05 Май, 2025, 7 Зулқаъда, 1446
05 Май, 2025, 7 Зулқаъда, 1446
Бошловчи — Саидолим Турдибоев: — Ассалому алайкум, азиз дўстлар! Муҳтарам телетомошабинлар, эътиборингиз марказида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси Дин ишлари бўйича қўмита, Ўзбекистон Мусулмонлари идораси ҳамда “UzReportTV” телеканали билан ҳамкорликда тайёрланиб, жонли эфирда узатилаётган “Муборак ой суҳбатлари” кўрсатувининг навбатдаги сони хонадонингиз меҳмони.
Эслатиб ўтамиз, кўрсатувимиз бош ҳомийси — “Ipak yo’li banki”. Ҳомийларимиз “Biolife” ҳамда “Plasterm” савдо белгилари.
Бугунги кўрсатувимиз меҳмони Ўзбекистон Мусулмонлари идораси Фатво бўлими мутахассиси Ҳикматилла домла Тоштемиров. Ассалому алайкум. Кўрсатувимизга хуш келибсиз!
— Ассалому алайкум ва раҳматуллоҳи ва барокатуҳу!
Бошловчи: — Бугун Рамазон ойининг ўнинчи куни. Раҳмат даҳасиям ниҳоясига етмоқда. Энди мағфират даҳаси бошланади.
Дарвоқе, сиз билан кечган ўтган галги кўрсатувимиз ҳам мазмунли ўтди. Бугун ҳам имкон қадар мухлисларимизнинг талаб ва истаклари асосида улардан келаётган саволларга кўпроқ эътибор қаратсак.
Шу ўринда айтиб ўтишимиз керакки, бизни телеграм каналидаги ботимиз ҳам мунтазам равишда ишлаб турибди. Саволларингизни йўлланг ва биз имкон қадар тўлиқроқ жавоб беришга ҳаракат қиламиз. Бизни ойнаи жаҳон ҳамда ижтимоий тармоқлар орқали ҳам кузатишда давом этинг.
— Ассалому алайкум. Таъзия бўлган хонадонда ифторлик қилиш шарт, деб эшитганман. Шу тўғрида маълумот берсангиз?
— Бисмиллаҳ алҳамдулиллаҳ. Динимизда таъзия бўлган хонадонда, албатта, меҳмон чақириб ифторлик қилиш шарт, дейилмаган. Бироқ ифторлик қилиш, одамларни таомлантириш катта савоб экани айтилади. Масалан, рўзадорга бир қултум сув ёки луқма берсангиз ҳам катта савоб бўлади. Бу дегани рўзадорнинг савоби камайиб қолади, дегани эмас. Баъзи одамлар ифторликни қарз олиб қилишади. Бу яхшимас. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадики, садақанинг афзали ўз молидан ортиқчасидан бўлгани.
— Машина олгандим. Том қисмида ёриқ бор экан. Кўрмаганман. Энди сотмоқчиман. Машинанинг айбини айтиб сотиш керакми ё сўраса айтайми?
— Албатта, молнинг айбини айтиб сотиш керак. Ва яна айтиш мумкинки, мана шу ерида ёриқ бор. Кейин чиққан айбларига мен жавобгар бўлмайман, дейиши ҳам мумкин. Аммо ўзи билган айбини айтиб сотиши лозим. Бўлмаса олаётган одамга хиёнат қилиб қўяди.
— Бир дўстим бор. У христиан. Ўзга дин вакиллари билан дўстликнинг зиёни йўқми? Дўстликни давом эттирсам бўладими? Шу ҳақда маълумот берсангиз?
— Қуръони каримда бошқа дин вакиллари билан яхши муомалада бўлишимизга доир кўрсатмалар бор. Улар билан олди-берди қилиш мумкин. Ҳадиси шарифда шундай дейилади, ким билан дўст бўлаётганингга қарагин инсон дўстининг дину диёнатига мослашиб кетади, дейилади. Бу томондан қарайдиган бўлсак, ўша дўстининг динини қабул қиладиган даражада дўст бўлинмайди. Ва яна бир томони борки, бир мусулмоннинг зарарига иш қилинадиган даражада дўстлашилмайди. Ҳамкорлик қилинмайди.
— Тариқат нима?
— Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам даврида исломий илмлар битта бўлган. Кейинчалик тафсир, ҳадис, фиқҳ ва тасаввуф илми кабиларга бўлиниб кетган. Тасаввуф илми ғоясининг иймон, ислом ва эҳсон деган мартабалари бор. Иймон — ғайбга иймон келтириш, ишониладиган нарсаларга ишониш, ислом — амал қилинадиган нарсаларга амал қилиш, буйруқлар, қайтариқлар кабиларга. Эҳсон эса — ихлос қилиш, Аллоҳ таолони кўриб тургандай ибодат қилиш. Тасаввуф шунга урғу бериб, ривожлантириб, одамларнинг қалбига иймон, ихлос, садоқат уруғини сочишга ҳаракат қилишган.
