Шу кунларда Масжидул Ҳаром ва Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва саллам масжиди ишлари бўйича Бош раҳбарият давлат идоралари билан ҳамкорликда Байтуллоҳ зиёратчиларининг хавфсизлиги ва саломатлигини таъминлаш мақсадида фавқулоддаги режаларини фаоллаштирди. Унда Ҳаром масжиди ҳудудида кучли ёмғирлар келтириб чиқарадиган турли нохушликларни олдини олиш ва зиёратчиларга қулай шароитлар ташкил этиш ўрин олган.

Бунинг учун Байтуллоҳ хизматлари ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш идораси вакиллари Масжидул Ҳаромда кучли ёмғирли вазиятларни бартараф этиш ва муаммога йўл қўймаслик мақсадида 200 дан ортиқ назоратчи ва кузатувчи, 4000 нафар эркак ва аёл ишчи ҳамда 500 дан ортиқ техникани жалб қилди.

10 апрель куни Маккадаги зиёратчилар кучли ёмғир остида қолишди. Каъбани тавоф қилиш вақтида Маккада ёмғир ёға бошлади ва зиёратчилар сув оқимлари остида зиёратгоҳ атрофини айланиб чиқишда давом этди, деб ёзади “Islam news”  матбуоти “ал-Aрабия” телеканали хабарига таяниб. Кўпчилик зиёратчилар бу пайтда айтиладиган махсус ёмғир дуоларини ўқишди.

Бу пайтда хавфсизлик ва биринчи тиббий ёрдам ходимлари ёмғир билан боғлиқ ноқулайликлар олдини олиш учун чора кўришди.

ЎМИ ходими И.Аҳмедов тайёрлади

Шу кунларда Тошкент шаҳри «Тўра бува» жоме масжиди имом-хатиби Шавкат Ҳамдамов Россия Федерациясининг Санкт-Петербург шаҳрига ташриф буюриб, «Балтранс» қурилиш ширкати, «Южный» миграция маркази ва «Балтийский берег» балиқни қайта ишлаш заводида вақтинча меҳнат қилаётган ватандошлар билан учрашувлар ўтказди, деб хабар бермоқда «Дунё» АА мухбири.
Учрашувлар чоғида Ўзбекистон мусулмонлари идораси вакилининг маънавий-маърифий ва тарбиявий мавзулардаги маърузаси тингланди. Воиз хориждаги ватандошлар, улар ўртасидаги ўзаро муносабатлар, ўзликни англаш ва миллий қадриятларимиз ҳамда маданиятимизни кенг тарғиб этиш масалаларига алоҳида эътибор қаратди.
Бош консуллик ходимлари, ўз навбатида, 30 апрель куни бўлиб ўтадиган умумхалқ референдуми тафсилотлари ва хорижда истиқомат қилиб келаётган юртдошларимиз учун 19-26 апрель кунлари ташкил этиладиган муддатидан аввал овоз бериш жараёни ҳамда участкалар ҳақидаги батафсил маълумотларни ўртоқлашдилар.
Ширкатлар раҳбарияти билан кечган мулоқот якунлари ўлароқ, Ўзбекистон фуқароларнинг референдумда овоз бериши учун сайлов участкаларини ташкил этиш юзасидан келишувга эришилди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Жонажон диёримизда айни кунларда ойларнинг султони, меҳр-шафқат саховат рамзи бўлган, фазилати жиҳатидан бошқа ойлардан афзал моҳи Рамазон уфуриб турибди. Бу муқаддас ойда мўмин-мусулмонлар бир-бириларига яхшиликларни улашади. Аллоҳ розилиги йўлида рўза тутишликни ният қилишади.

