بسم الله الرحمن الرحيم
Muhtaram jamoat! Alloh taolo o'zining oxirgi dini bo'lmish Islomni mukammal, uning ahkomlarini to'kis qilib berdi. Bu Alloh taoloning mo'min-musulmonlar uchun bergan bitmas-tuganmas ne'matidir. Bu haqda Alloh taolo Qur'oni karimda bunday degan:
الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا
ya'ni: “Ana, endi bugun, diningizni kamoliga etkazdim, ne'matimni tamomila berdim va sizlar uchun Islomni din bo'lishiga rozi bo'ldim” (Moida surasi 3-oyat).
Darhaqiqat, Alloh taolo Islom dinini mukammal qilib, uning tomirini erga mustahkam joylagan va shoxlarini osmonga qadar etgan daraxt kabi qilgan.
Sunnat bu dinda yuriladigan yo'ldir. Kim eng to'g'ri yo'lda yurmoqchi bo'lsa, Payg'ambarimiz Muhammad sallallohu alayhi vasallamning yo'llarida yurishi lozimdir. Bu haqda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam bunday deganlar:
﴿أمَا بَعْدُ، فَإِنَّ خَيْرَ الْحَدِيْثِ كِتَابُ اللهِ، وَخَيْرَ الهَدْيِ هَدْيُ مُحَمَّدٍ، وَشَرَّ الْأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا، وَكُلُّ بِدْعَةٍ ضَلاَلَةٍ﴾
(رَوَاهُ الإمام مُسْلِمٌ عن جابر بن عبد الله رضي الله عنه)
ya'ni: “Ammo ba'd, albatta so'zlarning eng yaxshisi Allohning kitobidir. Yo'llarning eng yaxshisi Muhammadning yo'lidir. Ishlarning yomoni yangi paydo chiqarilganidir. Har bir bid'at zalolatdir”, – deganlar (Imom Muslim rivoyatlari).
Qur'oni karimning qirqdan ortiq oyati karimalarida mo'min-musulmonlar Rasulimiz alayhissalomga itoat qilish va ergashishga buyurilgan. Jumladan, Hashr surasida bunday deyilgan:
وَمَا آَتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ
ya'ni: “Payg'ambar sizlarga keltirgan narsani olingiz, u sizlarni qaytargan narsadan qaytingiz va Allohdan qo'rqingiz! Albatta, Alloh jazosi qattiq zotdir” (Hashr surasi 7-oyat).
Rasululloh sallallohu alayhi vasallamga itoat etish, u zot keltirgan shariatlariga amal qilish shariatimiz talabidir. Bu haqda Jobir raziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda shunday deyilgan: “Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallam uxlab yotganlarida huzurlariga farishtalar keldilar. Farishtalarning ba'zilari: “Bu kishi uxlayapti”, deyishdi. Ba'zilari esa: “Ko'zlari uxloq, qalblari uyg'oq”, deyishdi. Keyin farishtalar: (Payg'ambarimizga ishora qilib): “Mana shu birodaringizga bir masal bor. Qani bir zarbulmasal keltiringlarchi”, dedilar. Shunda farishtalar: “Albatta, bu kishi hovli qurib, ziyofat uyushtirgan zotga o'xshaydi. O'sha zot bir da'vatchi yuboribdi. Kim da'vatchiga javob bersa, hovliga kiradi va ziyofatdan baham ko'radi. Kim da'vatchiga javob bermasa, hovliga kirmaydi va ziyofatdan baham ko'rmaydi”, dedilar. Ba'zi farishtalar: “Bu gapni ta'vil qilinglar, tushunsin”, deyishdi. Boshqa farishtalar: “Hovli – jannat, da'vatchi – Muhammad sallallohu alayhi vasallam. Kim Muhammadga itoat qilsa, batahqiq, Allohga itoat qilibdi. Kim Muhammadga osiy bo'lsa, batahqiq, Allohga osiy bo'libdi. Muhammad – odamlar orasini farqlovchidir”,– dedilar” (Imom Buxoriy rivoyatlari).