Шунинг билан тариқатлар ажралиб чиққан. Устозлар етишиб чиққан. Унинг ғояси — холис мусулмонни тарбиялаш.
Ҳозиргача бизда Яссавия, Кубровия, Нақшбандия тариқатлари давом этмоқда.
— Қандай уйга фаришталар кирмайди?
— Қайси уйда гуноҳ ишлар қилинса, ўша уйга фаришталар кирмайди.
Қайсики уйда ибодат, тақво, аҳиллик, дўстлик бўлса ўша уйга фаришталар киради. Фаришталар нурдан яратилган. Уларда жинс йўқ. Нафс йўқ. Улар кўпроқ масжидларда бўлади. Кундузи ва кечаси алмашиб турадиган фаришталар бор. Улар бор жой сакинат кечади.
— Мен битта қўй закот бермоқчиман. Шунинг пулини берганим яхшими ёки қўйнинг ўзини олиб берган маъқулми?
— Ўзи асли қоида кўра, қайси моли ёки маҳсулоти закотдаги миқдорга етса, шунинг ўзидан закот берилади.
— Ковид билан оғриган, кислород аппарида ётган, қимирлаши қийин бўлган бемор қандай покланса бўлади. Яъни намоз ўқиш учун таҳорат ўрнига қандай амални бажаради?
— Агар сув ишлатиш касаллиги чузилиб кетишига сабаб бўлса, таяммум қилинади. Яъни тупроқ билан покланиш. Қум, ясси тош ҳам бўлаверади. Бемор қўлларини ана шу жисмларга уриб юзларига суртади, иккинчи марта қўлларини тошга уриб чап қўл билан ўнг қўлини, ўнг қўл билан чап қўлини тирсаккача сийпалайди. Кейин ётган жойида имо-ишора билан ибодат қилса бўлади. Токи тузалгунича шундай бўлади.
Қуръон фақат қироат қилиш учун эмас, балки уч мақсадда нозил бўлган:
Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳ Қуръоннинг баракасига мушарраф бўлиш учун нималар қилиш кераклиги ҳақида бундай ёзади: “Аллоҳ таоло Қуръонни “муборак”, яъни баракали китоб деб номлаган. Чунки Қуръонга эргашган, уни маҳкам ушлаб, кўрсатмаларига амал қилган банда одамларнинг кўзлари ва қалбларида муҳтарам ва шарафли инсонга айланади. Барака шудир! Инсон барака билан барча яхшиликларга эга бўлади! Зиёдалашиш ва ўсишда бардавом бўлади! Бунинг учун, албатта, Қуръонни тадаббур қилиш, яъни банда ўзи учун зарарли ва фойдали нарсаларни ҳамда бажариш ва сақланиш лозим бўлган ишларни таниб олиши даркор”.
Маълумки, Қуръони карим араб тилида бўлиб, унинг маъноларини тушуниш ва тадаббур қилишга ҳамманинг ҳам қурби етмайди. Бундай вазиятларда қандай йўл тутиш кераклиги ҳақида Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳ қуйидаги кўрсатмаларни беради: “Қуръонни тадаббур қилиш ҳаким (донишманд) ва аҳли басар (олим)ларнинг иши бўлиб, авом халқнинг бунда насибаси йўқдир. Авом халқ мазкур икки тоифа тушунтириб берган нарсаларга эршгашишлари ва уларга иқтидо қилишлари шартдир”.
“Қалби бор одам, яъни тааммул ва тафаккур қилган банда Қуръондан ибрат олади. Бу оятларда ақл киноя тарзда қалб деб номланган. Чунки олимлар ақл борасида ихтилоф қилганлар. Баъзи олимлар қалб ақлнинг ўрни десалар, айримлари ақл бошда жойлашган, лекин унинг нури қалбга етиб боради ва қалб ақл воситасида ғайбий нарсаларни кўра бошлайди, деганлар. Шунинг учун ҳам баъзи оятларда ақл киноя тарзда қалб деб аталган. Зеро, иккисининг орасида боғлиқлик мавжуд бўлиб, бу тарзда ишлатилиши луғатда кенг тарқалаган.
Шунингдек, ваъз-насиҳатни қалби ҳозир бўлган ҳолда тинглаганлар ҳам Қуръондан ибрат оладилар. Илм ҳосил бўлиши ва тушунишнинг асосий икки омили Қуръони каримда ўз исботини топган. Биринчиси тафаккур ва тадаббур қилиш орқали, иккинчиси эса қалби ҳозир бўлган ҳолда жон қулоғи билан тинглаш натижасида ҳосил бўлади. Кимда шу икки ҳислат топилса, ақл – қалби билан яхши-ёмонни ажрата олади. Аллоҳ билгувчироқдир!”
“Қўрқинч ва азоб ҳақидаги оятлар тиловат қилинганда Аллоҳдан қўрқадиган банданинг тери титраб кетади, раҳмат оятлари ўқилганда эса, қалби ва терилари мулойимлашади. Аллоҳдан қўрқадиган банда ҳар қандай оятни ўқиса ҳам, бадани титраб, қалби таскин топади”.
Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳ Қуръонни тинглаб йиғлаш мўътадил ҳолда бўлиши кераклигини қуйидагича ифодалайди: “Қатода раҳимаҳуллоҳ бу ҳақда бундай деган: “Иймони мустаҳкам бандаларнинг баданлари титраб, кўзлари йиғлайди ва қалблари Қуръон билан хотиржам бўлади. Аммо бидъатчиларга ўхшаб, ақлларидан озиб, хушларини йўқотмайдилар”.
Дарҳақиқат, қасамки, бу умматнинг орасида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, У зотнинг суҳбати учун Аллоҳ танлаб олган саҳобалар ва уларнинг шогирдларидан-да билимлироқ кимса йўқ! Мазкур салафи солиҳлар Қуръон ўқилганда ақлдан мосуво бўлиб, бехуш бўлишни бидъат санаганлар”.
“Инсон танасига турли офат ва касалликлар хавф солгани каби динга ҳам офат ва зарарли дардлар раҳна солиб, унга талофат етказиш ва уни ҳалокатга дучор қилишга ҳаракат қилади. Аллоҳ таоло танамизни офат ва касалликлардан сақлаш учун дори-дармонларни яратиб қўйган. Дин офати ва иллатларига эса Қуръонни шифо қилиб қўйган! Шунинг учун ҳам Қуръон мазкур оятда қалб – садрлардаги касалликларга шифо ва панд-насиҳат деб зикр қилинган. Зеро, Қуръон қотган қалбни юмшатади, қуриган кўзларни ёшга тўлдиради ва қоронғу садр – дилни нурга тўлдиради”.
“Қуръони карим дунёда шифо истаганлар учун шифо ва унга амал қилганлар учун раҳматдир. Қуръондан юз ўгирган ва уни менсимаганлар учун эса ҳақиқатни кўра олмаслик, зарар ва зулматдир. Қуръонга таъзим ва ҳурмат назари билан қараганлар эса шифо топадилар. Инсон одатда кўз нури ва ҳаводаги нурнинг бирлашиши натижасида бирор нарсани кўра олади. Агар инсоннинг кўзи кўр бўлса, ҳаводаги нур қанчалик ёрқин бўлмасин, ҳеч нарсани кўра олмайди.
Шунингдек, кўз нури қанчалик ўткир бўлмасин, ҳавони зулмат қоплаган бўлса, инсон ҳеч нарсани кўра олмайди. Ҳудди шу каби, қалбида куфр, шубҳа ва шикр бўлган инсон Қуръон нури ва унинг шифосини кўра олмайди. Чунки қалбини зулмат қоплаган бўлади. Қалбида имон нури бўлган мўмин эса, Қуръоннинг нури ва шифосини кўришга қодирдир. Дори-дармонлар ҳам шунга ўхшайди. Улар қанчалик фойдали бўлмасин, инсон табиатига мос келмаса, шифо ҳосил бўлмайди, аксинча, зарар бўлади. Қуръон ҳам ҳудди шундай! У ўзи шифо ва раҳмат бўлса ҳам, қалби куфр ва ширк билан кирланган инсонларга шифо бўлмайди, аксинча, хасрат-надомат ва зулмат бўлади!”
“Қуръон дин ва инсон жонига зарарли бўлган барча касаллик ва дардларга шифодир”.
Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳ хушуъ билан тиловат қилишни қуйидагича таърифлайди: “Хушуъ Аллоҳдан қўрқиш натижасида пайдо бўлган хавфнинг таъсири бўлиб, юз ва бошқа барча аъзоларда зоҳир бўлади. Шунинг учун ҳам баъзи олимлар: “Намоздаги хушуъ намоз ўқиётган банда ўнг ва чап тарафида турганларни танимаслигидир. Чунки ёнида турган одамни таниш тиловат қилаётган оятни тушунишга халал беради”, деганлар.
Манба: Абу Мансур Мотуридий. Таъвилот Аҳл ас-сунна. – Байрут: Муассаса ар-рисала, 2004.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа