Ilm yo‘lida yurganlarga yordam – Qur’on va sunnat nurida
Ilm – bu insoniyat taraqqiyotining asosi bo‘lib, dinimiz esa bu haqiqatni har jihatdan yuksak darajada ta’kidlab keladi. Islom dini ilmni nafaqat maqtaydi, balki uni talab qilishni har bir musulmon erkak va ayolga vojib deb sanaydi. Ayniqsa, ilm talab qilayotgan kishilarga yordam berish, ularni qo‘llab-quvvatlash, yo‘llarini ochish va ularga yengillik yaratish – bu faqat insoniylik emas, balki ibodatning o‘zidir. Ushbu maqolada Qur’on oyatlari, hadisi shariflar va ulamolar hikmatlari asosida bu mavzu chuqurroq tahlil qilinadi.
Qur’oni karimda ilm ahliga ehtirom
“Agar har bir jamoatdan bir guruh chiqib, dinni o‘rganib kelsa va o‘z qavmlarini ogohlantirsa, ehtimolki, ular (gunohlardan) saqlanurlar edi” (Tavba surasi, 122-oyat).
Bu oyat ilm talab qilishning ijtimoiy va diniy mas’uliyat ekanligini ochiq-oydin ifodalaydi. Dinni chuqur tushunadigan kishilar jamiyatning ma’naviy ustunidir. Ularning tayyorgarligi uchun sharoit yaratish – bu jamoaning iymoniga dalolatdir. Har bir musulmon ilm ahlini rag‘batlantirishi, moddiy-ma’naviy yordam berishi bu oyat asosida shar’iy mas’uliyat bo‘lib qoladi.
“Ayting: bilganlar bilan bilmaganlar teng bo‘lurmi? Faqat aql egalari ibrat olurlar” (Zumar surasi, 9-oyat).
Alloh taolo ilm egalarining darajasini ulug‘lab, ularni bilmaganlardan ajratmoqda. Bu oyat, ilm egasini qadrlashni, unga xizmat qilishni va unga yordam ko‘rsatishni Allohning marhamatiga yaqinlashtiradigan amallardan biri deb anglashga undaydi.
Hadisi shariflar: Ilm yo‘lida yurganlarga jannat yo‘li ochiladi
“Kim ilm talab qilish yo‘liga tushsa, Alloh unga jannat sari yo‘lni oson qiladi” (Imom Muslim rivoyati).
Bu hadis ilm yo‘lida yurgan kishini qo‘llab-quvvatlagan har bir insonni jannat yo‘lining sheriklaridan biri bo‘lishi mumkinligini bildiradi. Ilm oluvchiga suv olib berish, kitob olib berish, yo‘l xarajatiga yordam berish, hatto unga duolar qilish ham bu yo‘lga xizmat qilishdir.
“Agar Alloh bir kishiga yaxshilikni xohlasa, uni dinni tushunishga muvaffaq qiladi” (Imom Buxoriy va Muslim rivoyati).
Bu hadisda Allohning bir bandaga bergan eng katta ne’matlaridan biri – ilmga rag‘batdir. Shunday insonlarni qo‘llab-quvvatlash, Alloh irodasini bajarayotganday ajr olib keladi.
Talaba – Allohning roziligini istayotgan banda. Unga yordam – bu rozilik sari qo‘l cho‘zishdir.
Ulamolar hikmatlarida:
Imom Shofe’iy rahimahulloh: “Ilm talab qiluvchiga xizmat qilish Allohga ibodat qilishdir”.
Bu so‘zlar ilmga xizmat qilishning darajasini aniq belgilaydi. Bu faqat odamga emas, balki Allohga qilinayotgan xizmat sifatida baholanadi.
Ibn Qayyim Javziyya rahimahulloh: “Ilm egalarini ko‘tarish, ularga yo‘l ochish – jamiyatning yuksalishi uchun zamin yaratadi”.
Ilm ahli yordam olmasa, jamiyat zaiflashadi. Ularning ilm olishiga, rivojlanishiga, xizmat qilishiga yordam berish jamiyatning taraqqiyotiga xizmatdir.
Ilm yo‘lida harakat qilayotgan kishilar – bu ummatning kelajak poydevoridir. Ularga yordam berish, ularga xizmat qilish, ularni moddiy va ma’naviy rag‘batlantirish – Qur’on va Sunnat ko‘rsatmasidir. Har birimiz bu yo‘lda hissa qo‘shsak, Alloh huzurida ajru savob olamiz va oxiratda ilm bilan do‘stlashganlardan bo‘lamiz, inshaAlloh.
Xulosa qilib aytganda “Ilm egasiga berganing – Allohga berganingdir!” bu so‘zlar har bir musulmon qalbiga yozilishi kerak.
Anvar XUJAXANOV,
Toshkent Islom instituti talabasi.
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Sahobai kiromlar iymonu Islom, shariatu tariqat, axloqu odob va shunga o‘xshash barcha kerakli narsalarda har birlari biz uchun muqtado bo‘lgan ajoyib insonlar jamoasidir.
Ushbu mavzuga kirishdan avval «sahoba» va «fazl» so‘zlarining ma’nolarini yaxshilab o‘rganib olishimiz lozim.
«Sahoba» so‘zi «sahiba» o‘zagidan olingan bo‘lib, lug‘atda «suhbatdosh bo‘lmoq» va «sohib bo‘lmoq» degan ma’nolarni anglatadi.
Istilohda esa Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamni musulmonlik hollarida ko‘rgan odamga sahoba deyiladi.
Musulmon odam Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamni ko‘rsa bo‘ldi, suhbatlashib o‘tirmasa ham sahoba bo‘laveradi.
