Таниқли навоийшунос олим, филология фанлари бўйича фалсафа доктори Олимжон Давлатовнинг “Алишер Навоий шеъриятида Қуръон оятлари ва ҳадислар” номли монографияси турк тилига ўгирилиб, Истанбулдаги “Аkademik kitaplar” нашриёти томонидан қардош китобхонлар ҳукмига ҳавола қилинди.

Улуғ шоир ижодининг мангу ва барҳаёт сарчашмаларидан бири Қуръони карим оятлари ва ҳадиси шарифда акс этган ғоялар эканлиги кўпчилик навоийшунослар томонидан эътироф этилган бўлса-да, ушбу илмий муаммо илк марта О.Давлатовнинг тадқиқотида  монографик йўсинда тадқиқ этилгани эътиборлидир. Олимнинг ушбу хулоса –қарашлари нафақат навоийшунослик, балки Шарқ мумтоз шеъриятини англаш ва тадқиқ этишда ҳам муҳим омил бўлиб хизмат қилади.

Ўзбек тили байрами кунларида нашр этилган мазкур китоб ўзбек-турк адабиётшуносларининг илмий алоқалар ва ҳамкорлиги йўлида амалга оширилган жиддий қадамлардан ҳисобланади. 

                                                                                                                          ЎзА

Аввал хабар берганимиздек, шу йил 3 октябрдан 3 ноябргача Тошкент шаҳар бош имом-хатиби ўринбосари Абдуқаҳҳор домла Юнусов Россия Федерациясидаги мутасадди вакиллар билан учрашув ўтказмоқда, ўзбекистонлик меҳнат муҳожирларига суҳбат қилиб бермоқда. 

Маърифий суҳбатлар давомида корхонада соғлом муҳитни йўлга қўйиш, ёт ғоялар таъсиридан сақланиш, ўзларини қизиқтирган саволларни расмий, ишончли манбалардан олиш, мамлакатдаги тартиб қоидаларга риоя қилиш каби жиҳатларга алоҳида эътибор қаратилмоқда.

Маърифий суҳбатлар давомида меҳнат муҳожирлари орасида соғлом муҳитни йўлга қўйиш, ёт ғояларнинг олдини олиш ҳамда юртимизда амалга оширилаётган ислоҳотлар, янгиликлар моҳиятини тарғиб этишга алоҳида эътибор қаратилмоқда.

Ана шундай маърифий суҳбатлар Москва шаҳри ва вилоятида ташкил этилди. Жумладан:

12 октябрь куни “Сибирская коллекция” озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш корхонасида 500 нафарга яқин ҳамюртимиз билан учрашув ўтказилди.

14 октябрь куни “Исторический” масжидида Москва шаҳри муфтийси Илдар Алявуддинов билан учрашув учрашув ўтказилди. Унда икки мамлакатдаги диний-маърифий соҳадаги фаолият ҳақида фикр алмашилди. Ўзаро ҳамкорликни янада ривожлантириш борасида келишиб олинди.

15 октябрь куни Москва вилоятидаги "Монотекстрой" корхонасида вақтинча меҳнат қилаётган 700 нафар юртдошимиз билан суҳбат қилинди.

Учрашувда Вазирлар Маҳкамаси, Ташқи меҳнат миграцияси агентлиги, Диний идора вакилларидан иборат ишчи гуруҳ қатнашиб, Ўзбекистонда миграция соҳасида амалга оширилаётган ўзгаришлар, меҳнат мигрантлари учун яратилаётган имконият ва имтиёзлар ҳақида сўз юритилди. Шунингдек, учрашувда фуқароларга Россия ва Ўзбекистон қонунчилигини бузмаслик ва турли ваъдаларга учмаслик тушунтирилди.

17 октябрь куни Москва вилоятидаги "Монотекстрой" корхонасида вақтинчалик меҳнат фаолиятини амалга ошираётган 500 нафар юртдошимиз билан учрашув ўтказилди. Унда Ўзбекистонда меҳнат миграцияси соҳасидаги янги қарор ва қонунчилик нормалари, чет элда меҳнат қилиш учун яратилаётган шароит ва қулайликлар мазмун моҳияти айтиб ўтилди.

19 октябрь куни Москва шаҳридаги “Юнитрейд” мебель корхонасида вақтинча меҳнат қилаётган 100 нафардан зиёд  юртдошимиз билан суҳбат уюштирилди.

21 октябрь куни Москва шаҳридаги “Арт гранит” корхонасида меҳнат қилаётган 300 нафардан зиёд юртдошимиз билан учрашув ўтказилди.

Мазкур тадбирлар 2022 йилнинг 3 ноябрь кунига қадар давом этади, иншоАллоҳ.

Жорий йилнинг 24 ноябрдан 2023 йилнинг 6 мартгача Париждаги Лувр музейида “Ўзбекистон воҳалари хазиналари. Карвон йўллари чорраҳасида” кўргазмаси бўлиб ўтади. ЎзА хабарига кўра, унда мамлакатимиз тарихи ва маданиятига оид энг сара топилмалар, нодир экспонатлар намойиш этилади. Ўзбекистонни дунёга танитиш йўлида қўйилган ушбу катта қадам ҳар томонлама самарали бўлиши ва ҳамкорлик учун янги эшикларни очиши кутилмоқда.

Кўргазманинг аҳамияти ва унга тайёргарлик жараёнлари ҳақида Ўзбекистонда Ислом цивилизацияси маркази раҳбари Шоазим Миноваров сўзлаб берди.

– 2018 йилда давлатимиз раҳбари Францияга ташриф буюрди. Бу – Европа давлатларига биринчи расмий давлат ташрифи эди. Бунинг рамзий томонлари ҳам бор: Франция Ўзбекистон каби бошқа давлатлар билан алоқаларда маданий ҳамкорликка жуда катта аҳамият беради. Францияга ташриф доирасида давлатимиз раҳбари Луврга боришга вақт топдилар. Бу жаҳондаги энг катта музейлардан бири эканлигини барчамиз яхши биламиз. Лувр – бутун жаҳон дурдоналарини ўзида сақловчи хазина.

Инсонни том маънода инсон қилиб тарбиялашда маданият, маънавиятнинг ўрни катта. Президентимизнинг Францияга ташрифи чоғида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Маданият ва санъатни ривожлантириш жамғармаси ва Лувр музейи билан кўргазма ташкил қилиш тўғрисида шартнома имзоланган эди. Орадан вақт жуда тез ўтди ва “Ўзбекистон воҳалари хазиналари. Карвон йўллари чорраҳасида” кўргазмаси бошланишига оз фурсат қолди. Номидан кўриниб турибдики, у ўзида бутун тарихимиз, энг Қадимги Варахша, Афросиёб деворий суратларидан тортиб, ҳозирга қадар маданият ва санъат соҳасига тегишли осори-атиқаларни мужассам этади. Буларнинг орасида алоҳида таъкидлашга лойиқ бўлган диний, маънавий аҳамиятга эга экспонат – “Катта Лангар Қуръони”. Унинг тарихи деярли афсонавий, чунки ҳали атрофлича ўрганиш керак бўлган жиҳатлари етарли. У VIII-X асрга оид деб тахмин қилиняпти. Ҳатто, Усмон Мусҳафидан олдинроқ ёзилган бўлиши мумкин, деган фаразлар ҳам бор. Биз кўргазмага олиб бориладиган ушбу Қуръон саҳифаларига дунё миқёсида қизиқиш жуда катта. Умумий ҳисобда 320 дан ортиқ энг яхши экспонатларимизни олиб боряпмиз. Бу кўргазма жуда самарали бўлади, деб ўйлайман. Чунки маданият соҳасидаги ҳамкорлик мамлакатни, халқни дунёга жуда тез танитади. Францияга бир йилда 60 миллион турист ташриф буюради. Луврнинг ўзига 10 миллиондан кўпроқ одам келади. Кўргазма давомида у ерда ўзимизни кўрсатишимиз бизни янада кўпроқ эътироф этишларига, Ўзбекистонга, унинг маданияти ва тарихига нисбатан қизиқиш ортишига сабаб бўлади. Бу туризмни ривожлантиришда катта реклама вазифасини ўтайди. Одамлар кўргазмалар, ўзаро мулоқот орқали бир-бирини қанчалик яхши таниса, ўртадаги ишонч ҳам шунчалик мустаҳкам бўлади. Ишонч эса ҳамкорликнинг бошқа йўналишлари учун эшикларни очади, – деди Шоазим Миноваров.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Адашган оқимларнинг шаклланиши узоқ тарихий ўтмишга бориб тақалади. Тарихда ўзаро зиддиятлар туфайли «аҳли сунна»дан ажраб чиққан фирқалар бор. Уларнинг ғаразли ғояларини ўрганишга бағишланган асарлар кўп. Абу Мансур Мотуридий, Абул-Ҳасан Ашъарий, Абу Мансур Бағдодий, Абу Ҳафс Насафий, Муҳаммад Шаҳристоний каби уламолар адашган фирқаларнинг услубларини синчковлик билан ўрганган ҳамда уларга раддиялар берганлар.

