Sayt test holatida ishlamoqda!
01 Iyul, 2025   |   6 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:09
Quyosh
04:54
Peshin
12:32
Asr
17:41
Shom
20:04
Xufton
21:41
Bismillah
01 Iyul, 2025, 6 Muharram, 1447

Beshinchisi bo‘lmang, halok bo‘lasiz!

16.04.2025   6950   3 min.
Beshinchisi bo‘lmang, halok bo‘lasiz!

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Alloh alaqdan yaratgan insonning birinchi muallimi Alloh jalla jaloluhuning O‘zidir. Alloh unga qalam bilan ilm bergan, bilmagan narsasini o‘rgatgan.

Alloh subhanahu va taolo Muhammad sollallohu alayhi vasallamni ummiylarga va boshqalarga muallim qildi. U zot ularga Kitobni va hikmatni – Qur’on va sunnati mutohharani o‘rgatdi. Bu haqiqat Qur’oni Karimda quyidagicha ifodalanadi:

«U ummiylarga ularning ichidan Uning oyatlarini o‘qib beradigan va ularni poklaydigan hamda ularga Kitobni va hikmatni o‘rgatadigan Rasulni yuborgan Zotdir. Holbuki, ular ilgari ochiq-oydin zalolatda edilar. Va ulardan hali ularga qo‘shilmagan boshqalarga ham. Va Uning O‘zi azizdir, hakimdir» (Juma surasi, 2–3-oyatlar).

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ummatlariga Kitob va hikmatni o‘rgatdilar, chunki bu ikkisi barcha ummatni saodatga yetaklovchi ilohiy vahiydir. Bu ikkisi asosiy maqsad bo‘lsa, boshqa ilmlar unga eltuvchi vositadir.

Oyati karimalarning nozil bo‘lishiga, ularning nozil bo‘lishiga sabab bo‘lgan voqealariga zamondosh bo‘lgan qavm fiqh, usuli fiqh deb atalgan ilmlarga muhtoj bo‘lmagan. Chunki ular Qur’onning tilini yaxshi tushunishgan, shariatni joriy qilish jarayonidagi voqea-hodisalar bilan birga yashashgan. Ayni paytda, biror muammoga duch kelib qolishsa, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga bevosita murojaat qilishgan. Siyrat va siyar, ya’ni g‘azot ahkomlari ilmiga kelsak, bu ilmlarning qahramonlari ularning o‘zlari bo‘lishgan, voqealarning bevosita ishtirokchilari bo‘lishgan. Shuningdek, ular arab tili ilmiga ham behojat bo‘lishgan, chunki ular shu tilning egalari, yuksak balog‘at sohibi bo‘lishgan. Bu avlod zamon taqozosi o‘tgan ulamolarimizni majbur qilgan mantiq va bahs-munozara ilmi kabi aqliy ilmlarga ham muhtoj bo‘lmagan.

Xullas, ular Kitob va Sunnat ilmidan boshqa ilmga muhtoj bo‘lishmagan. Alloh taolo Nabiy sollallohu alayhi vasallamga topshirgan vazifalar mana shu edi: «Va senga odamlarga nozil qilingan narsani o‘zlariga bayon qilib berishing uchun Zikrni nozil qildik» (Nahl surasi, 44-oyat).

Ilm olish shu to‘rt rukn ustiga qurilgan: Kitob va Sunnatni o‘rganish, muallim (ilm beruvchi), muta’allim (ilm oluvchi) va ularning orasidagi ta’lim jarayoni. Ushbu to‘rt rukn orasida mustahkam aloqa bor.

Ilmning sharafi o‘rganilayotgan ilmning sharafiga qarab bo‘ladi. Bu yerda o‘rganilayotgan ilm esa Allohning kitobi, Nabiy sollallohu alayhi vasallamning sunnatlaridir. Bulardan ulug‘ ilm bormi?!

Tolibning sharafi u o‘rganayotgan ilmning sharafiga, muallimning sharafi ham u o‘rgatayotgan ilmning sharafiga bog‘liqdir. Ta’limning sharafi esa uning samarasiga, natijasiga qarab bo‘ladi. Shu to‘rt rukn bo‘lmaganida Islom dini shu kunimizgacha, Alloh xohlagan vaqtgacha qolmagan bo‘lar edi.

