«Албатта: “Роббимиз – Аллоҳ”, деб сўнгра тўғри бўлган зотлар ҳузурига (ўлим пайтида) фаришталар тушиб (дерлар): “Қўрқмангиз ва ғамгин ҳам бўлмангиз! Сизларга ваъда қилинган жаннат хушхабари билан шодланингиз! Дунё ҳаётида ҳам, охиратда ҳам биз сизларнинг дўстларингиздирмиз. Сизлар учун (жаннатда) кўнгилларингиз тилаган нарсалар ва сизлар учун у жойда истаган нарсаларингиз муҳайёдир. (Бу) мағфиратли ва меҳрибон зот (Аллоҳ томони)дан бўлмиш зиёфатдир”» (Фуссилат сураси, 30-33-оят).

Ибн Аббос (розияллоҳу анҳу) айтадилар: “Ушбу оят Ҳазрат Абу Бакр Сиддиқ (розияллоҳу анҳу) ҳақида нозил бўлди. Мушриклар: “Роббимиз Аллоҳ”, деб айтардилар, аммо Унга ширк келтиришарди. Абу Бакр (розияллоҳу анҳу): “Роббим Аллоҳ шериги йўқ, Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Аллоҳнинг бандаси ва расулидир”, деб жавоб қайтарарди.

Умар (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади. «Албатта: “Роббимиз – Аллоҳ” ояти нозил бўлганда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Яҳудий ва насронийлар Аллоҳ таолога ширк келтирдилар. Лекин умматим Роббим Аллоҳ дейди ва У зотга бирор нарсани шерик қилмайди”, дедилар.

Анас ибн Молик (розияллоҳу анҳу) айтади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) «Албатта: “Роббимиз – Аллоҳ”, деб сўнгра тўғри бўлган зотлар» оятини ўқидилар ва: “Одамлар: “Роббим Аллоҳ”, дедилар. Аммо уларнинг аксарияти куфр келтирдилар. Ким Роббим Аллоҳ деб вафот этса, батаҳқиқ тўғри йўлда бўлганлардан бўлибди”, дедилар.

Саид ибн Имрон (розияллоҳу анҳу) айтади: “Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) ҳузурида «Албатта: “Роббимиз – Аллоҳ”, деб сўнгра тўғри бўлган зотлар» оятини тиловат қилдим”. Шунда саҳоба (розияллоҳу анҳу): “Улар Аллоҳ таоло ширк келтирмайдиганлар”, деди.

Тафсирларда «тўғри бўлган зотлар...» “Аллоҳ таоло яккадир, Унинг шериги йўкдир”, деб айтувчи, ушбу ақидада дил ва амал билан доимо собит бўлувчи ҳамда Аллоҳ таоло буюрган солиҳ амалларни адо этувчи ва қайтарганларидан қайтувчи бандалар дейилган.

Суфён ибн Абдуллоҳ Сақафий (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: “Ё Расулуллоҳ менга бир ишни айтингки, уни маҳкам ушлай”, дедим. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Роббим – Аллоҳ, сўнг тўғри бўл”, дедилар. Мен: “Ё Расулуллоҳ! Менга энг катта зарар келтирадиган нарса нима?” деб сўрадим. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тилларига ишора қилиб: “Мана бу”, дедилар (Имом Муслим, Имом Термизий, Имом Насоий ривояти).

Тўрт халифаи рошидин (розияллоҳу анҳум) «тўғри бўлган зотлар...»нинг фазилатларини турлича шарҳлаганлар: Ҳазрат Абу Бакр (розияллоҳу анҳу): “Сўзи ва амали бир бўлган, Аллоҳ таолога бирор нарсани шерик қилмайдиганлар”, деганлар.

Ҳазрат Умар (розияллоҳу анҳу) минбарда туриб ушбу оятни ўқиди ва: “Аллоҳ таолога итоат этишда бардавом бўлувчилар. Яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтарувчилар”, дедилар. Ҳазрат Усмон (розияллоҳу анҳу): “Амалларни холис Аллоҳ учун адо этувчилар”, Али (розияллоҳу анҳу) эса: “Фарзларни бажарувчилар”, деганлар.

