Azhariy aytadilar: “Arablarning kalomida fitna so'zi “sinov, imtihon” degan ma'nolarni bildiradi. Bu aslida “fatantul fizzota vaz zahaba” degan so'zdan olingan bo'lib, oltin va kumushni yaxshisini yomonidan ajratish uchun olovda eritdim, deganini bildiradi. Alloh taoloning “Yavma hum alan naari yaftanun” degan so'zi ham mana shu ma'nodadir”[1].
Ibnul Arobiy fitnaning ma'nolarini o'zlarining quyidagi so'zlari bilan xoslaydilar: “Fitna bu – sinov, fitna bu – mashaqqat, fitna bu – mol, fitna bu – farzandlar, fitna bu – kufr, fitna bu – insonlarning fikrlari bilan ixtilof qilishlari, fitna bu – olov bilan yondirish”[2].
Ibnul Asir rahmatullohi alayh aytadilar: “Fitna – imtihon, sinov degani. U qiyinchiliklar paytidagi sinov ma'nolarida ko'p ishlatilardi. Keyin keng tarqaldi, hatto gunoh, kufr, o'ldirish, yondirish, yo'ldan toydirish, biror-bir ishdan burish ma'nolarida ham ishlatiladigan bo'ldi”. Ibn Hajar “Fathul Boriy” kitobida ham xuddi shunga o'xshash gaplarni aytganlar.
Fitna lug'atda oltinni sinovdan o'tkazish maqsadida olovga qo'yishga aytiladi. Oltin fitnalanganda, ya'ni olovda yondirilganda yaxshisi yomonidan ajralgandek, fitna ham haqiqiy mo'minni yolg'onchidan ajratadi, mo'minlar qalbidan fasodni chiqaradi va fitnadan keyin sof qalblilarni chiqarib beradi. Istilohda esa, har bir yomon narsa yomonlikka olib boradigan narsaga fitna deyiladi. Masalan, kufr, gunoh, ma'siyat, fojirlik, musibat va shunga o'xshash yomon narsalar kabi. Agar bu narsalar Alloh tarafidan bo'ladigan bo'lsa, bu biror bir hikmatga ko'ra bo'lgan bo'ladi. Agar Allohning amrisiz banda tarafidan bo'ladigan bo'lsa, bu mazammat qilingandir[3].
Fitna so'zi lug'atda “imtihon va sinov” degan ma'nolarni bildiradi. Aslida fitna bir narsani yaxshisini yomonidan ajratish uchun yondirishga aytiladi. Istelohda esa, insonning yaxshi va yomon holati u bilan namoyon bo'ladigan narsaga fitna deyiladi. Fitna musibat bo'lib, u botiniy ishlarni ko'rsatib beradigan muomuladir. O'z navbatida fitnaning ham turlari bor. Alloh taoloning roziligi va oxirat diyoridagi ulug' ne'matlarga erishishni niyat qilib yo'lga chiqqan kishi uchun o'z manziliga etishi uchun unga ikki xil kuch-quvvat kerak bo'ladi. Birinchisi ilmiy quvvat bo'lsa, ikkinchisi amaliy quvvatdir. Ilmiy quvvat bilan u inson yo'lni ko'rib boradi. Bu qorong'i kechada yo'lni yoritish uchun qo'lida chiroq ko'tarib yurganga o'xshaydi. Amaliy quvvat bilan esa hassasini qo'ltig'iga qo'yib, eng shimarib, o'z maqsadi ya'ni, Alloh taolo tomonga yurib boradi. Mana shundan kelib chiqib, fitnani ikkiga bo'lishimiz mumkin. Chunki har ikki turdagi fitnalar mana shu ikki quvvatga bo'g'liqdir. Demak, fitna ikki xil bo'ladi:
Gohida har ikki turdagi fitna bir insonda jamlangan bo'ladi. Gohida esa bittasi bo'ladi. Aslida hamma fitnalar fikrni shariatdan ustun qo'yish va havoyi nafsni aqldan ustun qo'yish natijasida kelib chiqadi. Birinchi ko'rinishda ya'ni fikrni shariatdan ustun qo'yishdan shubhalar fitnasi kelib chiqsa, ikkinchi holatdan ya'ni havoyi nafsini aqlidan ustun qo'yishdan shahvatlar fitnasi kelib chiqadi. Shubhalar fitnasi yaqin ilm (aniq ishonch) bilan ketkazilsa, shahvatlar fitnasi sabr bilan ketkaziladi. Shuning uchun Alloh taolo dindagi peshvolikni bu ikki ishga bog'liq qilgan: “Va sabr qilgan paytlarida ulardan Bizning amrimiz ila hidoyatga boshlaydigan peshvolar chiqardik. Ular Bizning oyatlarimizga aniq ishonadilar”. Mana shu oyat sabr va yaqin ilm bilan pechvolikka erishish mumkinligiga, komil aql va sabr bilan shahvatlar fitnasi daf qilinishligiga, komil basira va yaqin ilm bilan esa shubhalar fitnasi daf qilinishligiga dalolat qiladi.[4]
Boboxon Boboxonov,
TII Modul' ta'lim shakli talabasi,
Samarqand shahar Ho'ja Nisbatdor jome
masjidi imom-xatibi
[1]Abu Mansur Muhammad ibn Ahmad al-Azhariy, “Tahzibul lug'at” Dorul misriyya” – M. 1967
[2]Ibnul Munzir. “Lisonul arab” Doru sodr – M. 2003. 444-b.
[3] Ahmad Ibrohim Ahmad. “Al-Fitnatu va asaruhu al-mudommarotu”. Damanhur, Misr. Dorul leyna. 2004.20-b. .