Bazzor va Tabaroniy Abu Bakradan rivoyat qilgan hadisda «Yo olim bo‘l, yo muta’allim bo‘l, yo tinglovchi bo‘l yoki (ilmga) muhabbatli bo‘lgin. Beshinchisi bo‘lma, halok bo‘lasan», deyilgan. Men bu to‘rt xislatga quyidagilarni qo‘shimcha qilaman: yo ilm ahliga xodim bo‘l, yo ularning ilmini nashr qiluvchi bo‘l, yo maktab-madrasalar ochib tarqatuvchi bo‘l, yoki tolibi ilmlarning homiysi bo‘lgin.

Shayx Muhammad Avvomaning
«Maolimul irshodiyya li sinoati tolibil ilm»
kitobidan
Muhammad Ali Muhammad Yusuf tarjimasi.

 

Boshqa maqolalar

Alloh sizning xatolaringizni kechishini istasangiz

23.06.2025   9408   3 min.
Alloh sizning xatolaringizni kechishini istasangiz

Afv – o‘ch olishga qodir bo‘la turib, toyilish va xatolardan o‘tib kechirib yuborish demakdir. Buning yana bir ma’nosi adovat va nafrat kabi illatlarni qalbdan ketkazish bo‘lib, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bu borada: “Qiyomat kunida jarchi nido qilib: “Allohning zimmasida savobi borlar tursin va jannatga kirsin”, deyiladi, dedilar. Sahobalar: “Allohning zimmasida ajri borlar kimlar?” – deb so‘rashdi. Nabiy alayhissalom: “Odamlarni afv qilib yuboruvchilar” [1], deb javob berdilar.

Agarda siz ham Allohning zimmasida ajri borlar qatorida bo‘lishni istasangiz sizga yomonlik qilgan, sizning haqqingiz borasida xato qilgan kishining xato va kamchiliklarini kechirib yuboring. Axir Alloh taolo: «...Bas, kimki afv etib (o‘rtani) tuzatsa, bas, uning mukofoti Allohning zimmasidadir. Albatta, U zolim (tajovuzkor)larni sevmas»[2], deydi.

Sizga nisbatan xato qilgan kishilarga yumshoq munosabatda va sabrli bo‘lish, sizni ulushingizdan mahrum qilganlarga ham ziqnalik qilmaslik, siz bilan aloqani uzmoqchi bo‘lganlar bilan ham aloqani ushlab qolish, uzilganlarini tezlik bilan qayta yo‘lga qo‘yish – bularning bari qandayin axloq ekanini ko‘ringki, ular o‘z sohibini qiyomat kunida yuksak martaba va maqomlarga erishtiradi.

Rivoyatlarda kelishicha, bir a’robiyni tuhmat qilgani sababli sultonning huzuriga keltirishibdi. U yo‘l-yo‘lakay «Mana mening kitobimni o‘qinglar» degan oyati karimani tilovat qilib boribdi. Atrofdagilardan biri unga qarata: “Bu qiyomat kuni aytiladi, bugun emas”, debdi. A’robiy javob berib: “Xudo haqqi, bu kun qiyomat kunidan-da yomonroq. Chunki qiyomat kunida mening yomonliklarim bilan birga yaxshiliklarim ham ko‘rsatiladi va hisobga olinadi. Bugun mening yomonliklarimni e’tiborga olyapsizlar-u, yaxshiliklarimni inobatga olarmi­dingiz?!” – debdi.

Siz otasiz! Farzandingiz bir marotaba xatoga yo‘l qo‘ydimi, bunday vaziyatda uning barcha yaxshiliklarini unutib yubormang.

Mabodo do‘stingiz sizga nisbatan bir gal xato ish qilib qo‘ysa, siz u bilan birga yelkama-yelka turib o‘tkazgan yaxshi kunlaringiz va uning chiroyli do‘stligi va sadoqatini esdan chiqarmang.

Muhammad ibn Abu Bakr rahmatullohi alayh bunday dey­dilar: “Ey inson! Sen va Robbing o‘rtasida O‘zidan bosh­qasi bilmaydigan xato va kamchiliklaring bor. Alloh ularni kechirib yuborishini xohlaysan. Agar rostdan ham shu gunohlaring afv etilishi ishtiyoqida bo‘lsang, u holda U Zotning bandalaridan o‘tgan xatolarni kechir va afv et. Alloh sening xatolaringdan kechishini istasang, sen ham bandalarining xatolarini o‘tib yubor”.

 

Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.

 


[1]  Imom Tabaroniy hasan sanad bilan rivoyat qilgan.
[2]  Shuro surasi, 40-oyat.