Shuning uchun U Zot alayhissalomdan kelayotgan din yo'liga xilof ravishda yangiliklar joriy qilish qattiq qoralanadi va rad etiladi. Bu haqda Rasululloh sallohu alayhi vasallam bunday deganlar:
﴿ مَنْ أَحْدَثَ فِي أَمْرِنَا هَذَا مَا لَيْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ ﴾ (رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ عَنْ عَائِشَة رضي الله عنها)
ya'ni: “Kim ushbu ishimizda unda yo'q narsani paydo qilsa, u qaytarilgan”,–dedilar (Imom Buxoriy rivoyatlari).
Hadisi sharifdagi “Ushbu ishimiz” deganda din, shariat nazarda tutilgan. “Unda yo'q narsa” deganda shariatda mutlaq bo'lmagan yoki shariatning umumiy qoida va dalillari dalolat qilmagan amal tushuniladi.
Hanafiy mazhabining muhaqqiq olimlaridan Mulla Ali Qori shunday deydilar:
وَمَعْنَى الْحَدِيْثِ: أَنَّ مَنْ أَحْدَثَ فِي الْإِسْلاَمِ رَأْياً لَمْ يَكُنْ لَهُ مِنَ الْكِتَابِ وَالسُّنَّةِ سَنَدٌ ظَاهِرٌ أَوْ خَفِيٌّ مَلْفُوظٌ أَوْ مُسْتَنْبَطٌ فَهُوَ مَرْدُودٌ عَلَيْهِ
ya'ni: “...Hadisning ma'nosi, kim Islomda bir “fikr” o'ylab topsa, unga Qur'ondan ham, sunnatdan ham, ochiq oydin yoki maxfiy, lafziy yoki mustanbat (ijtihod qilib topilgan) asos bo'lmasa, u (fikr yoki amal) rad qilingandir”.
Hofiz ibn Hajar Asqaloniy rahmatullohi alayh mazkur hadis sharhida bunday deydilar: “Bu – dinni soxtalashtirib, buzishdan asrovchi hadislar jumlasidan bo'lib, muhim qoidani o'z ichiga olgan. Ya'ni, dinga zid va dinning dalillari, qoidalariga xilof bo'lgan har qanday bid'atni rad qilish lozim ekanligini ifodalaydi. Ammo dinga zid bo'lmagan, shu bilan birga, uning asoslariga tayangan holda keyinchalik dinni himoyalash uchun joriy qilingan amallar rad etilmaydi”.
Endi bevosita “bid'at” so'zini ta'rifiga kirishadigan bo'lsak, “bid'at” so'zi lug'atda “o'xshashi bo'lmagan yangi narsani paydo qilish, diniy aqidalarga kiritilgan o'rinsiz isloh”, – degan ma'noni bildiradi. Istilohda esa Alloma Izziddin ibn Abdussalom shunday ta'riflaganlar:
اَلْبِدْعَةُ فِعْلُ مَا لَمْ يُعْهَدْ فِي عَصْرِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ
ya'ni: “Bid'at – Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning davrlarida bo'lmagan narsani amalga oshirishdir” (“Qavoidul ahkom” kitobi).
Demak, ibodatlarda asri saodatda uchramagan, balki, keyinchalik dinda yangi paydo bo'lgan amallar bid'at hisoblanar ekan.
Dinga yangilik kiritish, go'yoki, Alloh va uning Rasuli bilmagan narsani “men topdim”, – degan da'vo qilishdir. Vaholanki, Islom – Alloh tomonidan yuborilgan mukammal va barkamol dindir. Biz musulmonlarning vazifamiz – dinimizning mohiyatini to'g'ri anglab etib, hayotimizga tatbiq qilish va turli bid'at-xurofotlarni paydo qilmaslikdir.
Ulamolarimiz bid'atni ikki qismga bo'lganlar: bid'ati hasana (yaxshi bid'at) va bid'ati sayyia (yomon bid'at).
Bid'ati hasana – shariatda asli bo'lgan amalni shu aslga tayanib, uni shakllantirish uchun joriy qilingan qo'shimcha amallarga aytiladi. Bunga hazrati Umar raziyallohu anhuning ishlarini misol qilish mumkin. Sunnat amal bo'lgan Taroveh namozini Rasululloh sallallohu alayhi vasallam jamoat bilan o'qimas edilar. Hazrati Umar esa xalifalik davrlarida mazkur namozni imomga iqtido qilib, jamoat bilan o'qishni joriy qildilar va: “Qanday yaxshi bid'at bo'ldi”, – dedilar.
Shunga binoan diniy ilmlar o'rgatish uchun alohida madrasalar qurish, kitoblar chop etish, masjidlarga gilam solish, Rasululloh sallohu alayhi vasallamni go'zal siyratlarini targ'ib qilish uchun mavlid o'qish singari din asoslariga zid bo'lmagan amallar –“bid'ati hasana” bo'ladi. Ya'ni, maqtalgan, yaxshi bid'at sanaladi.
Bid'ati sayyia esa – shar'iy asosga ega bo'lmagan biror amal yoki e'tiqodni joriy etishdir. Bunday bid'at ayni zalolat bo'lib, uni shariatimizda rad etilgandir.
Ulamolarimiz bid'ati hasana va bid'ati sayyia o'rtasini ajratib olish uchun asosiy mezon bu – shariatimizning umumiy qoidalaridir, deganlar. Ya'ni, Payg'ambarimiz alayhissalom davrlarida kuzatilmagan biror bir amal ushbu shariat qoidalariga muvofiq kelsa, zalolatga boshlovchi bid'at sanalmaydi. Aksincha, maqtalgan, yaxshi bid'at sanaladi.
Demak, Payg'ambarimiz alayhissalom davrilarida bo'lmagan har bir amal ham yomon bid'at bo'lavermaydi. Balki, shariatimizning umumiy qoidalariga zid bo'lgan yoxud unga asoslanmagan har qanday amal yoki e'tiqod zalolatga boshlovchi bid'at sanaladi. Har bir musulmon aynan ushbu bid'atdan saqlanishi lozim bo'ladi.
Shuni ham ta'kidlash kerakki, bir ishni ko'rganda unga nisbatan bid'at yoki bid'at emas deb hukm qilishga shoshilmaslik kerak. Chunki bu borada ulamolar tomonidan joriy etilgan qoida va asoslar bor. Shundan kelib chiqib shuni aytamizki, yurtimizda ba'zi bir odatlar borki, garchi shariatda u ayni shu shaklda sobit bo'lmagan bo'lsa-da, shariatimizning umumiy asoslarga zid kelmaydi. Bunga misol qilib namozdan keyin qiroat qilish va jamaoviy duo qilishni keltirishimiz mumkin. Madomiki, musulmonlar bu odatlarni albatta shunday shaklda sobit bo'lgan deb e'tiqod qilmasdan amalga oshirsalar bid'at hisoblanmaydi. Shuning uchun bu odatlar yurtimizda bir necha asrlardan beri ulamolar tarafidan inkor etilmay davom etib kelmoqda.
Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallam biz ummatlarini O'z sunnatlari (tutgan yo'llari)ni mahkam ushlash va Rasulimizdan keyin o'tgan ulug' zotlarning yo'llarida bardavom bo'lishga chiqirib, bunday deganlar:
﴿ عَلَيْكُمْ بِسُنَّتِي وَسُنَّةِ الْخُلَفَاءِ الْمَهْدِيِّينَ الرَّاشِدِينَ، تَمَسَّكُوا بِهَا وَعَضُّوا عَلَيْهَا بِالنَّوَاجِذِ ﴾
(رواه الإمام الترمذي عن عرباض بن سارية رضي الله عنه)
ya'ni: “Sizlar mening va to'g'ri yo'lda yuruvchi, hidoyat topgan xulafolarimning yo'lini tutib, uni oziq tishlaringiz bilan tishlagandek, mahkam ushlanglar” (Imom Termiziy rivoyatlari).
