Sayt test holatida ishlamoqda!
10 Iyun, 2025   |   14 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:05
Quyosh
04:50
Peshin
12:28
Asr
17:37
Shom
19:59
Xufton
21:36
Bismillah
10 Iyun, 2025, 14 Zulhijja, 1446

Ramazon nega 1 oy?

03.03.2025   3484   4 min.
Ramazon nega 1 oy?

Buning hikmati, mo‘jizasi bir biolog sifatida nafaqat meni, balki butun olimlarni hayratlantirmoqda. Yaqin kunlarda ikkita mavzu bo‘yicha ko‘proq o‘qiyapman. Sabab – qiziqishlarim. Birinchisi Apoptoz, ikkinchisi Alsgeymer sindromi haqida.

Apoptoz jarayoni xususida to‘xtalar ekanman, avvalo “apoptoz” o‘zi nima, degan savolga javob berib o‘tsam. Apoptoz yunoncha “apoptosis” so‘zidan olingan bo‘lib, “bargning uzilib tushishi” degan ma’noni anglatadi. Apoptoz bu – hujayraning genetik dasturlashtirilgan o‘limi.

Soddaroq tushuntirsam, qari hujayralar o‘z vazifasini o‘tagandan keyin u “eski” hujayra nobud bo‘la boshlaydi  va uning o‘rniga “yosh”, o‘z vazifalarini to‘la ado eta oladigan hujayralar hosil bo‘la boshlaydi. Bu jarayon “apoptoz” deyiladi.

Demak, bu ma’lum mexanizm va tartib asosida kechadi. Shu sababli “hujayraning dasturlashtirilgan o‘limi” ham deyiladi. Voyaga yetgan organizmda apoptoz jarayoni vositasida jarohatlangan va o‘z vazifasini bajarib bo‘lgan qari hujayralar yo‘qotiladi. Lekin me’yoridan ortiq apoptoz organizmda o‘lgan hujayralarni ko‘payib ketishiga sabab bo‘ladi.

Demak, apoptoz normal holatda bo‘lgandagina inson organizmi uchun foydali bo‘ladi.

Apoptoz mexanizmi o‘rganilishi jarayonida amerikalik olimlar musulmonlar ro‘zasini naqadar foydali ekanligini tasdiqladilar. Ular inson va boshqa sut emizuvchilar umrining davomiyligi va ochlik o‘rtasidagi bog‘liqlikni hujayra mexanizmi orqali tushuntirib berishga muvaffaq bo‘ldilar.

Islom dini Ramazon oyida kunduz kuni yeyish va ichishdan tiyilishni buyuradi. Olim David Sinklerning aniqlashicha, ochlik vaqtida hujayra hayotini uzaytiruvchi SIRT3 va SIRT4 genlari aktivlashadi. Bu ma’lumotdan hozirgi kunda hujayra umrini, inson umrini uzaytirish bo‘yicha dorilar yaratsa bo‘ladi, degan nazariyalar mavjud. Ma’lumki, hujayraning energetik almashinuvi uchun mitoxondriyalar javob beradi. Shu bois mitoxondriya “hujayra akkumlyatori” deb ataladi. Mitoxondriyalar kamayganida hujayra zaiflashib qoladi.

Laboratoriyada 48 kun davomida och qoldirilgan hayvonlar ustida o‘tkazilgan tajriba davomida shu narsa aniqlandiki, kemiruvchilar organizmida bu vaqt davomida sitoplazma (hujayra suyuqligi)da NAD+ sintezini ishga tushiruvchi Nampt oqsili aktivlashadi, bu esa o‘z navbatida SIRT3 va SIRT4 genlari bilan kodlanadigan fermentlar sintezini oshishiga olib keladi. Bu fermentlar esa mitoxondriyalar ishiga va hujayra energetik almashinuviga ijobiy ta’sir qiladi. Ya’ni, ular hujayra qarishini va me’yoridan ortiq apoptoz yuzaga kelishini oldini oladi.