Рамазон ойи Қуръони карим барокати, гўзал хулқнинг фазилатлари билан зийнатланган муқаддас ойдир. Бу улуғ ойда қилинажак дуолар ижобат бўлади, ибодат ва хайрли амалларнинг ажри юксалади. Нафс турли иллатлардан тозаланиб, қалб покланади. Рамазон рўзаси ҳижратнинг иккинчи санасида фарз қилинган. Рўза араб тилида “савм” деб аталиб, луғатда “бир нарсадан ўзини тиймоқлик”ни билдиради. Истилоҳда эса “тонгдан шомгача рўзани ният қилиб, уни очувчи барча нарсалардан ўзини тийиш”дир.  

Аллоҳ таоло Рамазон рўзасининг ҳукм ва ҳикматларини Қуръони каримда батафсил баён қилиб берган. “Бақара” сурасининг 183-оятида шундай дейилган: “Эй, имон келтирганлар! Сизлардан олдинги (уммат)ларга фарз қилингани каби сизларга ҳам рўза тутиш фарз қилинди, шояд (у сабабли) тақволи бўлсангиз”. Рамазон ойининг фазилатларини батафсил баён қилгувчи ҳадисни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан Салмон Форсий розияллоҳу анҳу ривоят қилиб, жумладан бундай дедилар: “…Бу ойда мўминнинг ризқи зиёда бўлади. Кимки у ойда бирорта рўзадорга ифторлик қилиб берса, унинг гуноҳлари кечирилади ва дўзахдан озод бўлади. Шунингдек, унга ҳам рўзадорнинг савобидан ҳеч қанча кам бўлмаган савоб берилади”. Шунда биз: “Эй Расулуллоҳ! Биз ҳаммамиз ҳам рўзадорга ифторлик қилиб бера олмаймиз-ку”, дедик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Аллоҳ таоло бу савобни рўзадорга бир қултум сут ёки битта хурмо ёки бўлмаса бир ҳўплам сув билан ифторлик қилиб берган кишига беради. Кимки рўзадорнинг қорнини тўйғазса, Аллоҳ қиёматда унга ҳавзи кавсаридан бир қултум сув ичиради, натижада у то жаннатга киргунича чанқамайди.  

Рамазон – аввали раҳмат, ўртаси мағфират, охири дўзахдан озод қилиш ойидир. Кимки у ойда ходимларнинг оғирини енгил қилса, Аллоҳ унинг гуноҳларини кечиради ҳамда дўзахдан озод қилади”, дедилар”. Ифтор пайтидаги дуолар ижобатдир. Зеро, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтадилар: “Уч тоифа инсоннинг – рўзадорнинг ёки ифтор қилаётган рўзадорнинг, одил подшоҳнинг ва мазлумнинг дуоси мустажоб бўлади” (Термизий, Аҳмад ва Ибн Можа ривояти). Ифторлик қилиш деганда, албатта дастурхон ёзиб, тўп-тўп одам айтишни тушунмаслик керак. Камбағал, муҳтож кишиларга таом ёки керакли маблағни бериш энг яхши ифторликдир. Чунки шуниси риёдан холи бўлади.  

Айтиш жоизки, юртимизда меҳр-оқибат, ўзаро ҳурмат муҳитини мустаҳкамлаш, кам таъминланган, ижтимоий ҳимояга муҳтож кишиларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш ҳукуматимиз олиб борилаётган хайрли саъй-ҳаракатларда устуворлик касб этади. Айниқса, халқимиз қонига сингиб кетган саховат, меҳру мурувват, бағрикенглик каби эзгу қадриятлар муқаддас Рамазон ойида яққол ифодасини топмоқда.  