Ислом тарихида «хорижий»лар илк адашган оқим сифатида пайдо бўлган. Дин ниқоби остида фаолият кўрсатган ва уламолар томонидан қаттиқ қораланган фирқалар фаолиятини Бағдодий «ал-Фарқ байнал-фирақ» асарида муфассал баён қилган. Дастлабки бўлиниш Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу давридаги «Жамал воқеаси иштирокчилари», саҳоба Муовия, «Сиффийн иштирокчилари» ҳамда икки ҳакам Абу Мусо Ашъарий ва Амр ибн Ос розияллоҳу анҳумнинг чиқарган ҳукмлари сабабли юз берган. «Сиффийн» жангида Ҳазрати Али розияллоҳу анҳунинг тарафдорлари ўртасида норозилик пайдо бўлиб, икки гуруҳга бўлинди. Биринчи гуруҳ Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу тарафдори бўлиб, иккинчи гуруҳ эса «хорижий» (ажралиб чиққанлар) номини олган.

Ислом олимлари хорижийлар энг биринчи ихтилофни келтириб чиқарганини таъкидлашган. Бу ихтилоф катта бўлинишларга олиб келган.

Хорижийлар дастлаб Ҳазрати Али розияллоҳу анҳунинг тарафдорлари эдилар. Сиффин жангидан сўнг Ҳазрати Алини Муовия розияллоҳу анҳу билан келишувга рози бўлганликда айблаб, ўз тарафдорларидан иборат қўшин билан ажралиб чиқишган. Улар ақидада жиддий адашиш ва хатти-ҳаракатларида кўп қабиҳликларга йўл қўйишган.

Шаҳристоний ёзишича, хорижийлар ўз мақсадларига эришишда қуролдан фойдаланиб, ўзларига хайрхоҳ бўлмаганларни оила аъзолари билан ўлдириб, кўп мусулмонлар ҳаётига зомин бўлганлар.

Хорижийлар ўзларича амални иймоннинг учинчи таркиби ҳисоблаб, киши калима келтирса, бироқ ибодатларни тарк этса ёки катта гуноҳ ишларга қўл урса иймондан ажрайди, дейишган. Уларнинг иддаосича: «катта гуноҳ қилганлар диндан қайтган иймонсиздир». Улар бундай инсонларнинг оила аъзолари, ҳатто гўдакларига ҳам шафқат қилмасликни таъкидлашган.

Али ибн Муҳаммад Фахрий китобида хорижийлар ўз ғояларига эришишда кўплаб қабиҳ ишларни қилганларига гувоҳлик берган. Шунингдек, бузғунчи фирқа етакчиларидан бири Нажда ибн Омир Азрақийга мактуб ёзилган. Ушбу мактубга жавобан, адашган фирқа етакчиси ўз ғояси ва хатти-ҳаракатларини оқлаш мақсадида ҳатто Қуръони карим оятларини бузиб талқин қилишга ҳам уринган.

Адашган фирқа раҳбари Нофеъ ибн Азрақ мисоли орқали барча фирқа йўлбошчилари фирқа ғояси ва фаолиятини қувватлантириш мақсадида Ислом манбаларидан ўзбошимчалик билан иқтибослар олиб, етарли илм ва тажрибага эга бўлмаган издошларини мутаассибона тарбиялаш ва хатти-ҳаракат содир этишда фойдалангани шубҳасиздир.

Бу фирқа ўзининг шафқатсизлиги билан бошқалардан фарқ қилади. Уларнинг эътиқодида, мухолифларига қарашли бўлган ёш гўдаклар, кексалар, ногиронлар, кўзи ожизлар, касаллар ва зиммийларни ўлдириш мубоҳ саналади. Ҳатто улар бировларнинг омонатларини ҳам ҳалол деб биладилар.

Хорижийлар Ислом тарихида Ҳазрати Али билан Муовия розияллоҳу анҳумнинг ҳар икковига ҳам итоат этмасдан ажралиб чиққани учун «исёнчи тоифа» деган ном олди. Хорижийлар томонидан амалга оширилган бир неча йиллик қўзғалонлар халқ нотинчлиги ва талафотларига сабаб бўлди.