Doktor Kristian Lyuvenburg boshchiligidagi Florida Universiteti olimlarining ta’kidlashicha, oziq moddalarning organizmga yetarlicha tushib turmasligi va davomiy holda hujayralarga cheklangan miqdorda ozuqa bilan ta’minlanishi o‘z navbatida organizmning yosharishiga va erta qarilikdan saqlanishiga yordam beradi. Bu holat hujayraning autofagiyasi faollashishi, ya’ni jarohatlangan mitoxondriyalar va boshqa hujayra strukturalarining tarkibi buzilishi va qayta ishlanishi orqali yuz beradi. Yosh hujayralar o‘z navbatida eski hujayralardan qolgan jarohatlangan strukturalarni tezda qayta ishlash, organizmning energetik zaxirasini qayta tiklash qobiliyatiga ega.

Apoptoz jarayoni tufayli organizmda yosh, yangi hujayralar faoliyat yuritadi va albatta erta qarilikning oldini oladi hamda organizmning yosharishiga sabab bo‘ladi.

Meni eng hayratlantirgan narsa, yil davomida tinimsiz ovqatlanmaslik laborator hayvonlar organizmida aks ta’sir etgani, ya’ni apoptoz jarayoniga emas, qarilikning tezlashishiga, to‘qimalarning yemirilishiga olib kelganidir. Bir yilda 30 kun och qoldirilgan hayvonlarda esa bu jarayon normal kechganligini, kerakli fermentlar faollashganligini guvohi bo‘lingan.

Mana qarang, Ramazon oyi nega aynan 30 kun?!

Marhabo, ey umidim yo‘lchisi shahrul Ramazon…

Dilnavoz BЕRDIYEVA,
bioximik.

 

Boshqa maqolalar

O‘zbekiston xalqiga Qurbon hayiti tabrigi

09.06.2025   3462   4 min.
O‘zbekiston xalqiga Qurbon hayiti tabrigi

Muhtaram vatandoshlar!

Siz, azizlarni, barcha mo‘min-musulmon yurtdoshlarimizni, butun xalqimizni ulug‘ va mo‘tabar ayyom – Qurbon hayiti bilan chin qalbimdan samimiy muborakbod etib, o‘zimning yuksak hurmatim va ezgu tilaklarimni bildirishdan g‘oyat mamnunman.

Jamiki islom ummati uchun qadrli bo‘lgan ushbu shukuhli bayram – Iyd al-Adhoni el-yurtimiz bilan birgalikda tinch va osoyishta muhitda kutib olayotganimiz uchun, avvalo, mehribon va qudratli Alloh taologa behisob shukronalar aytamiz.

Hech shubhasiz, keyingi yillarda Yangi O‘zbekistonda ijtimoiy, xalqchil davlat barpo etish, uning ma’naviy asoslarini mustahkamlash va ta’sirchanligini oshirishda muqaddas islom dini, uning asosiy bayramlaridan biri bo‘lgan Qurbon hayiti ham muhim rol o‘ynamoqda.

Ayniqsa, bu bayramning insonparvarlik, ahillik, saxovat va olijanoblik kabi fazilatlari yurtimizda “Inson qadri uchun, inson baxti uchun” degan ezgu g‘oya asosida amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlarga uyg‘un va hamohang bo‘lib, aholining ehtiyojmand qatlamlarini qo‘llab-quvvatlash, keksalar, yoshlar va xotin-qizlar haqida alohida g‘amxo‘rlik ko‘rsatish, kambag‘allikni qisqartirishga qaratilgan dasturlarimiz samarasini oshirishga xizmat qilayotganini alohida ta’kidlash o‘rinlidir.

Aziz do‘stlar!

Bugungi kunda mamlakatimizda turli millatlar va diniy konfessiyalar o‘rtasidagi hamjihatlikni mustahkamlash, vijdon erkinligini ta’minlash, diniy-ma’rifiy merosimizni asrab-avaylash, yosh avlodni milliy va umumbashariy qadriyatlar ruhida tarbiyalash bo‘yicha ulkan ishlar amalga oshirilmoqda.