Ulamolar bu masalada ko‘plab batafsil bayonotlar, turli fikr-mulohazalarni keltirganlar. Lekin mazkur tortishuvlarning barchasining natijasi yuqoridagi ta’rifga borib taqaladi.
«Fazl» so‘zi lug‘atda «ziyoda», «ortiqlik», «ustunlik» degan ma’nolarni anglatadi.
Shundan «Sahobalarning fazli» iborasining ma’nosini tushunib olish mumkin.
Payg‘ambar alayhissalom hazrati Jobir roziyallohu anhuga va «Bay’atir-Rizvon»da ishtirok etgan boshqa sahobiylarga qarata: «Sizlar yer yuzidagi eng yaxshi odamsizlar», deganlar.
Shunga binoan, har bir musulmon mazkur baxtiyor shaxslarni sevishi, hurmatlashi va e’zozlashi lozimdir.
Alloh taolo ularga «yaqin fath»ni mukofot qilib berdi. Hudaybiyadan so‘ng tezda butun dunyoni fath qilish boshlandi. Ikki oydan ko‘p vaqt o‘tmay, birinchi, eng muhim fathlardan biri – Xaybar fathi bo‘ldi. Undan keyin esa navbatdagi fathlar ketma-ket sodir bo‘laverdi.
Musulmonlar Islom jamiyatining asl mag‘zini, javharini tashkil etar edilar. Ular uch qismdan iborat bo‘lib, birinchi qism peshqadam muhojirlar edi.
«Birinchi peshqadam muhojirlar».
Ular Makkai Mukarramada hech kim iymonga kelmagan paytda iymonga kelgan, kofirlarning ozorlariga chidagan, ularning zulmlariga bardosh bergan ulkan sahobiylardir.
Ulamolar: «Ushbu oyatda «oliy maqom egalari» deb sifatlanayotgan muhojirlar Badr urushiga qadar Makkai Mukarramadan Madinai Munavvaraga hijrat qilgan sahobalardir», deydilar. Chunki ular eng qiyin vaqtda iymonga kelib, eng qiyin vaqtda hijrat qilgan shaxslardir. Badr urushida musulmonlar g‘olib kelib, Islom jamiyati yuzaga chiqib, o‘z tayanchiga ega bo‘lganidan keyin hijrat qilish ham oson bo‘lib qolgan.
Ikkinchi qism – «ansoriylar», ya’ni Madina ahllaridan birinchi bo‘lib Islomga kelgan, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga «Aqaba»da bay’at qilgan, din qardoshlarini o‘z yurtlari – Madinaga taklif etgan, makkaliklar hijrat qilib borganlarida o‘zlari yemay, ularga yedirgan, o‘zlari kiymay, ularga kiydirgan, uylarini, molu mulklarini bo‘lib bergan, dinu diyonatlari uchun molu jonlaridan kechishga tayyor turgan madinalik peshqadam musulmonlardir.
Uchinchi qism – «ularga yaxshilik bilan ergashganlar», ya’ni peshqadam muhojir va ansoriylarga yaxshilik bilan ergashganlardir. Ular vasf qilinmish peshqadam muhojir va ansoriylardan keyin, mazkur mashhur voqealardan keyin musulmon bo‘lib, xuddi peshqadam musulmonlar kabi ixlosli, ibodatli va taqvodor kishilar bo‘lganlar. Ularga faqat peshqadamlik, ya’ni eng qiyin damda safda bo‘lmaganliklari yetishmaydi, xolos. Alloh ana shu uch toifadagi musulmonlarning barchasidan «rozi bo‘ldi, ular ham Allohdan rozi bo‘ldilar».
Banda erishishi mumkin bo‘lgan eng yuqori martaba Allohning roziligidir. Zotan, har bir bandaning oliy maqsadi ham mana shu. Bandaning Allohdan roziligi Uning qadariga ishonishi, qazosidan yaxshilik kutishi, ne’matlariga shukr qilishi, balo-ofatlariga sabr qilishidir.
Alloh ulardan rozi ekanligi uchun: «Ularga ostidan anhorlar oqib turgan jannatlarni… tayyorlab qo‘ydi».
Ular mazkur jannatga vaqtinchalikka kirmaslar, balki «ular u (yer)larda abadiy mangu qoluvchi bo‘lgan hollarida».
Alloh taolo ulardan rozi bo‘lmaganida, ularni bunday ikromga sazovor qilmas edi.
«Ana o‘sha ulkan yutuqdir».
Bundan ortiq yutuq bo‘lishi mumkinmi?
Alloh «Hashr» surasida sahobai kiromlarni shunday madh etadi:
«Diyorlaridan va mol-mulklaridan judo qilingan, Allohdan fazl va rozilik umid qiladigan hamda Allohga va Uning Rasuliga yordam beradigan faqir muhojirlargadir. Ana o‘shalar sodiqlardir» (8-oyat).
Muhojirlar aslida makkalik kishilar bo‘lib, dinu iymon yo‘lida ona yurtlarini, mol-mulklarini, qarindosh-urug‘larini tashlab, Madinai Munavvaraga hijrat qilganlar (ko‘chib o‘tganlar). Shu sababli ularning ko‘pchiligi miskin, faqirga aylanganlar.
Ular faqatgina Alloh beradigan fazlni deb, Uning roziligini topamiz, deb bu mashaqqatlarga bo‘yin egdilar. Qiyin ahvolga qaramasdan, Allohning va Rasulining ishiga qo‘llaridan kelgan barcha yordamlarini ayamadilar. Shuning uchun ham Alloh ularni «Iymonlarida sodiq kishilar» deb maqtamoqda.
«Hadis va hayot» kitobining 21-juzidan olindi