Ҳазрат Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) саҳобалардан оятдаги «тўғри бўлган зотлар...» кимлар экани ҳақида сўрадилар. Улар: “Гуноҳ қилмайдиганлар”, деб жавоб беришди. Абу Бакр (розияллоҳу анҳу): “Қийинлаштириб юбордингиз. Ундай эмас, балки имон келтиргандан кейин Аллоҳ таолога ширк келтирмайдиганлар”, дедилар.

Абу Лайс Самарқандий «тўғри бўлган зотлар...»нинг сифатларини бундай баён қилади: ғийбат қилмайдиганлар, гумондан сақланувчилар, мазахдан узоқ бўлганлар, номаҳрамларга қарашдан кўзини тиювчилар, рост сўзловчилар, хайр, садақа қилувчилар, исроф қилмайдиганлар, кибрга берилмайдиганлар, намозни ўз вақтида адо этувчилар, жамоатга эргашувчилар.

Ана шундай сифатлар билан хулқланган бандалар охиратдаги ҳоллари, қилиб ўтган амаллари натижаси қандай бўлиши ҳақида хавфсираганларида фаришталар уларнинг қалбига хотиржамлик бағишловчи бундай хушхабарлар етказишади: «Қўрқмангиз ва ғамгин ҳам бўлмангиз! Сизларга ваъда қилинган жаннат хушхабари билан шодланингиз. Биз ҳаёти дунёда ҳам, охиратда ҳам сизларнинг дўстларингиздирмиз!»

Ушбу оят тафсирида аллома, доктор Ваҳба Зуҳайлий (раҳимаҳуллоҳ) айтади: “Фаришталар мўминларга уч ҳолат: вафот этаётганда, қабрда ва қайта тирилганда яқин келадидар ва: “Қўрқманглар, маҳзун ҳам бўлманглар. Сизлар учун ҳеч қандай хавф-хатар йўқ. Чунки сиз ҳаётлик вақтингизда «Роббимиз – Аллоҳ» дедингиз ва ўша сўзда собит турдингиз. Сизларга ваъда қилинган жаннатга киришингиз ва у ерда абадий қолишингиз ҳақида башорат берамиз. Дунё ҳаётида Аллоҳ таоло бизни сизларга химоячи, дўстингиз қилиб кўйганидек, охиратда ҳам сизлар билан биргамиз”, дейдилар”.

Фаришталар мўминларга жаннат башоратини бериш билан бирга, жаннат васфини ҳам баён этадилар: «Сизлар учун (жаннатда) кўнгилларингиз тилаган нарсалар ва сизлар учун у жойда истаган нарсаларингиз муҳайёдир».

Шайх Муҳаммад Мутаваллий Шаъровий (раҳимаҳуллоҳ) ушбу оятнинг шарҳида: “Замонавий илму фан ютуқлари қанчалик ривожланмасин, кўнгил истаган нарсани махсус тугмача топиб босмагунча муҳайё қила олмаслар. Жаннатда эса, кўнгилга келтирилса бас, у муҳайёдир. Жиҳозга ҳожат йўқ”, дейди.

Жаннатда кўнгил нимани тусаса, ўша нарса дарҳол муҳайё қилинади. Жаннатда жаннат аҳли учун фақат роҳат-фароғат, анвойи нозу неъматлар бўлади, у ерда ўлим, касаллик, мусибату ғам-ташвиш бўлмас: «Албатта, жаннат аҳли у кунда (роҳат ва фароғат) иш(лари)билан шоддирлар» (Ёсин сураси, 55-оят).

Жаннат аҳли турли хил ширин мевалар истеъмол қиладилар: «...Ризқ этилган мевалардан ҳар гал тановул қилганларида: «Бу илгари биз еган меваларнинг худди ўзи-ку?!» – дейдилар. Зеро, уларга (сурати)бир-бирига ўхшаш мевалар берилган эди...» (Бақара сураси, 25-оят).

Жаннатдаги ноз-неъматларнинг ташқи кўриниши худди бу дунёдагига ўхшаш бўлиб, мазасининг тотлилиги билан фарқ қилар экан. Жаннат аҳли тановул қилмай туриб: “Бу олдин (дунёда) тановул қилган нарсаларимизнинг ўзи-ку!” дер эканлар. Еб кўрганларидан кейин эса, жаннат меваларининг мислсиз тотли эканига амин бўлар эканлар.

Зикр этилган жаннат ва унинг неъматлари «Роббимиз – Аллоҳ» деган ва шунда собит бўлган мўмин-мусулмонлар учун «(Бу) мағфиратли ва меҳрибон зот (Аллоҳ томони)дан бўлмиш зиёфатдир».