[4]Ahmad Ibrohim Ahmad. “Al-Fitnatu va asaruhu al-mudommarotu”. Makka Mukarrama,. Dorul leyna. 2004.40-b.
Diyorimizga ulug‘ ayyom kirib kelmoqda. Qutlug‘ Iydul Azho vatandoshlarimizni xayru saxovat, mehr-oqibat sari chorlaydi. Bu bayram chin ma’noda odamiylik ayyomi. Insonlarga mehr, o‘ksik ko‘ngillarga shodlik ulashish fursati.
Qalblari himmat va karam ne’matidan bobahra xalqimiz bu muazzam kunlarni boy bermaslik uchun fursatni g‘animat biladilar va savobdan bahramand bo‘lib qolishga harakat qiladilar.
Dinimiz ko‘rsatmalari, shariat hukmlarini ustivor tutgan qodir vatandoshlarimiz qurbonliklar qilib, Haqni rozi qilishga, haqdorlar ko‘nglini olishga intiladilar. Yaratganning rahmati yog‘ilib turgan damlarda duolar mustajob bo‘ladi. Alloh taolo o‘zining kalomida “Parvardigoringiz uchungina namoz o‘qing va qurbonlik qiling”, - deb marhamat qiladi.
Bu borada sarvari koinot sayyidimiz ibratlari o‘rinli. Oila a’zolarimizni yo‘qlash, qo‘shnilar holidan xabar olishda, miskinlarni sevintirish-u, xastalar ahvolidan ogoh bo‘lishda ularning hadisi muboraklari bizga nurli yo‘l, deymiz.
Amallar ko‘p. Ularga beriladigan savoblarning darajasi amalga qarab belgilanadi. Eng savobi ko‘p amal bu farz hisoblansa, boshqalarga yaxshilik ulashish undan keyingi o‘rinda turadigan ulug‘ ibodatdir!
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam muborak hadislarida boshqalarga qilinadigan yaxshilikni farzdan keyingi o‘rinda turishini bayon qilib shunday dedilar: “Farzlarni ado qilishdan keyingi o‘rinda turadigan Allohga eng suyukli bo‘lgan amal bu musulmoning qalbiga xursandchilikni kiritishdir”.
Shuning uchun Shayx Abdulloh Hoshim rahmatullohi alayh qozilikdan kelgan maoshning teng yarmiga shirinlik sotib olib, o‘zlari bilan olib yurar va har doim uchratgan bolaga shirinlikdan berib, uni xursand qilar edilar.
Ulug‘ kunlarda turibmiz. Har damni g‘animat bilishlik, bir birimizga saxovatda ibrat bo‘lishimiz savobli amallar ekanini his qilmog‘imiz lozim. Bu kunda isrofgarchilikdan xoli dasturxonlar yozish, borimizni boshqalar bilan bo‘lishishga intilishimiz darkor. Xayrni, yaxshilikni gunohga almashtirib qo‘ymaslik uchun ham uyg‘oq ko‘ngil bo‘lish talab etiladi.
Bugun muazzam kunlar og‘ushidamiz, dedik. Vatandoshlarimiz ulug‘ safarlarni ixtiyor etganlar. Ayni fursatlarda hojilarimiz Mino, Arofat vodiylarida, Muzdalifada – duolar qabul bo‘ladigan makonlarda, zamonlarda ibodatlar qilib, elu yurtga tinchlik, osoyishtalik so‘ramoqdalar. Bu duolar barakotidan diyorimiz ahliga qancha yaxshiliklar yetishadi, inshaalloh. Ibodatlar huzurini totgan odamlarning qalbi salim, ehsonu, muruvvatda peshqadam bo‘lishlari bu eng katta yaxshilik aslida. Hojilarimiz safar odoblarini tushunib, ulug‘ dargohlardan nasibador bo‘lib qaytadilar. Diyorimizga qaytganlaridan so‘ng esa yoshlarimiz ma’naviyatiga kamarbasta bo‘ladigan, Haq va haqiqat yo‘lida sidqidil xizmat qiladigan xolis Haq xizmatchilariga aylanadilar, degan umidimiz bor. Bunday ulug‘ ziyoratlar insonni qaysi yoshda bo‘lmasin, ezguliklarga xayrixox qiladi. O‘zgalar qalbini tushunishga, vatan va xalq manfaati yo‘lida sa’y-harakatga chorlaydi.
Bu kunlarning Yaratgan dargohidagi o‘rni musharraf. Hayit kechalarida duolar qabul bo‘ladi. Qurbonlik go‘shtlaridan nasibador oilalarga xursandchilik kiradi. Bu ehsonlar ortida ham mehr-oqibat, o‘zaro bag‘rikenglik maqsadi mujassam. Biz bu makonda yasharkanmiz, turli millatlar vakillari yagona O‘zbekistonning fuqarolarimiz. O‘zaro tenglik, adolat hukm surgan yurtda birodarlik, yaxshi qo‘shnichilik an’analarini qadrlab yashamoqdamiz. Mahallalarda hamkorlik bilan obodlik sari yo‘l ochilyapti. Vatanimiz kundan- kunga farovon, xalqimiz turmushi chiroyli bo‘lib boryapti. Bu ne’matlarga shukrona qilish, to‘g‘ri yo‘lda sobitqadam bo‘lish ma’rifatimiz, ma’naviyatimiz kamolidan darak beradi.
Xalqimizga saodat va sano ayyomi – Qurbon hayiti muborak bo‘lsin! Barchamizni Yaratgan xayru xursandchiliklar ustida bardavom qilsin. Vatanimiz tinch, yurtdoshlarimizning oilalari farovon bo‘lsin.
Xolmurod MAMAJONOV,
Farg‘ona shahar “Ummul quro” masjidi imom-xatibi