Zakot, kafforat, fitr sadaqasi, ushr, nazr kabi to'lovlarda beriladigan narsa yoki hayvon o'rniga ularning qiymati miqdorida pul bilan to'lash ham mumkin. (Fatovoyi Olamgiriya”)
2. Tuyalardan zakot berilganda erkagidan emas, urg'ochisidan beriladi. Qo'ylardan berilganda esa, erkak-urg'ochisining farqi yo'q. (“Fatovoyi Olamgiriya”)
3. Boydan zakot puli (qirqdan bir) miqdorida qarzi bor kambag'alga o'sha pulni zakot niyati bilan hadya qilib yuborsa, zakotga o'tmaydi. Qarzni undirib olishning shar'iy yo'li quyidagicha: Unga zakot niyati bilan pul berib, so'ngra qarzini undirib oladi. (“Sirojiya”)
4. Qo'lida yarim nisob boyligi bo'lib, odamlarda ham yarim nisob miqdorida qarzga bergan puli bor odam zimmasiga zakot berishlik vojibdir. (“Fatovoyi Bazzoziya”)
5. Bir necha hovlisi, do'konlari va ko'p miqdorda g'allasi bo'lsa ham o'zi va oilasining bir yillik xarajatiga etib etmay turgan bo'lsa, shunday odam ham zakot olishi joiz. Bu imom Muhammad rahmatullohi alayhi so'zlaridir. (“Fatovoyi Bazzoziya”)
6. Fiqh ilmi bilan shug'ullanadigan olimning uyidagi kitoblari juda katta mablag'ga teng bo'lsa ham agar ulardan foydalanib turishga muhtoj bo'lsa, bu kitoblardan zakot berishi vojib emas. Lekin zarur bo'lmaydigan kitoblarning qiymati nisobga etsa, ulardan zakot berishi vojibdir. (“Fatovoyi Olamgiriya”).
7. Qarzdor uzoq joyga qochib ketsa, qaraladi – agar qarz bergan odam uni topib kelishga qodir bo'la turib, harakat qilmasa, zakot soqit bo'lmaydi. Topib kelishga imkoniyati bo'lmasa, undagi qarz puldan zakot bermaydi. (“Fatovoyi Olamgiriya”).
8. Zakotda yil hijriy-qamariy sana bilan o'lchanadi (354 kun). Yilning boshi va oxirida zakot nisobi mavjud bo'lib, o'rtasida nisobdan kamayib turishi zakotning soqit qilmaydi. (“Fatovoyi Olamgiriya”).
9. Yil davomida foyda va qo'shimcha daromadlar nisobga etgan boyligiga qo'shiladi. Nisobga etmagan boyligiga qo'shib hisoblanmaydi. Agar nisobga etmagan moliga yangi daromadni qo'shganida nisobga etadigan bo'lsa, qo'shib shu kundan boshlab yil o'tishini kutadi. (“Fatovoyi Olamgiriya”).
10. Birovga omonatga pul qo'ygandan keyin o'sha odam kim ekanini unitib qo'ygan bo'lsa, zakot beradigan vaqti o'tib ketganidan keyin omonat saqlovchi odamning kimligi esiga kelsa va u notanish odam bo'lsa, o'tgan yil uchun zakot bermaydi. Bordi-yu, u odam eskidan o'zining tanishi bo'la turib, esidan chiqargan bo'lsa, esiga tushgandan keyin o'tgan yil uchun zakot beradi. (“Fatovoyi Bazzoziya”).
11. Bir necha hovlisi, do'konlari va ko'p miqdorda g'allasi bo'lsa ham o'zi va oilasining bir yillik xarajatiga etib-etmay turgan bo'lsa, shunday odam ham zakot olishi joiz. Bu Imom Muhammad rahmatullohi alayhi so'zlaridir. (Fatovoyi Bazzoziya”).
12. Zakotni qarzdor kishiga berish uni faqir kishiga bergandan ko'ra yaxshiroqdir. (“Fatovoyi Bazzoziya”).
13. Hovlidagi mevali daraxtlarning mevasidan ushr berilmaydi, balki dalasidagi – bog'idagi daraxtlarning mevasidan ushr beriladi. Zero, hovlidagi narsalar undagi imoratlarga tobe hisoblanib, ulardan zakot yoki ushr olinmaydi. (“Fatovoyi Bazzoziya”).
14. Boyligini daladagi eriga yashirib ko'mib qo'yib, so'ngra bir necha yil topa olmay yurgandan keyin topsa, o'tgan yillar uchun undan zakot berilmaydi. Ammo uyining biror joyiga yashirib qo'ygan boyligini bir necha yil topa olmay yurgan odam topgach, o'tgan yillar uchun uchun undan zakot beradi. (“Fatovoyi Qozixon”).
O'zbekiston musulmonlari idorasi
fatvo hay'ati
Alloh taolo aytadi: “Kim Allohga taqvo qilsa, U unga (tashvishlardan) chiqish yo‘lini (paydo) qilur”, (Taloq surasi, 2-oyat).
Izoh:
- Ibn Abbos roziyallohu anhu oyati karimaning “chiqish yo‘li” qismini “dunyo va oxiratdagi har turli tashvishlardan uni qutqaradi”, deb tafsir qilganlar.
- Ali ibn Solihga ko‘ra, “chiqish yo‘li” Alloh taoloning o‘sha bandaga rizq berish bilan uni xushnud etishidir.
- Kalbiy oyatni bunday tafsir qiladi: “Kim musibat paytida sabr qilib, Allohdan qo‘rqsa, Parvardigor unga do‘zax otashidan jannat sari bir chiqish yo‘li ko‘rsatadi”.
- Abul Oliya oyatni: “Turli mashaqqat va tashvishlardan chiqish yo‘li”, deya sharhlagan bo‘lsa,
- Rabi’ ibn Haysam: “Odamni siqadigan hamma narsadan unga chiqish yo‘li ko‘rsatadi”, shaklida tafsir qilgan.
- Husayn ibn Fazlga ko‘ra, oyat tafsiri bunday: “Kim farzlarni ado etish borasida Allohdan qo‘rqsa, Alloh unga jazolanishdan qutulish yo‘lini ko‘rsatadi”.