarining farzandlariga ham”, deb ularning haqqiga duo qildilar.

Bu so‘zlarni tinglagan ansorlarning ko‘zlaridan yoshlar to‘kildi, soqollari xo‘l bo‘ldi. Ular yig‘lagan holatda: Biz Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni biz bilan bo‘lishlariga rozimiz, bizning g‘animatimiz, bizning ulushimiz bo‘lganlaridan rozimiz!” — deyishdi.

Shundan keyin Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ularni kelajakda bo‘ladigan fitnalardan ogohlantirib shunday dedilar:

“Mendan keyin sizlar o‘zingizga nisbatan adolatsizlikni ko‘rasizlar, ammo sabr qilinglar. Mening havzimda men bilan yuzlashguningizcha, sabr qilinglar!”.

 

Homidjon qori ISHMATBЕKOV