Аллоҳ таоло барчамизни Ўзининг зиёфатидан баҳраманд бўлувчи бандалари қаторига қўшсин.

Абу Мансур Мотуридийнинг “Таъвилоту аҳлис сунна”,

Ваҳба Зуҳайлийнинг “Тафсирул мунийр” асарларида асосида

Даврон НУРМУҲАММАД

тайёрлади.

Алҳамдулиллаҳ вассолату вассаламу ала Росулиллаҳ ва ала олиҳи ва саҳбиҳи ва ман ваалааҳ. Аммо баъд.

Ғазаб – ҳар бир инсонда бўладиган руҳий ҳолат бўлиб, агар уни ҳаётни, обрўни, динни, молни асраш учун ишлатилса табиий ҳолат бўлади ва мақталади. Аммо ғазаб чегарадан ошса ва бошқаларга нисбатан душманлик қилишга айланиб кетса, бу ўриндаги ғазаб табиийликдан хатарли ҳолат тарафига ўтиб кетган бўлади.

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам ғазабланар эдилар. Аммо у зот алайҳиссаломнинг ғазаблари Аллоҳ учун бўларди, ўз нафслари учун эмас. У зот агар ғазаблансалар, юзларини тескарига ўгириб, бурилиб олардилар. Агар хурсанд бўлсалар, кўзларини пастга қаратиб олар эдилар. У зот алайҳиссалом “Курашда енгган кучли эмас. Кучли деб ғазаби келганда ўз нафсига эгалик қила олган кишига айтилади” деганлар. Муттафақун алайҳ.

Ғазаб чиққан пайтда юз ўгириб, тескари қараш яхши услубдир. Агар инсоннинг ғазаби келса, сўзи қўполлашади, неъматни инкор этади ёки яхшиликни ман қилади ёхуд зулмга ўтади. Кўплаб гуноҳларнинг уруғи ғазабга бориб тақалади. Шунинг учун ҳам ҳалимлик хулқларнинг саййидидир.

Шу ўринда бир қиссани келтирсак:

“Жуда асабий, ғазаби тез чиқадиган бир йигит бор эди. Тез-тез асабийлашиб, эс-ҳушини йўқотадиган бир аҳволга келарди. Бир куни отаси унга бир идиш тўла мих берди ва “Ўғилчам, ҳар гал ғазабинг қайнаган пайтда мана шу михдан бир дона олиб, боғимизнинг ёғоч панжарасига қоқиб чиқасан” деди. Ўғил отаси айтгандек қилиб, ҳар гал асабийлашган чоғда бир михни олар ва ўша ёғоч тўсиққа қоқар эди. Биринчи куннинг ўзидаёқ 37 дона мих қоқди. Лекин михни ёғочга киритиш осон эмасди. Мих қоқишга қийналгани сайин ғазабини ичига ютишга урина бошлади.

Бир неча кун ўтгандан кейин бир кунда бир неча дона мих қоқадиган бўлди. Бир неча хафтадан сўнг асабийлашган пайтда ғазабини ичига ютиб, бир дона ҳам мих қоқмайдиган бўлди. Отасининг олдига бориб, “Отажон, Аллоҳга ҳамд бўлсинки, ғазабим чиққан пайтда асабимни жиловлашни ўргандим. Биттаям мих қоқмайдиган бўлдим” деб вазиятни тушунтирди. Буни эшитиб ота хурсанд бўлди ва ўғлига “Энди сен қоққан михларингни бирма-бир суғуриб чиқасан” деди.

Ўғил отаси айтгандек қилди. Михларни бирма-бир суғуриб чиқди. Қараса, ўтган қисқа муддат ичида 200 дона мих қоққан экан. Ўғил ишни тугатиб, отасининг олдига борди ва бўлган воқеани баён қилди. Ота ўғлини ўша ёғоч тўсиқ олдига олиб борди ва ундаги тешикларга ишора қилиб, “Ўғлим, ғазабингни босишни ўрганиб яхши иш қилдинг. Лекин мана бу тешикларга қара. Энди бу ёғоч мих қоқилишидан аввалгидек ҳолатига қайтадими?” деди. Йигит эса ғазабнинг оқибати қандай бўлишини тушуниб етди”.