Bu haqda so‘z yuritganda, islom dinining ezgu tamoyillarini chuqur o‘rganish, buyuk tariximiz va madaniyatimiz durdonalarini, mashhur allomalarimizning boy merosini to‘plash va keng targ‘ib etishga alohida e’tibor qaratilayotganini ta’kidlash lozim. Jumladan, ko‘hna Sharq mo‘jizasi – Samarqand shahri 2025 yilda islom madaniyati poytaxti, deb e’lon qilindi, ulug‘ vatandoshimiz Imom Moturidiyning 1155 yillik tavallud sanasi yurtimiz bo‘ylab keng nishonlanmoqda, Imom Buxoriy, Imom Moturidiy va Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari qatoriga, shu yil Buxoro shahrida o‘z faoliyatini boshlaydigan Bahouddin Naqshband ilmiy-tadqiqot markazi ham qo‘shildi.

Poytaxtimiz Toshkent shahrida bunyod etilayotgan Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy-ma’naviy yo‘nalishdagi ulkan va noyob loyiha sifatida el-yurtimiz va xalqaro jamoatchilikda katta qiziqish uyg‘otmoqda. Bu muazzam maskan ko‘p ming yillik qadimiy tariximiz, boy va betakror milliy madaniyatimizning yorqin  timsoli sifatida Yangi O‘zbekiston hayotidagi g‘oyat muhim voqeaga aylanadi, deb ishonaman.

Hurmatli yurtdoshlar!

Shu saodatli kunlarda 15 ming nafar vatandoshimiz muqaddas haj ziyoratini ado etmoqda. Ezgu duo va niyatlar ijobat bo‘ladigan mana shunday munavvar lahzalarda ularni ham Qurbon hayiti bilan samimiy qutlab, Yaratgandan yurtimizga sog‘-omon qaytib kelishlarini so‘raymiz.

Umid qilamizki, muhtaram hojilarimiz jamiyatimizda birdamlik, oila va mahallalarimizda mehr-oqibat muhitini yanada mustahkamlash, yoshlarimiz tarbiyasini kuchaytirish, ularni ilm-ma’rifatga, zamonaviy kasb-hunarlarni egallashga, Vatan himoyachisi bo‘lishga targ‘ib etish, muhtoj insonlarga ko‘mak berishda alohida ibrat va namuna ko‘rsatadilar.

Qalblarimiz quvonchga to‘lgan ushbu fayzli kunlarda xorijiy davlatlarda bo‘lib turgan vatandoshlarimizni ham bugungi ulug‘ ayyom bilan chin dildan qutlab, ularga sog‘lik-omonlik, baxt va omad tilaymiz.

Jahonning uzoq-yaqin o‘lkalaridagi musulmon ummatini ham qizg‘in tabriklab, ularning xalqlari va mamlakatlariga tinchlik, ravnaq va farovonlik tilab qolamiz.

Aziz va muhtaram vatandoshlar!

Hozirgi kunda dunyo naqadar murakkab va tahlikali bo‘lib borayotganini barchamiz ko‘rib turibmiz. Bunday keskin sharoitda yurtimizda tinchlik, o‘zaro hurmat va totuvlik muhitini saqlab, barcha soha va tarmoqlarda fidokorona mehnat qilib ko‘zlagan yuksak maqsadlarimizga yeta olamiz.

Albatta, o‘z tarixida ne-ne sinov va mashaqqatlardan munosib o‘tgan mard va olijanob xalqimiz bunga har tomonlama qodir.

Bu yo‘lda el-yurtimizga mansub mehr-oqibat, o‘zaro birlik va jipslik biz uchun beqiyos kuch-qudrat manbai bo‘lib xizmat qiladi, deb ishonaman.

Siz, azizlarni muqaddas Qurbon hayiti bilan yana bir bor chin dildan tabriklab, barchangizga tinchlik-xotirjamlik, sihat-salomatlik, xonadonlaringizga fayzu baraka tilayman.

Qutlug‘ ayyom barchamizga muborak bo‘lsin!

 

Shavkat Mirziyoyev,

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti