So'nggi paytlarda ijtimoiy tarmoqdagi ba'zi da'vatchilar tomonidan musulmon ummatini orasiga ixtilof soladigan, bahs va munozaralarga sabab bo'ladigan, shu sababli ummat o'rtasida fitna chiqishiga “kalit” bo'ladigan mavzulardagi chiqishlar ko'payib bormoqda. Bu mavzularning ba'zilari aqidaviy, ba'zilari fiqhiy va yana ba'zilari ijtimoiy mavzularda bo'lsada, natijasi faqatgina musulmon ummatinig parchalanishiga, zaiflashishiga, bir-biriga nisbatan tarafkashlik, hurmatsizlik va adovatiga yo'l ochib bermoqda. Ularga bu qilayotgan ishining yaxshi emasligi aytilsa, ular o'zlarining ushbu amallarini oqlash uchun:  “Biz faqatgina kitoblarda keltirilgan ma'lumotlarni gapirmoqdamiz. Chunki, ilmni yashirish mumkin emas, agar biz aytmasak, ilmni yashirganimiz uchun Allohning huzurida gunohkor bo'lamiz”, deya javob bermoqdalar. Shu bilan birgalikda, dolzarb bir masalani kashf etganday faxr bilan xalqqa mav'iza qilib, ulardan ilgari yashab o'tgan olimlarimizni ilmsizlikda yoki ilmga xiyonatda ayblamoqdalar.

Ho'sh, aslida ham shundaymi? Necha ming yillar ilgari yashab o'tgan, umrini va molini ilm yo'lida fido qilgan ulug' zotlar, ajdodlarimiz rostan ham ushbu kundagi “shayx”lar bilgan ilmlarni, ular aytayotgan hadislarni  bilmaganmi? Yoki ular aytganidek ilmga xiyonat qilganmi?  Agar bilgan bo'lsalar yoki ilmga xiyonat qilmagan bo'lsalar, nega bu “shayxlar” aytayotgan masalalarni ommaga oshkor qilmaganlar?

Javob shuki, bizdan ilgari yashab o'tgan olimlarimiz xozirgi kundagi soxta shayxlar aytayotgan masalalarni borligini, sahihligini aniq bilganlar. “Shayx”lardan ko'ra ancha ilmli bo'lganlar. Shu bilan birgalikda, farosat bobida ham bir necha barobar ustun bo'lganlar. Ularning ilm va farosatdagi oliyliklari sabab, musulmon ummatining ixtilofiga, tafriqasi va fitnasiga sabab bo'ladigan masalalar faqatgina o'zlari, xos kishilar davrasida muhokama qilingan. Ular: “Odamlarga ularning aqllari etadigan hadislarni aytinglar. Alloh va Uning rosulini yolg'onga chiqarilishini istaysizlarmi?” degan qoidaga amal qilganlar. Bu esa aslo ilmga xiyonat deyilmaydi. Aksincha, ilm va farosat bobidagi ustunlik deyiladi.

Masalan, Imom Muslimning sahihlarida keltirilgan bir hadisda Abu Hurayra roziyallohu anhu shunday deganlar: “Men Payg'ambar alayhissalomdan ikki idish to'la hadis yodladim. Lekin, ulardan faqatgina bir idish hadisnigina rivoyat qildim xolos. Ikkinchi idishni esa ochmadim ham. Chunki, ushbu idishda ixtilofli hadislar bor edi. Agar ushbu idishni ochsam, halqumimning kesilib ketishidan qo'rqdim”. Ya'ni, abu Hurayra roziyallohu anhudek zot ham, musulmonlarning fitna va ixtilofiga sabab bo'ladigan hadislarni rivoyat qilishdan ko'ra, o'zlari bilan qabrga olib ketishni afzal bilganlar.  Ho'sh aytingchi, qaysi “shayx” u zotni ilmga xiyonatda ayblay oladi?

Ibrohim ibn Abu Umla degan zot aytgan ekan: “Kim nodir ilmlarni ko'tarib kelsa, u juda ham ko'p yomonliklarni ko'tarib kelibdi”. Ya'ni, bir yurtda  yoki boshqa bir makonda keng yoyilgan ilmni boshqa bir makonga, ulamolari boshqa, urf odatlari va qadriyatlari boshqa bo'lgan joyga olib kelib, ularga targ'ib qilgan kishi ularga yaxshilik emas, aksincha yomonlikni olib kelgan bo'ladi.  Chunki, ular orasida ixtilof chiqishiga sabab bo'ladi.

Imom Molik aytadilar: “Ilmning yomoni, g'arib bo'lganidir. Ya'ni, odamlar eshitmagan, bilmagan va o'rganmagan yangilikni olib kelish eng yomon ilmdir.  Ilmning yaxshisi esa, kishilar rivoyat qilib, ular  orasida zohir bo'lgan ilmdir”.

Abdurahmon ibn Mahdiy aytadi: “Hech kim eshitmagan yangi narsalarni rivoyat qilib yuradigan  kishi ham,   har bir eshitgan narsasini rivoyat qilaveradigan  kishi ham, yoki har bir odamdan eshitgan narsasini rivoyat qilaveradigan kishi ham hadis ilmida imom bo'lolmaydi”.

Ushbu  da'vatchilarning yana bir usuli, xalqni mazhabsizlik girdobiga tortish bilan adashtirmoqdalar. Ular ushbu yo'lda xalqning miyasini zaharlashda shunday makkorlik bilan ish qilmoqdalarki, “Sen mazhabga ergashasanmi, yoki sahih hadisgami?”, deya faqih ulamolar bilan muhaddis ulamolarni bir biriga qarshi qo'ymoqdalar. Go'yoki, muhaddis ulamolar aytayotgan hadislarning xujjati bor bo'lib, ularning so'zlari Rosululloh sollallohu alayhi vasallamga tegishlidir. Fiqh ulamolaring so'zlari esa o'z ra'ylaridan kelib chiqib aytilgan gapdir, degan tushunchani singdirmoqdalar. Va sahih hadislardan o'z foydalari uchun ustamonlik bilan foydalanmoqdalar. Bir narsa desang, “mana, sahih hadis borku”, deya hadisni ro'kach qilmoqdalar.  Mana shu jozibador so'z ko'p kishilarni adashishlariga, mazhab ulamolarini kamsitishga, faqihlarga nisbatan behurmatlik qilinishiga sabab bo'lmoqda.

Yoki, ulardan ba'zilari yurtimizda Hanafiy mazhabi keng tarqalgan bo'lishiga, fiqhiy kitoblarimiz va ibodatlarimizning deyarli barchasi  Hanafiy mazhabi asosida yozilganiga qaramasdan, masjidlarda, ibodat o'rinlarida boshqa mazhab amallarini qilish bilan ham ixtilof chiqishiga sababchi bo'lmoqdalar. Bu ham faqatgina ilmsizlik natijasi xolos. Garchi, bu amallarni bajarishda “bu sunnat”, degan da'vo bo'lsada, lekin, uning muqobilida boshqa bir sunnat amal bo'lgan o'rinda ixtilof chiqmasligi uchun o'sha ixtilofli amalni tark qilish ham sunnatdir.

Hulosa shuki,  agar ixtilof chiqadigan bo'lsa, fiqhiy masalalarda ittifoq bo'lgan yaxshidir. Fitna,  ixtilof  chiqadigan paytda fitnaga, ixtilofga sabab bo'ladigan amallarni tark qilish ham sunnatdir.

Biz shunday kishilarning gaplariga uchib, qaysi biriga ergashsam ekan, deya ikkilanib yurgan kishilarga qarata aytamizki, azizlar, sahih hadis degan chiroyli istilohga aldanib qolmaylik. Chunki, muhaddis ulamolar  sanad (roviylar silsilasi) ning sahihligini o'rganadilar, matnning sahihligini esa mujtahid mazhabboshilar o'rganadi. Boshqa hadislarga zid emasmi, nasx qilinmaganmi, bilmasdan turib amal qilinmaydi. Ba'zi ixtilofli masalalarda sahih hadis bor deb ommani chalg'itayotganlar muhaddis ulamolar nazdidagi narsani fiqhga kirgizishmoqda. Unutmaylik, muhaddislar rivoyatni borligini, bor bo'lsa qanchalik ishonchli xabarligini o'rganadilar. Unga amal qilsa bo'ladimi, farz darajasidami, sunnatmi, mubohmi, bularni bilish  faqih ulamolarni ishi.

Sahis hadislarda kelgan rivoyatlarning hammasi bajarish shart degani emas. Ulardan ba'zilari farz bo'lsa, ba'zilari muboh bo'lishi mumkin. Yoki uning muqobilida boshqa bir hadis bo'lgan rivoyatni qaysidir joyda ishlatmaslik a'loroq bo'lishi ham mumkin. Bunda holatga, makonga va kishilarning sharoitlariga qarab hukm chiqariladi. Masalan, Qur'oni karimdagi ko'p oyatlar buyruq ma'nosida kelgan. Lekin, ularning hammasi ham farz degani emas. Ba'zi buyruqlarga amal qilish farz, ba'zilariga amal qilish sunnat va ba'zilariga amal qilish esa mubohdir. Ularning farz, sunnat yoki muboh amal ekanligini Rosululloh sollallohu alayhi vasallamning amallari hamda ko'rsatmalari orqali bilganmiz. Huddi shuningdek, sahis hadislardagi hukmlarni darajasini ham fahiq ulamolarning amallari, ular chiqargan hukmlar orqali bilamiz.

Hulosa qilib aytganda, mazhabboshi ulamolarimiz hadislarni yaxshi bilganlar. Yutimiz ulamolari o'z davrlarida ilm cho'qqisini zabt etgan kishilar bo'lishgan. Agar ular qaysidir amalni qilmagan bo'lsalar, yoki qaysidir hadisni zikr qilmagan bo'lsalar, bu faqatgina farosat va ilm sababli, musulmonlarning birdamligiga hizmat qilgan. Turli xil ixtilof, bo'linish va tafriqaning oldini olishga sabab bo'lgan. Shuning uchun, internet yulduzi bo'lib turgan “shayx”larning soxta, jimjimador “da'vat”lariga aldanib qolmasdan avvalo ilm o'qing. Hargiz, o'tib ketgan ulamolar sha'nlariga noto'g'ri gaplar bilan tuhmatlar qilib qo'ymang. Allohdan qo'rqing. Chunki, musulmonlarning ittifoqi ularning ixtilofidan yaxshidir.

O'MIning Toshkent viloyati vakilligi xodimi

Yo. Islomov