Сиз ғазабланиб турганингизда гапирсангиз, бошқаларнинг юрагида ана шундай тешикларни қолдирасиз. Кейинчалик ғазабдан тушиб, ўша одамлардан узр сўрарсиз. Аммо тешикларни ўз ўрнига келтириш қийин. 

Ғазабнинг турлари 

Ғазаб бир неча турли бўлади. Ғазабнинг ижобийси ҳам, салбийси ҳам бор. Масалан, болаларга ғазаб қилиш салбийдир. Худди шунингдек, нафси учун ғазаб қилиш, бирор моддий фойдани қўлдан чиқаргани учун, бир касбга эришолмагани учун, шаҳватини қондириш имконини қўлдан бергани учун ғазаб қилиш қоралангандир. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай ғазабдан қайтарганлар.

Аммо Аллоҳ розилиги учун, динининг ҳимояси учун, ҳаром иш содир бўлганда, бировнинг ҳаққига тажовуз қилинганда, бировга зулм қилинганда ғазаб қилиш ижобийдир, мақталгандир, шартдир.

Ғазабнинг уруғи руҳий кечинмаларга бориб тақалади. Масалан, яхши кўрмаслик, тақдирлашнинг йўқлиги, ўсишнинг тўхтаганлиги ва ҳоказо. Бирор шахсга нисбатан моддий ва маънавий таҳдид бўлишидан қўрқиш, хавотирланиш, шунингдек, очлик, касаллик, руҳий сиқилиш, ғазабнок отага тақлид қилиш, болани ҳаддан ташқари кўп тергаб юбориш, болани қисиш кабилар ҳам ғазабга сабаб бўлади.

Психологлар “Ғазаб вазиятнинг ўзидан келиб чиқмайди, балки вазиятни нотўғри тушунишдан келиб чиқади. Шунинг учун сизнинг ғазабланишингизда кимдир эмас, сизнинг нотўғри тушунчангиз, ҳолатни хато баҳолашингиз сабаб бўлади. Баъзида “Фалончи мени ғазабимни келтирди”, “Фалончи мени асабийлаштирди” дейсиз. Сизни ғазабланишингизга фалончи эмас, ўзингиз, фикрларингиз, ишларни баҳолашингиз сабаб бўлади. Шунинг учун муолажани ташқаридан изламанг. Ўз нафсингизда ечим яшириниб ётибди” дейишади. 

Ғазабнинг босқичлари 

Инсонда ғазаб бир неча босқичда бўлади.

Олдин пайдо бўлади, кейин кучайиб боради, зиёдалашади, бу кучайиш тил ёки қўл орқали намоён бўлади. Кейин зеҳнни чалкаштиради. Охирида киши ўзини маломат қилади ва ғазабидан тушади. 

Ғазабнинг муолажаси 

Ғазабни ичга ютувчиларнинг ажрини кўз олдига келтириш.

وَسَارِعُواْ إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ الَّذِينَ يُنفِقُونَ فِي السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ

“Роббингиздан бўлган мағфиратга ва кенглиги осмонлару ерча бўлган, тақводорлар учун тайёрлаб қўйилган жаннатга шошилинг. Улар енгилликда ҳам, оғирликда ҳам нафақа қиладиганлар, ғазабини ютадиганлар ва одамларни авф қиладиганлардир. Аллоҳ яхшилик қилувчиларни ёқтиради (Оли Имрон сураси, 133-134-оятлар).

Ғазабни ичга ютиш жаннат аҳли бўлган тақводорларнинг битта сифатидир.

Саҳл ибн Муоз ибн Анас отасидан, отаси Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: “Ким ғазабини сочишга қодир бўла туриб, уни ичига ютса, Аллоҳ таоло қиёмат куни уни барча халқларнинг олдида чақиради ва унга истаган ҳурни танлаш имконини беради”. Абу Довуд ва Термизий ривоят қилишган.

         Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтадилар: “Бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга “Менга бир ишни буюринг ва уни қисқа қилинг, токи мен тушунай” деди. Шунда у зот алайҳиссалом “Ғазаб қилма!” дедилар. Бояги одам саволини бир неча такрорлаган эди, у зот алайҳиссалом “Ғазаб қилма!” дедилар”. Бухорий ва Термизий ривоят қилишган.

Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам  “Орангизда кучли, полвон ким?” деб сўрадилар. Биз “Одамлар енга олмаган киши” дедик. Шунда у зот алайҳиссалом “Ундоқ эмас. Чинакам кучли, полвон одам ғазаби келганда ўзини ушлай олган одамдир” дедилар. Абу Довуд ривояти. 

Ғазабни қандай қилиб бошқариш мумкин? 

Инсон фикрлар, ҳис-туйғулар ва сулукдан иборатдир. Агар фикрларига эгалик қилолса, ҳис-туйғулари ва сулукига ҳам эгалик қила олади. Ана ўшанда у асабийлашишдан узоқ ҳолда бахтиёр ҳаёт кечиради. 

Қуйидаги бешта насиҳат сизга ғазабни ичга ютишингизда ёрдам беради:

1. Аллоҳ таолодан шайтоннинг ёмонлигидан паноҳ сўранг!

Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай деган:

وَإِمَّا يَنزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ

“Агар сени шайтон васвасасидан бир васваса тутса, Аллоҳдан паноҳ сўра. Албатта, У зот ўта эшитгувчи ва ўта билгувчи зотдир”. (Агар шайтон васвасага солиб, сени ёмонликларни яхшилик билан қайтаришдан айнитмоқчи бўлса, Аллоҳ таолонинг Ўзидан паноҳ сўра. Унга сиғин. У сени сақлайди. “Албатта, У зот ўта эшитувчи ва ўта билувчи зотдир”. У ҳар бир муҳтожнинг илтимосини эшитади. Даъватчи буни яхши англаши лозим.) (Фуссилат сураси, 36-оят).

Сулаймон ибн Сурд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади “Икки киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида сўкишдилар. Биз ўша ерда эдик. Бир пайт улардан бири шеригини ғазабнок, юзи қизарган ҳолда ҳақорат қила бошлади. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам “Мен бир калимани биламан. Агар шуни айтса, ундан ўзида топаётган нарсаси (ғазаби) кетади. Агар “Аъузу биллаҳи минаш шайтонир рожийм” деса, (ғазаби кетади)” дедилар”. Муттафақун алайҳ.

2. Ҳолатингизни ўзгартиринг!

Ўзингиз турган ҳолатдан бошқа ҳолатга ўтинг. Агар турган бўлсангиз, ўтиринг. Агар ўтирган бўлсангиз, ёнбошлаб олинг. Агар ҳаракат қилаётган бўлсангиз, тўхтанг. Агар машинангизни миниб кетаётган бўлсангиз, йўл четига тўхтанг...

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Агар сизлардан бирингиз ғазабланса, тик турган бўлса, ўтирсин! Шунда ғазаби кетса, кетди. Кетмаса, ёнбошлаб олсин!” дедилар. Абу Довуд ва Аҳмад ривоят қилишган.

3. Ғазабингизни сув билан совутинг!

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар: “Албатта, ғазаб шайтондан. Шайтон эса оловдан яратилган. Олов эса сув билан ўчади. Бас, агар сизлардан бирингиз ғазабланса, таҳорат қилсин!” Абу Довуд ва Аҳмад ривоят қилишган.

4. Гапирмасликка урининг!

Ғазабланиб турганингизда гапирманг! Бу бироз машқ, ўрганиш, ўзлаштиришни талаб этади. Ғазабланиб турганингизда гапирмасликка ўзингизни ўргатинг! Чунки, кўпинча ғазаб пайтида хато гапириб қўясиз.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Агар сизлардан бирингиз ғазабланса, сукут сақласин!” деганлар. Имом Аҳмад ривояти.

5. Уйдан чиқиб кетинг!

Агар ғазаби чиққан одам ҳолатини ўзгартирса, турган одам ўтирса ҳам, таҳорат қилса ҳам ғазаби кетмаса, сукут қилиш қўлидан келмаса, афзали уйдан чиқиб кетиши керак. Ғазаби чиққан одам уйида туравермаслик керак. Гап кўпайиб, ғазаб тошиб, охири иш ёқимсиз ҳолатгача бориб етиши мумкин. Шунинг учун то ғазаби босилгунча ташқарига чиқиб туриш керак. Ғазаби босилиб, ўзига келса, кейин яна уйига қайтиб келаверади. 