Дарҳақиқат, инсонларнинг дарду ташвиши билан яшаш – одамийликнинг энг олий мезонидир. Ушбу ҳаётий ҳақиқат Президентимиз бошчилигида олиб борилаётган эзгу ташаббуслар ижросида “Инсон қадри учун” тамойилининг амалдаги ифодаси сифатида ҳар қадамда намоён бўлмоқда. Президентимизнинг жорий йил 17 февраль куни Бухоро вилоятига ташрифи чоғида Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Нуриддин домла Холиқназаров давлатимиз раҳбаридан кам таъминланган оилалар вакилларини Умра зиёратига юборишда давлат томонидан ёрдам беришни сўраган эди. Давлатимиз раҳбари мазкур таклифни якдиллик билан қўллаб-қувватлади. Бу эса энг аввало, одамийлик мамлакати – Янги Ўзбекистонда инсонга эътибор юксак даражага кўтарилгани, фуқароларнинг виждон ва эътиқод эркинлиги, диний бағрикенгликни ҳар жиҳатдан кафолатланганидан далолатдир.  

Ташаббус қанот ёзиб, Рамазон ойи муносабати билан республикамиздаги кам таъминланган ва эҳтиёжманд оилалар, ижтимоий дафтарларда рўйхатда турган хонадонлар аъзолари, меҳнат фахрийлари давлат томонидан берилган йўлланма асосида Саудия Арабистонининг Мадина ва Макка шаҳарларида муқаддас Умра зиёратини адо этиш бахтига муаяссар бўлди. Жумладан, Наманган вилоятининг барча шаҳар ва туманларидан “Темир дафтар” ва “Аёллар дафтари” да турувчи ижтимоий муҳофазага муҳтож кишилар, камбағал оилалар вакиллари, узоқ йиллар оддий ишда ҳалол меҳнат қилиб, кексалик гаштини сураётган нуронийлардан иборат 100 нафар ҳамюртимизга ҳам Аллоҳнинг байтини зиёрат қилиш насиб этди.  

Умра зиёратига юборилган фуқароларни кутиб олиш тадбирлари Ўзбекистон мусулмонлари идораси, маҳаллий ҳокимликлар вакиллари иштирокида уюшқоқлик билан ташкил этилди. Ҳукуматимиз томонидан кўрсатилган ғамхўрликдан миннатдор бўлган зиёратчилар ўзлари кутмаган ҳолда бундай саодатли шодликка етишганликларини айтиб, меҳнатсевар халқимиз ва савобли ташаббус бошида турган Юртбошимиз ҳақига эзгу тилаклар билан дуога қўл очишди. Мамлакатимизда фуқароларнинг виждон ва эътиқод эркинлигини таъминлашга алоҳида эътибор қаратилмоқда.  

Президентимизнинг 2023 йил 21 мартдаги “Муборак Рамазон ойини муносиб тарзда ўтказиш тўғрисида” ги қарори ҳам бунинг ёрқин далилидир. Мазкур қарорда одамийлик, инсон шаънини улуғлаш, яхшилик ва меҳр-саховат каби фазилатларни намоён этадиган, бугунги тинч ва осойишта ҳаётимизни қадрлаш, оила ва маҳаллаларда, бутун юртимизда меҳр-оқибат, ўзаро ҳурмат муҳитини мустаҳкамлаш, кам таъминланган, ижтимоий ҳимояга муҳтож кишиларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлашга қаратилган тадбирларни ташкил этишга алоҳида эътибор қаратиш зарурлиги белгиланди.  

Давлатимиз раҳбарининг Сурхондарё вилоятига қилган ташрифи чоғида билдирган яна бир эзгу ташаббуси билан вилоятимиздаги шаҳар ва туманларида, олис ва чекка ҳудудларидаги маҳаллаларда имом-хатиблар иштирокида маҳаллий ҳокимликлар кўмагида кам таъминланган, эҳтиёжманд оилаларнинг хонадонларида ифторлик дастурхонлари ташкил этилиб, уларнинг кундалик турмуши учун зарурий озиқ-овқат маҳсулотлари ҳамда маънавий-ахлоқий мавзулардаги китоблар тақдим этилмоқда. Шуни қайд этиш керакки, Рамазон ойи – дуолар ижобат бўладиган ойдир. Аллоҳ таоло унга дуо қилиб, илтижо қилишларини яхши кўради ва дуоларни кўплаб қабул қилади. Айниқса, Рамазон ойида дуолар ижобат бўлишига ишоралар бор.  