Aks holda sunnatlar unutilib, har xil bid'at va xurofotlar ko'payadi. Zero, bu borada Amr ibn Avf raziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg'ambarimiz alayhissalom shunday deganlar:
﴿مَنْ أَحْيَا سُنَّةً مِنْ سُنَّتِي قَدْ أُمِيْتَتْ بَعْدِي فَإِنَّ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ مِثْلَ أَجْرِ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنَ النَّاسِ لاَ يَنْقُصُ مِنْ أُجُورِ النَّاسِ شَيْئًا وَمَنْ اِبْتَدَعَ بِدْعَةً لاَ يَرْضَاهَا اللهُ وَرَسُولُهُ فَإِنَّ عَلَيْهِ مِثْلَ إِثْمِ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنَ النَّاسِ لاَ يَنْقُصُ مِنْ آثَامِ النَّاسِ شَيْئًا﴾
ya'ni: “Mendan keyin unutilgan sunnatlardan birini kim amalga tadbiq qilsa, so'ng unga odamlar amal qilsalar, u uchun o'shanga amal qilgan kishilarning savobicha savob bo'ladi va bu ularning savobidan biron narsani kamaytirmaydi. Kim Alloh va Rasuli rozi bo'lmaydigan bir bid'atni paydo qilsa, u uchun o'sha bid'atga amal qilgan kishilar gunohicha gunoh bo'ladi, lekin bu ularning gunohidan biron narsani kamaytirmaydi” (Imom Ibn Moja rivoyatlari).
Vakt o'tib, insonlar din qonun-qoidalaridan uzoqlashgan sayin ilm susayib, jaholat va nodonlik yuzaga kelishi oqibatida turli bid'at-xurofotlar yuzaga keladi.
Hozirgi kunda ba'zilarning ilmsizlik oqibatida turli bid'at-xurofotlar yuzaga kelmoqda. Masalan, ba'zi joylarda o'tganlar ruhini yod etish maqsadida sham-chiroq yoqish, dinda asli yo'q turli ma'raka-tadbirlarni joriy qilish. Hususan, ba'zi hududlarda inson vafotidan keyingi uch kun ichida marosim qilib mehmon chaqirish odat tusiga kirgan. Vaholanki, bunday qilish shariat hukmlariga ziddir. Bu haqda “Hulosatul fatovo” kitobida bunday deyilgan:
وَلاَ يُبَاحُ اِتِّخَاذُ الضِّيَافَةِ عِنْدَ ثَلاَثَةِ أَيَّامٍ، لِأَنَّ الضِّيَافَةَ تُتَّخَذُ عِنْدَ السُّرُوْرِ
ya'ni: “Musibat etgandan keyin uch kun ichida odamlarga ziyofat qilib berishga ruxsat etilmaydi. Chunki ziyofat xursandchilik kunlari qilinadi”.
Mayyitni dafn qilmay bir necha kun ushlab turish ham sunnatga xilof odatlardandir. Shuningdek, yangi uy yoki markab sotib olganda biror jonliq so'yib, qonini uy yoki markabning ustidan oqizish ham xorofotlardandir. Ayollar o'rtasida “Mushkul kushod”, “Bibi seshanba” kabi tadbirlarni o'tkazish ham aynan mana shunday bid'atlardan sanaladi. Shuningdek, xalq orasida “ikkala hayit orasida nikohlanish joiz emas”, “safar oyida safar qilib bo'lmaydi”, “ro'za oyida tuxum eb bo'lmaydi”, “o'lik chiqqan xonadonda sumalak, halim pishirilmaydi”, “iftorlikka hamirsiz ovqat tayyorlash lozim”, “mavlid o'qilsa, xonadon sohiblari qatnashmaydi”, “baliq esa, jig'ildoni tozalanib, luqmasi halol bo'ladi” qabilidagi e'tiqodlar ham ayni qoralangan bid'atlar turiga mansubdir. Bu kabi irim-sirimlarga ishonish, unga “ixlos” bilan amal qilish Alloh taologa yaqinlashtirmaydi, balki uning g'azabiga olib boradi. Alloh bundan barchamizni asrasin! Shuning uchun ham obid zotlardan biri bo'lmish Abu Ayyub Sixtiyoniy rahimahulloh: “Bid'atchi o'z bid'atida qancha tirishsa, Allohdan shuncha uzoq bo'ladi”, – deganlar.
Demak, hayotimiz davomida Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning sunnatlarini o'rganib, kundalik hayotimizga tatbiq qilishimiz, turli shar'iy asosga ega bo'lmagan odat va xurofotlardan saqlanishimiz lozim bo'ladi.
Alloh taolo barchamizga O'zi rozi bo'ladigan amallarni muyassar aylab, ikki dunyo saodatini nasib qilsin! Omin!
Yuklab olish:
Sunnatga_ergashish_va_bidatning_zararlari.doc
Sunnatga_ergashish_va_bidatning_zararlari.pdf
Shukuh
Mamlakatimizda muborak Qurbon hayitini ko‘tarinki kayfiyatda nishonlash yaxshi an’anaga aylangan. Bayram kunlari yurtimizda mehr-oqibat, insonparvarlik, shukronalik, saxovat va bag‘rikenglik kabi xalqimizga xos ezgu fazilatlar yanada yorqin namoyon bo‘ladi.
Ushbu muborak ayyomda qarindosh-urug‘lar, yaqinlar, yolg‘iz keksalar holidan xabar olinadi, ko‘makka muhtoj insonlarga yordam beriladi, qisqacha aytganda, jamiyatda birdamlik va ahillik muhiti yana ham mustahkamlanadi.
Kezi kelganda, bugun mamlakatimiz yangi taraqqiyot bosqichiga chiqqanini, barcha sohalar qatori diniy-ma’rifiy jabhada ham ko‘plab islohotlar amalga oshirilayotganini, yutuqlarga erishilayotganini alohida qayd etish lozim.
Yangi O‘zbekistondagi bu muvaffaqiyatlar zamirida fuqarolarning vijdon erkinligi huquqlarini ta’minlash borasidagi yangilik va yengilliklarni alohida qayd etish, xususan, ikki muhim hujjatni eslab o‘tish lozim.
Birinchisi — “O‘zbekiston Respublikasida fuqarolarning vijdon erkinligini ta’minlash va diniy sohadagi davlat siyosati konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi Qonun, ikkinchisi — Prezidentimizning “Fuqarolarning vijdon erkinligi huquqi kafolatlarini yanada mustahkamlash hamda diniy-ma’rifiy sohadagi islohotlarni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni. Ushbu ikki muhim hujjat tom ma’noda diniy-ma’rifiy soha samaradorligini yangi bosqichga olib chiqishning mustahkam huquqiy asosi bo‘ldi.
Farmonga asosan, ko‘hna Buxoroda Bahouddin Naqshband ilmiy-tadqiqot markazi tashkil etildi. Bu xalqimiz, xususan, diniy-ma’rifiy soha vakillari uchun katta xushxabardir. Ushbu markaz tom ma’noda buyuk ajdodimiz Bahouddin Naqshband va naqshbandiylik tariqati allomalarining yuksak insonparvarlik g‘oyalarini ilmiy asosda o‘rganish, yosh avlodni bag‘rikenglik hamda o‘zaro hurmat ruhida tarbiyalashda muhim o‘rin tutadi. Shuningdek, tasavvuf ta’limoti tarixi va uning bugungi kundagi ahamiyatini ilmiy tadqiq etish, “Yetti pir” allomalari va aziz avliyolarning boy ilmiy-ma’naviy merosini xalqaro maydonda keng targ‘ib qilish kabi asosiy vazifalarni bajaradi. Naqshbandiylik ta’limotining ezgu g‘oyalarini tadqiq etish uchun ilmiy-nazariy va uslubiy masalalarga bag‘ishlangan anjuman, konferensiya, ko‘rgazma, seminar-trening, tanlovlar hamda boshqa madaniy-ma’rifiy tadbirlar tashkil etadi. Tasavvuf ta’limotining ilmiy asoslangan g‘oyalarini targ‘ib qiladi va soxta tariqatchilikning oldini olish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqadi.
Sirasini aytganda, ushbu markaz ham Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari hamda O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi singari uchinchi Renessansni qaror toptirish yo‘lidagi yana bir mustahkam ilm va aql markazi bo‘ladi, albatta.
Shu o‘rinda, O‘zbekiston Prezidentining Qurbon hayiti munosabati bilan yo‘llagan tabrigida ta’kidlanganidek, buyuk tariximiz va madaniyatimiz durdonalarini, mashhur allomalarimizning boy merosini to‘plash va keng targ‘ib etishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, ko‘hna Sharq mo‘jizasi — Samarqand shahri 2025 yilda Islom madaniyati poytaxti, deb e’lon qilindi, ulug‘ vatandoshimiz Imom Moturidiyning 1155 yillik tavallud sanasi yurtimiz bo‘ylab keng nishonlanmoqda.
Poytaxtimizda bunyod etilayotgan O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy-ma’naviy yo‘nalishdagi ulkan va noyob loyiha sifatida el-yurtimiz hamda xalqaro jamoatchilikda katta qiziqish uyg‘otmoqda. Bu muazzam maskan ko‘p ming yillik qadimiy tariximiz, boy va betakror milliy madaniyatimizning yorqin timsoli sifatida yangi O‘zbekiston hayotidagi g‘oyat muhim voqeaga aylanajak, albatta.
Shukrki, maqtansak arziydigan bu kabi xushxabar va yangiliklar bisyor. Ayniqsa, ayni hayit kunlarida bu yurtdoshlarimiz kayfiyatini yanada ko‘tarishi, bayramga o‘zgacha shukuh qo‘shishi muqarrar.
Kezi kelganda aytish joizki, muborak Qurbon hayitining ahamiyati yangi O‘zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etish jarayonlari hal qiluvchi bosqichga kirayotgan bugungi sharoitda tobora ortib bormoqda. Bu muborak kunda yaqinlar bilan ko‘rishish, uzoqlashgan do‘stlar bilan yarashish, qarindosh-urug‘larga ziyoratga borish — barchasi mehr-oqibat va insonlar o‘rtasidagi uzviy aloqalarni mustahkamlaydi.
Hayit faqat bayramgina emas, balki ming yillar davomida shakllangan qadriyatlarimiz tarannumi hisoblanadi. Odatda ushbu ayyomda hamma bir-birini bayram bilan samimiy muborakbod etadi, qurbonliklar qilinadi. Qurbonlik go‘shtidan va taomidan ehtiyojmand, kam ta’minlangan insonlar, turli millat va din vakillariga ulashiladi. Bu, o‘z navbatida, saxiylik, shukronalik, jamiyatdagi tenglikni ta’minlashga qaratilgan ulkan ibrat hamda muhtojlar, yetim-yesirlar va e’tiborga muhtoj insonlar haqida qayg‘urishning amaliy ifodasi, qolaversa, o‘zaro mehr-oqibat rishtalarining yanada mustahkamlanishiga sabab bo‘ladi.
Hayit ayyomingiz muborak bo‘lsin!
Homidjon ISHMATBЕKOV,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari.