Dunyoda Islom dinidek inson hayotining barcha jabhalarini qamrab olgan biror-bir ta'limot yo'q. Alloh taoloning bu haq dini musulmon kishining har qanday holatda ham qanday qilib yo'l tutsa dunyo va oxiratiga manfaat bo'lishini belgilab bergan. Bu narsalarni ba'zan Alloh taoloning O'zi muborak kalomida bayon qilgan bo'lsa, ba'zida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning tillari bilan u zotning hadisi shariflarida bayon qilib berilgan. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o'zlarining ko'plab hadislarida ummatning boshiga qiyomatgacha tushadigan fitnalar haqida xabar berganlar.
Doctor Abdulaziz Doxon o'zlarining “Ahdas va ahodisu fitnatil haroj” nomli kitoblarida fitna to'g'risidagi hadislarni jamlab, ulardan quyidagi ma'nolarni chiqarib olganlar:
1) Fitna Alloh taoloning bu ummat va boshqa ummatlar ichida qiyomatgacha bo'ladigan sunnatidir. U zulmatli tun kabi ko'r, soqov, kar bo'lib, uning ichiga kirgan odam dunyo va oxiratda halok bo'ladi. Undan qo'lini tiygan kishilar esa najot topadi. Alloh kimga ilm, taqvo, rushd bermagan bo'lsa, unda inson o'z o'rnini yo'qotib qo'yadi.
2) Fitna haqidagi hadislarda musulmonlar o'rtasidagi urushlar shubhasiz, bo'lishi aytilgan. Buni inkor qilib bo'maydi. Lekin kelgusida bu urushlarni bartaraf etish, musulmon o'lkalarda sodir bo'lgan paytda fitna olovlarni o'chirish uchun ham bu urushlarni sababini bilish lozim bo'ladi.
3) Alloh taoloning bu ummatga rahmatlaridan biri, bu dunyoda ularning gunohlariga kafforot berishi. Urush va fitnalar ularning gunohlari uchun kafforotdir.
4) Fitna haqidagi ba'zi hadislarda bu fitnalarning katta qismi mashriq tarafdan paydo bo'lishi ochiq-oydin aytilgan. Voqe'likda ham xuddi shunday bo'ldi. Chunki birinchi bo'lib fitnaning harakatlari Kufa va Basrada paydo bo'ldi. Jamal fitnasi ham aynan shu erda bo'lgan edi.
5) Fitnalar paytida bir qavmlar o'z dinlarini arzimas dunyo matosiga sotdilar va havoyi nafslariga berilib hukm chiqardilar. Sof islom ahli esa ularning yo'llarida g'aribga aylandi. Dinini mahkam ushlaganlar qo'llarida cho'g' tutgandek, o'zlariga etadigan musibatlarga din yo'lida sabr qildilar.
6) Fitnalar paytida Alloh taolo bir toifa insonlarni saqladi. Ular fitnaga aralashmadilar. Qo'llarini musulmonlarning qonlari bilan bo'lg'amadilar. Balki isloh uchun harakat qildilar.
7) Fitnalar paytida til qilichdan ko'ra xatarli qurolga aylandi. Fitna va balolarni aynan til vujudga keltirdi.
8) Fitnalar paytida ilm kamaydi. Bu naarsa ulomolarning o'limi bilan yoki ularning sukut qilishi yoxud sog' qolishlari uchun insonlardan ajralib chiqishlari bilan yoki bo'lmasa, ba'zi sabablarga ko'ra, insonlar ulardan ajralib qolishlari bilan bo'ldi. Ana shunday paytda insonlar o'zlariga johillarni rais qilib oldilar. Natijada, ular ilmsiz fatvo berib o'zlari ham adashdilar va boshqalarni ham adashtirdilar.
9) Alloh taolo fitna haqidagi hadislarda O'z Rasuli sollallohu alayhi vasallamga u zotning ummatlarini ochlik bilan halok qilmasligi, dushmanlarni qudrati qancha bo'lishidan qat'iy nazar, ummatni ularga doimiy bo'ysindirib qo'ymasligini kafolatini bergan. Lekin Alloh taolo Rasulullohga bu ummat o'zaro ixtilof qilmasligini kafolatini bermagan. Tashqi dushmanlar aynan mana shu eshikdan ummat ichiga kirdilar. Chunki ummat o'zoro ixtilof qilsa, bir-birlari bilan urush qilsa, ularning quvvatlari zaiflashadi-da, dushmanlar uni egallashi uchun imkon tug'ilardi.