Қуръони каримда Рамазон рўзаси ҳақидаги оятлардан кейин қуйидаги оят келади. Аллоҳ таоло шундай дейди: “Сиздан (эй, Муҳаммад!) бандаларим Менинг ҳақимда сўрасалар, (айтинг) Мен уларга яқинман. Менга илтижо қилувчининг дуосини ижобат этурман. Бас, улар ҳам Мени (даъватларимни) ижобат (қабул) этиб, Менга имон келтирсинлар, шояд (шунда) тўғри йўлга тушиб кетсалар” (“Бақара” сураси, 186-оят). Ушбу оятда мўминлар учун улкан башорат бордир. У ҳам бўлса – дуо ва илтижо қилувчиларнинг сўровларини ато этишга берилган илоҳий ваъдадир. Рамазон ойида қилиниши керак бўлган яна бир муҳим ишлардан бири – киши нафсини чиройли хулқлар билан безашга, уларга одатланишга ҳаракат қилиши лозим. Натижада Рамазон ойида ҳосил қилинган яхши кўникмалар: тақво, ихлос, сабр, шукр, қаноат, сахийлик, меҳрибонлик йил давомида бизга ҳамроҳ бўлади.  

Аллоҳ таоло муборак рамазон ойида тутаётган рўзаларимизни, тоат-ибодатларимизни ўзининг фазлу карами ила қабул қилиб, барчаларимизни улуғ ажру савобларга эриштирсин.  

Мусохон Аббосиддинов,  

Ўзбекистон Мусулмонлари идорасининг 

Наманган шаҳридаги вакили, шаҳар бош имом-хатиби.  

ЎзА

МОЗИЙГА НАЗАР

Буюк шахслар ҳақида тарихий далиллар билан бирга, халқ орасида турли ривоят ва афсоналар ҳам юради. Уларнинг қанчалик кўплиги ўша инсоннинг шунчалик машҳурлигидан дарак беради. Аслида, бу каби ривоятлар, афсоналар замирида ўзига хос тарихий ҳақиқат ҳам бўлади.

Бурҳониддин Марғиноний номи билан шуҳрат қозонган Абул Ҳасан Али ибн Абу Бакр ал-Фарғоний ар-Риштоний ал-Марғиноний ана шундай – фақиҳлар томонидан эътироф этилган, халқ орасида машҳур олимлардандир. Унинг насаби машҳур саҳоба Абу Бакр Сиддиқ (р.а.)га бориб тақалади. Юридик фанлар доктори А.Жузжоний ва юридик фанлар номзоди Ж.Юсупова “Бурҳониддин Марғиноний – буюк фақиҳ” асарида буни Абдулҳай Лакнавий таъкидлаганини айтган. Аллома насабининг Абу Бакр Сиддиққа бориб уланиши ҳақидаги муҳим маълумотлар Абдулҳай ибн Абдулфатҳ ал-Ҳусайний қаламига мансуб “Насабномайи Хожа Убайдуллоҳ Аҳрор” (“Хожа Убайдуллоҳ Аҳрор насабномаси”) асарида ҳам қайд этиб ўтилган.

Олим Фарғона диёрида туғилиб вояга етган бўлса-да, она юрти илмий салоҳиятини янада юксалтириш учун ўша даврнинг илмий марказларидан бўлган Самарқанд шаҳрида таҳсилни давом эттирди. Бу ерда у кўплаб олимлар билан учрашди, илмий мунозараларда қатнашди.

Бурҳониддин Марғиноний “Нашр ал-мазҳаб” (“Мазҳабнинг тарқалиши”), “Китоб-ат-тажнис ва-л-мазид” (“Фуқаролик ҳуқуқини тақдим этиш”), “Китоб ул-фароиз” (“Мерос ҳақида китоб”), “Мазид фи фуру' ал-ҳанафий” (“Ҳанафий мазҳабига қўшимчалар”) китобларида ижтимоий-иқтисодий муносабатлар, мулкчилик тури, шакллари (давлат ва хусусий мулкчилик), молиявий фаолият, жиноят ва жазонинг ҳуқуқий асосларини, фуқаролик ҳуқуқи назарияси ва амалиёти, қозилик муассасалари таркиби, тартиби ва жиноят ишини кўриш масалаларини батафсил ёритиб берди.

Замондошлари алломага юксак эҳтиром билан “Бурҳонуддин вал милла” – “Дин ва миллатнинг ҳужжати нисбасини берган. Таъкидлаш жоизки, тарихда камдан-кам кишиларга бундай унвон берилган.

Жалолиддин Суютий “Ал-итқон фи улум ал-қуръон” асарида Бурҳониддин Марғинонийнинг Қуръон илмида ҳам моҳирлигини айтиб ўтган.

Буюк тарихчи Шамсиддин Заҳабий алломани “Шайх ул-ҳанафийя” – “Ҳанафийлар шайхи” деб атаган ва бу билан у зотнинг ҳанафий алломалар ўртасидаги мартабасига ишора қилган. Хайриддин Зириклий эса алломани “ҳофиз, муфассир, муҳаққиқ, адиб”, деб таъриф қилган.

Улуғ фақиҳ Бурҳониддин Марғиноний ҳақида Абдулҳай Лакнавий “Ал-Фавоид ул-баҳийя фи тарожим ил-ҳанафийя” асарида бундай ёзган эди: “Бурҳониддин Марғиноний имом, фақиҳ, муҳаддис, Қуръон муфассири бўлиб, уни йод билган олим, фанларни йиғиб тартибга солувчи, закий, тадқиқотчи, художўй ва покдомон инсон, улуғ фақиҳ, адабиётчи, шоир, фан ва адабиётда унинг тенги йўқ”.

Фиқҳий-ҳуқуқий асарларнинг барчаси ўз даврида талабалар учун ўқув қўлланма сифатида хизмат қилган. Аммо Бурҳониддин Марғинонийнинг Шарқ Уйғониш давридаги энг катта хизмати “Ҳидоя” бўлиб, у даврнинг энг мураккаб ҳуқуқий масалаларини тартибга солиб берган асар эди.

Бурҳониддин Марғиноний ушбу асарни 1165-1178-йиллар оралиғида – 13 йил давомида ёзиб тугатган. Асар ихчамлиги, мукаммаллиги, ҳанафий мазҳабини бошқа суннийлик мазҳаблари билан қиёсий услубда ўрганиб, ҳар томонлама ёритгани учун ўзига хос катта назарий ва амалий аҳамият касб этганини уламолар таъкидлаган.

Маълумотларга кўра, муаллиф аввалига “Бидоят ул-мубтадий” номли катта асар ёзади. Уни Абул Ҳасан ибн Аҳмад ибн Муҳаммад Қудурийнинг “Ал-Мухтасар” (илм аҳли орасида “АлҚудурий” номи билан шуҳрат қозонган) китоби ва Муҳаммад ибн Ҳасан ашШайбонийнинг “Ал-Жоме' ас-сағир” асарига асосланиб, қисқартирилган фиқҳ китоби сифатида ёзиб, ундаги масалаларни тартибга солишда табаррук бўлсин деб, Муҳаммад ибн Ҳасан аш-Шайбоний услубидан фойдаланган эди.

Бурҳониддин Марғиноний “Бидоят ул-мубтадий” муқаддимасида бундай деб ёзади: “Ёшлик чоғларимда фиқҳ илмининг барча турларини ўз ичига қамраб олган ҳажми кичик, фойдаси кенг бир китоб бўлса, деб ўйлаб юрардим. Иттифоқан, сафар жараёнида Ал-Қудурий қаламига мансуб “Ал-мухтасар”ни энг гўзал, мўъжаз (қисқа), ажойиб китоб, деб топдим. Ўшанда замоннинг барча буюк олимлари каттакичикни “Ал-Жоме ас-сағир” китобини ўрганишга чорлар эдилар. Ўшанда ҳар иккала асарни бирлаштиришни ўз олдимга мақсад қилдим ва зарурат бўлмаса, у икки китоб чегарасидан чиқмасликка қарор қилдим ва уни “Бидоят ул-мубтадий” (“Бошловчининг бошланғич китоби”) деб атадим. Агар бу асарни шарҳлашга эришсам, уни “Кифоят ул-мунтаҳий” деб атаган бўлар эдим”.

Аллома мазкур ниятига эришиб, унга 8 жилдлик катта шарҳ ёзиб, “Кифоят ул-мунтаҳий” (“Якунловчиларни қониқтирувчи китоб”) деб атайди. Лекин муаллиф бу билан ўз олдига қўйган мақсадга эриша олмасди, негаки, саккиз жилдлик катта ҳажмли шарҳни ўқиб, унинг ичидан керакли масалаларни топиш, шундай катта китобни олиб юриш илм толиблари учун қийинчилик туғдирарди. Натижада муаллиф ўз нияти ва дўстлари маслаҳатига биноан, “Бидоят ул-мубтадий”ни қайтадан ўртача андозада шарҳлашга киришади.

573 ҳижрий, зулқаъда ойининг чоршанба куни бошланган ушбу асарни ёзиш учун ўн уч йил вақт кетди. Абдулҳай Лакнавийнинг айтишича, бу асарни аллома муттасил рўзадорлик билан ёзган. Овқат олиб келган ходимни жўнатиб, таомни шогирдларидан бири ёки бошқа бирор кишига едириб, бўш идишни қолдирар экан. Ходим таомни устознинг ўзи егандир, деб ўйлаб, идишни олиб кетар экан.

Бу ҳақда шайх Акмалиддин ҳам тўхталиб, “Аллома “Ҳидоя” асарини ёзиш муддати – ўн уч йил давомида рўзадор бўлган. Бу давр ичида бирор марта ҳам оғзини очмаган. Тақво ва парҳезларининг баракотидан китоб уламолар ўртасида мақбул бўлган”, деб айтган эди.

Бурҳониддин Марғинонийнинг “Ҳидоя” асари тўққиз асрдан буён ҳанафий мазҳаби бўйича энг муҳим ва мўътабар қўлланма сифатида барча мусулмон мамлакатлари мадрасалари ва ислом олий ўқув юртларида ўқитилмоқда. Унинг матни ва қисқартмалари устидан машҳур фақиҳлар томонидан 60 дан ортиқ шарҳ ва ҳошия ёзилган ҳамда “Ҳидоя” ҳанафий мазҳабининг тарқалиши йўлида таъсирчан омил сифатида хизмат қилиб келган.

Бурҳониддин Марғиноний “Ҳидоя” асарини ёзиш билан ҳанафий фиқҳи тараққиётига беқиёс ҳисса қўшди. Бу китобнинг ёзилиши Бурҳониддин Марғиноний нафақат фиқҳни яхши биладиган, балки унинг кенг илм соҳаларини қамраб олган қомусий олим эканидан даракдир. Чунки у мазкур асарида мусулмон оламида машҳур олимлар, хусусан, ҳанафий ва минтақада фаолият юритган фақиҳлар чиқарган фатволарни қиёсий ўрганиб, улардан ҳақиқатга яқинроқ ва амалда кўпроқ қўлланадиганларини ажратиб кўрсатиб берган.

Нодиржон АБДУЛАҲАТОВ,

тарих фанлари доктори, профессор

Манба: “Янги Ўзбекистон” газетаси 2023-йил 11-апрел, 69-сон