Ислом уламолари хорижийларнинг адашган қуйидаги жиҳатларини алоҳида қайд этишган:

- улар ўз йўлларига юрмаган, катта гуноҳ қилганларни иймондан чиққан дейишади;

- бегуноҳ мўмин одамнинг қонини тўкишни ҳалол санашади;

- суннатга амал қилишни инкор этишади;

- доимо гуноҳи кабира қилиб вафот этган киши абадий дўзахда қолади, дейишади;

- охиратдаги шафоатни инкор этишади;

- жаннатда Аллоҳни кўришни инкор қилишади;

- Қуръони каримни махлуқ дейишади.

Хорижийлар давлат раҳбарига итоат этишдан бош тортиб исён кўтаргани учун «боғий»га ҳукм қилинган. Ибн Умар розияллоҳу анҳу хорижийларни одамларнинг энг ёмони деб ҳисоблаган. Аҳли сунна уламолари: «Қайси замон ва маконда бўлмасин, мусулмон мамлакат раҳбарига итоат қилишдан бош тортган киши хорижийлар тоифасидан саналади», дейишган.

Замонлар ўтиши билан хорижийлар нафақат уламоларнинг, балки оддий халқнинг ҳам қаршилигига учради.

Шермуҳаммад домла Болтаев,

Хоразм вилояти, Шовот тумани

Юсуф Ҳамадоний жоме масжиди имом-хатиби

Бухоронинг эски шаҳар қисмида 864-868 йилларда қурилган ва Сомонийлар даври (IХ-Х аср) меъморчилигининг нодир намуналаридан бири бўлган Исмоил Сомоний мақбарасининг 3D нусхаси яратилади.

Таъкидланишича, Исмоил Сомоний мақбарасининг “Digital Twin”, 3D-технологиялари ва географик маълумотлар ёрдамида бирга-бир рақамли нусхасини (эгизагини) яратиш ва “Google maps” тизимига бириктириш ишлари Корея Республикаси ахборот технологияларини ривожлантириш миллий агентлигининг умумий қиймати 150 минг АҚШ доллари бўлган гранд лойиҳаси асосида амалга оширилади.

"Шарқнинг меъморий дурдонаси" номи билан машҳур мақбаранинг интерери уч поғонали, тўртлик – тўрт қават девор, саккизлик – девордан томга ўтиш қисми ва том кўринишидаги гумбаздан иборат бўлиб, бир хонали квадрат шаклида қурилган. Мақбаранинг дизайни жимжима ғиштин безаклари чивиқли тўсиқ ёки қамиш, бўйра тўқимасини эслатади. Усти гумбаз билан қопланган. 

Тўртта бурчаги устунсимон шаклда ишланган ва гумбази атрофига 4 та қубба ўрнатилган. Бироқ қурилишида оддийгина пишган ғишт, тош ва ёғочдан фойдаланилган мақбаранинг кечалари ўзидан нур таратиб туриши бутун дунёни ҳайратга солган ва қизиқишига сабаб бўлган.

Мақбаранинг «эгизаги»ни яратиш мақсадида Бухорога Жанубий Кореянинг “New Layer Co., Ltd”, “EGIS Co., Ltd”, “J-TOD Co.,Ltd”компаниялари ва «ЛХ» корпорацияси вакиллари Леэ Кwанг Се, Канг Сеокчан, Парк Чоондонг, Донгҳо Леэ, Лим Сеонг Ҳа, Ким Жеунгсоо, Жунг Инҳелардан иборат делегация вакиллари келишди ҳамда лойиҳанинг мақсад ва мазмуни билан мутахассисларни яқиндан таништиришди. 

Ўз ўрнида вилоят масъуллари томонидан мақбаранинг рақамли нусхаси яратиладиган объектларда тунги ёритиш тизимини ҳам йўлга қўйиш таклифлари билдирилди.

Ҳозирги кунда атрофи боғга айлантирилган иншоот сўнгги йилларда шаҳарсозлик, маданий мерос, археология соҳаларида кенг қўлланилаётган “Digital Twin”, “D-Twin” (рақамли эгизак) технологияси ёрдамида мақбаранинг «эгизаги» моделлаштирилади ҳамда у 3D-платформасида ўз кўринишини янада жозибали намоён эта бошлайди.

Мутахассисларнинг айтишича, мазкур лойиҳа амалга оширилгандан сўнг, эришилган тажриба асосида Хива, Самарқанд ва Шаҳрисабз шаҳарларининг тарихий қисмлари, Қорақалпоғистон Республикаси ва Хоразм вилоятидаги қалъалар, археологик топилмаларнинг ҳам 3D нусхалари яратила бошланади.

Файзулло Яҳёев, ЎзА