TII Modul' ta'lim shakli bitiruvchisi,
Horazm viloyati, Shovot tumani Yusuf Hamadoniy jome masjidi imom-xatibi Shermuhammad Boltayev
O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ekspozitsiyalari orqali islom madaniyati va Qur’on ilmining turli davrlardagi rivojlanish bosqichlari haqida chuqur tasavvur olish imkoniyatiga ega bo‘lish mumkin. Shuningdek, Qur’on matnlari qanday saqlanib qolgani haqida ham ma’lumotlar taqdim etilishi kutilyapti.
Prezident Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan bunyod etilayotgan O‘zbekistondagi megaloyiha — Islom sivilizatsiyasi markazining ekspozitsiyalarini shakllantirishda kontentlarni zamonaviy texnologiyalar asosida tayyorlash bosh vazifa sifatida belgilangan.
Ana shu vazifalar ijrosini ta’minlash maqsadida Markazning maxsus shtabida Qur’on zali ekspozitsiyasi bo‘yicha yakuniy taklif va xulosalar muhokama qilindi. Unda ekspozitsiyani mazmunan boyitish, noyob qo‘lyozmalarni tanlab joylashtirish, ularni zamonaviy texnologiyalar asosida keng ommaga taqdim etish kabi masalalar muhokama qilindi.
Zalda 114 ta noyob Qur’on qo‘lyozmasi to‘plangan bo‘lib, bu yurtimizda Qur’onga bo‘lgan hurmat va e’tiborni namoyon etadi. Qo‘lyozmalar orasida juda qadimiy va nodir nusxalar ham mavjud. Jumladan:
- “Katta Langar Qur’oni” — bugungi kunda juda kam sonli nusxalari saqlanib qolgan, ilk islomiy qo‘lyozmalardan biri;
- Hazrati Usmon Qur’oni — Qur’onning ilk nashrlaridan biri bo‘lib, islom olamida muqaddas manba sifatida e’tirof etiladi.
Shuningdek, boshqa davrlarga oid ko‘plab arab grafikasida yozilgan, bezakli, noyob qo‘lyozmalar namoyish qilinadi. Bu qo‘lyozmalar tarixiy va diniy ahamiyatga ega bo‘lib, ularni o‘rganish orqali islom madaniyati va Qur’on ilmining turli davrlardagi rivojlanish bosqichlari haqida chuqur tasavvurga ega bo‘lish mumkin.
Muhokamada Qur’on zalini tashkil etishda zamonaviy uslublarni qo‘llash, ya’ni nafaqat kitoblarni saqlash, balki ularni interaktiv va tushunarli shaklda taqdim etish masalalari muhim o‘rin tutdi. Jumladan, quyidagi texnologiyalarni joriy etish rejalashtirilmoqda:
interaktiv ekranlar – har bir qo‘lyozmaning sahifalarini yaqinlashtirib, harflari va bezaklarini ko‘rib chiqish imkoniyati;
audiogidlar (ovozli yo‘lboshchilar) – har bir eksponat haqida o‘zbek, arab, ingliz tillarida ma’lumotlar tinglash imkoniyati;
virtual ekspozitsiyalar – internet orqali Qur’on zalini masofadan turib tomosha qilish imkoniyati;
Zamonaviy yoritish va namoyish texnikasi – qo‘lyozmalarni zarar yetkazmasdan ko‘rsatish imkonini beradi.
Bu usullar orqali tashrif buyuruvchilar har bir Qur’on nusxasining tarixi, yozilgan davri, geografiyasi va san’at darajasi haqida to‘liq ma’lumotga ega bo‘lishadi.
Mazkur zal faqat ko‘rgazma emas, balki ilmiy tadqiqotlar olib boriladigan markaz ham bo‘ladi. Bu yerda sharqshunoslar, tarixchilar, filologlar, hattotlar va diniy olimlar uchun bebaho manbalar taqdim etiladi.
Hamidulla Lutfullayev, Sharqshunoslik instituti Tarixiy manbalar bo‘limi boshlig‘i, olim:
– Qur’oni karimning dastlabki davrlariga oid, ayniqsa Hazrati Usmon davrida yozilgan yettita qo‘lyozma nusxasi aniqlangan. Ekspozitsiyadan joy olishi kutilayotgan bu manbalar bizga Qur’on matni qanday saqlanib qolganini ko‘rsatadi va o‘rganishimizga zamin yaratadi. Qur’on zali yosh avlod, xorijiy mehmonlar, tadqiqotchilar va ziyoratchilar uchun diniy, madaniy va ilmiy boylikni bir joyda ko‘rish imkonini beradi.
Mazkur loyiha orqali O‘zbekiston musulmon olamida yana bir bor ilm, ma’naviyat va bag‘rikenglik markazi sifatida o‘z o‘rnini mustahkamlashi kutilmoqda. Qur’on zali esa bu yo‘ldagi muhim qadamlardan biri bo‘lib xizmat qiladi.
cisc.uz