Хулоса 

Биз юқорида айтган ғазаб салбий ғазаб эди. Ижобий ғазаб нима эканлигини ҳам айтиб ўтдик. Ғазабланиш керак бўлган ўринда ғазабланиш шарт. Масалан, биров диннинг, ислом шиорларининг, уламоларнинг устидан кулаётган, бировга зулм қилинаётган, бировнинг ҳаққи поймол этилаётган вақтларда ғазабланиш шарт бўлади. Аммо қайтарилган ўринларда ғазабланишдан тийилиш керак.

Ҳаёт қисқа, саломатлик энг муҳим нарсалардан бири. Шундай экан, ғазабланманг!   

Аҳмад Рабоҳнинг мақоласини

Нозимжон Иминжонов таржима қилди 

Ўзбекистон Республикаси Президенти ташаббуси билан Тошкентда барпо этилаётган Ўзбекистондаги ислом цивилизацияси маркази лойиҳасини Ислом Ҳамкорлик Ташкилотига аъзо мамлакатларнинг дипломатик миссияларига тақдим қилиш мақсадида Ислом цивилизацияси маркази раҳбарияти мусулмон мамлакатларининг Тошкентдаги элчилари билан туркум учрашувлар ўтказишга киришди.

Жорий йилнинг 21 июнь куни Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази директори Ш.Миноваров Бангладеш Халқ Республикасининг Ўзбекистон Республикасидаги Фавқулодда ва Мухтор элчиси Мосуд Маннан билан учрашди.
Учрашувда бугунги кунда Ўзбекистон Республикасида илмий-маданий ҳамда диний-маърифий соҳаларда амалга оширилаётган кенг қамровли ислоҳатлар, шу жумладан Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев ташаббуси билан ташкил этилган Ўзбекистонда Ислом цивилизацияси маркази ҳақида маълумот берилди. Марказ фаолияти, мақсад ва вазифаларидан келиб чиқиб, Бангладеш томони билан ҳамкорлик бўйича мавзу ва йўналишлар мухокама этилди.
Элчи Мосуд Маннан жаноблари Ўзбекистон Республикаси Раҳбариятининг барча соҳаларда олиб бораётган изчил ислоҳатлари, саъйи-ҳаракатларига юқори баҳо бериб, улкан ва ислом олами учун ноёб бўлган “Ислом цивилизацияси маркази” лойиҳасига Бангладешнинг алоқадор вазирлик, университет ва илмий марказларини жалб этиш, ҳамкорлик алоқаларини ўрнатишида ўз ҳиссасини қўшишни шараф, деб билишини таъкидлади.
Самимий тарзда ўтказилган учрашув натижаларига кўра, тез кунларда элчихона томонидан ҳамкорлик алоқалари ўрнатилиши мумкин бўлган Бангладеш ташкилотлари борасида аниқ таклифлар, шунингдек Бангладеш фондларида мавжуд бўлган Ўзбекистонга оид қўлёзма ва манбалар ҳақида маълумот тақдим этилишига келишилди.

ЎМИ Матбуот хизмати

Риё – бу қилаётган амални, гапираётган гапни, қилаётган ниятини атрофдагилар билсин дея бажаришидир. Бирор яхшилик қилаётган бўлса, одамлар мени яхши инсон десин, молидан инфоқ қилаётган бўлса, мени сахий десин, ибодат қилаётган бўлса, инсонлар мени тақволи экан, деб ҳаракат қилишдир.

Динимизда бу гуноҳи азим ҳисобланади. Бу хусусда оятлар, ҳадислар бор. Жумладан, Қуръони каримда бу гуноҳнинг оқибати қуйидаги мисол билан келтирилади: “Остидан анҳорлар оқиб турувчи, хурмою узумлари бор, турли хил мевалари мўл боғи бўлган бир одам ўзи кексайиб, нотавон(ёш) болалари билан қолган пайтида ўша боғини оловли тўфон уриб, ёниб кетишини хоҳлайдими? Тафаккур қилурсизлар, деб Аллоҳ ўз оятларини сизларга шундай баён қилади”. Бу мисол савобли ишларни одамлар кўзи учун қиладиган кишиларга танбеҳдир. Риёкор одам ҳам охиратда ажру-савобдан бебаҳра қолади. Оятда ҳам гўё ҳамма нарсага эришган одамнинг бутун бойлиги бир зумда олов туфайли йўқ бўлиб кетиши риёкор одамнинг мисолига ўхшайди. Энг ёмони бу дунёда молу-давлатдан бир зумда ажраган инсон яна ҳаракат қилиб унга эга бўлиши мумкин, лекин бутун ҳаёти давомида яхши амаллар қилган, садақа, эҳсонлар қилган, нафл ибодатлар қилган, Қуръон тиловати билан машғул бўлган одам охиратда булар эвазига ҳеч бир савобга эга бўлмаса бундан катта ҳасрат, надомат бўлмайди.

Ҳадиси шарифларда ҳам Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг бу гуноҳдан қайтарганлари, хавфсираганларини кўрамиз. Ибн Лубайд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сизлардан энг хавфсирайдиган нарсам – махфий ширкдир”, дедилар. Шунда саҳобалар: “Эй Аллоҳнинг Расули, махфий ширк нима?” деб сўрашди. У зот: “Бу – риёдир”, деб жавоб бердилар.

Динимизда бир қанча гуноҳи кабиралар бор, бировнинг ҳаққини ейиш, зино, ўғирлик, туҳмат ва бошқа гуноҳлар. Раббимиз ҳақиқий тавба қилиб, бу гуноҳларга бошқа қайтмасликка аҳд қилган кишини гуноҳини кечиши мумкин, аммо ширкни кечирмаслигини Ўз каломида баён қилган. Ҳадисда риё ширкка далолат қилиши айтилмоқда. Ундан ҳар бир мўмин-мусулмон эҳтиёт бўлиши керак. Чунки риё қалбни қорайтиради. Қалб қорайган сари унда холис ният ва ихлос қолмайди. Қорайган қалбга ҳикмат ёғдуси таъсир қилмайди. Оқибатда бошқа гуноҳларни қўрқмасдан қиладиган бўлади. Инсон қилаётган амалига озгина риё аралашса, бу ибодатидан фойда йўқ. Агар у риё билан намоз ўқиса, закот берса, ҳаж қилса, Қуръон ўқиса, инфоқ қилса булардан фақат машаққат чеккани, ҳамда Аллоҳ таолога осий бўлгани қолади, холос.

Аллоҳ таоло Қуръони каримнинг “Бақара” сурасида: «Эй имон келтирганлар! Молини одамлар кўрсин деб берадиган, Аллоҳга ва охират кунига ишонмайдиган кимсага ўхшаб, (берган) садақаларингизни миннат ва озор билан йўққа чиқарманг! У (риёкор) устини тупроқ қоплаган силлиқ қояга ўхшайди; устига жала ёққанда, (тупроқ ювилиб,) сип-силлиқ тошнинг ўзини қолдиради. Улар топган (ва сарфлаган) бойликларидан ҳеч нарсага эга бўла олмайдилар. Зотан, Аллоҳ кофирлар қавмини ҳидоят сари йўлламагай» (264-оят), деб огоҳлантирган.

Шунингдек, “Нисо” сурасида: «Мол-мулкларини одамлар кўрсинга (риёкорлик билан) эҳсон қиладиган, (аслида эса) Аллоҳга ҳам, охират кунига ҳам имон келтирмайдиганларни (Аллоҳ севмайди). Кимгаки шайтон дўст бўлса, нақадар ёмон дўст у!» (38-оят), дейилади.

Кўриниб турибдики, юқоридаги оятларда риё қаттиқ қораланади. Одамларнинг мақтовини истаб ёки бировлар кўрсин учун қилинган амаллар эвазига Аллоҳ таоло бу дунёда банданинг мақсадини ҳосил қилади. Аммо, охиратда савоб ато этмайди. Бу ҳақда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қиладилар: “Ким бу дунёда бирор амални одамлар эшитсин деб қилса, Аллоҳ уни одамларга эшиттириб қўяди. Ва ким одамлар кўрсин деб қилса, Аллоҳ уни одамларга кўрсатиб қўяди”. Демак, бу дунёнинг обрўсини истаб қилинган амалга фақат бу дунёнинг ўзидагина мукофот берилади, охиратда эса насиба бўлмайди. Мўмин одам ҳар бир амалини холис Аллоҳ таоло учун бажармоғи лозим. Одамларнинг мақтовини истаган киши эса икки дунё саодатидан ажраб қолиши мумкин. Аллоҳ барчамизни ўзига ихлос билан адо этадиганлардан қилсин. 

Кенжабек СОЛИЕВ

Чуст тумани “Ғойиб Эронлар” масжиди имом хатиби