24 Ноябр, 2024, 23 Жумадул аввал, 1446
24 Ноябр, 2024, 23 Жумадул аввал, 1446
Жиноятлар
(Ҳажда қилиниши тақиқланган амаллар)
Жиноятлар:
а) эҳром талабини бажарилмаганлик;
б) Ҳарами Шариф ҳурматини топташ сабабли содир бўлади.
Тавофни истисно қилган ҳолда, ҳажнинг бутун фарз, вожиб ва суннат амалларини жунуб, ҳайз ва нифосли ҳолда бажариш мумкин.
Жиноятлар
Қурбонлик сўйишни вожиб қиладиган жиноятлар
Ҳаж асносида баданига хушбўйлик суриш, бошига хина қўйиш, зайгун ёғи ёки ҳар хил ёғлар билан сочини ёғлаш, бир кун давомида тикилган либос кийиш, бошини беркитиш, сочнинг тўртдан бир қисмини олдириши, бир ерда икки қўли ва икки оёқнинг тирноқларини олиш, ҳажнинг вожибларидан бирини тарк қилиш.
Фитр садақаси миқдорича садақани вожиб қиладиган жиноятлар
Бир аъзонинг озигина қисмига ҳушбўйлик суриш, бир кундан озроқ муддат тикилган кийим кийиш ёки бошни ёпиш, сочнинг тўртдан бир қисмидан озроғини олдириш, битта бармоқнинг тирноғини олиш, қудум ёки вадо тавофини таҳоратсиз қилиш, видо тавофининг бирини қолдириш ёки шайтонга тош отишда белгиланган етти тошдан бирини отмай қолдириш.
Киши бит, бурга, чигиртка ўлдиргани учун фитр садақасидан кам миқдордага истаган садақасини беради.
Зарарнинг ўрнини қоплаш, қийматини тўлашни лозим қиладиган жиноятлар
Овланадиган ҳайвонни ўлдириш. Ҳайвон ўлдирилган жойида ишонарли икки киши томонидан қиймати баҳоланади. Агар ҳайвон битта қурбонлик қийматига тенг бўлса ё қурбонлик сотиб олиб сўяди ёки қурбонлик қийматида таом олиб, ярим соъдан фақирларга тарқатади. Ёки ярим соъ бериш ўрнига бир кундан рўза тутади. Қарға, калхат, чаён, илон, қутурган ит, тошбақа каби ов ҳайвони бўлмаган ҳайвонларни ва пашша каби барча ҳашоратларни ўлдирганга жазо йўқдир.
Қурбонлик (ҳадй)
Ҳадй Ҳарами Шарифда сўйиб, қурбат ҳосил қилиш учун у ерга инъом қилинган катта ёки кичик бошли қурбонлик ҳайвонидир. Бу туя, сигр ёки қўй бўлиши мумкин. Қурбонлик қилиниши жоиз бўлган ҳайвонлар ҳадй ўлароқ сўйилиши мумкин. Кўр, чўлоқ ва шунга ўхшаш айби бўлмаслиги шартдир. Зиёрат тавофини жунуб бўлиб адо этганлик ва Арафотда вуқуфдан олдин жинсий алоқа қилишдан бошқа барча жиноят учун қўй сўйиши кифоя қилади.
Бу икки жиноят учун эса сигир ёки туя қурбонлик қилиш вожиб бўлади.
Қурбонликни сўйиш вақти
Қирон ва Таматтуъ ҳажлари учун жонлиқ Қурбон ҳайитининг уч куни ичида (ақабада) тош отганидан сўнг сўйилади.
Қурбонлик сўйиладиган жой
Ҳадй жойи Ҳарами Шарифдир ва қурбон кунлари сўймоқчи бўлса, минода сўйиш суннатдир. Бошқа кунларда Маккада сўйиш афзал. Назр қилинган туяни Ҳарами Шарифда сўйиш шарт эмас.
Пайғамбаримизни, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, зиёрат қилиш
Аллоҳ таолонинг инояти билан ҳажни адо этган ҳожи Пайғамбаримизнинг, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, шаҳарлари Мадинаи Мунавварага бориб, муборак қабрларини зиёрат қилиши лозим.
Бу зиёрат энг фазилатли мустаҳаб ибодатлардандир. Баъзи китобларда вожиб ҳам дейилган. Бу ерни зиёрат қилиш мўмин учун шараф ва улуғ бахтдир. Бу ерда ҳожининг қалби Набавий нурларга тўлиб тошади. Муҳаммадий баракот унинг ҳар тарафини қамраб олади. Руҳи самоларга юксалиб, қалби гуноҳлардан пок бўлади ва умрининг қолган қисмида Пайғамбаримиз шафоатларидан файз олади. Расулуллоҳ, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, шундай деганлар: «Қабримни зиёрат қилган кишига қиёмат куни шафоатим вожиб бўлади».
Шунингдек, бу хусусда Пайғамбаримиз, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, яна шундай марҳамат қилганлар: «Вафотимдан сўнг мени зиёрат қилган киши, ҳаётлик давримда зиёрат қилган киши кабидир». Бошқа бир ҳадисда эса: «Ким Байтуллоҳни ҳаж қилиб, мени зиёрат қилмаса, менга жафо қилган бўлади», деганлари ривоят қилинади.
Пайғамбаримизни зиёрат қилиш мақсадида йўлга чиққан ҳожи кўп салавот айтмоғи лозим. Мадина деворларини кўргач, «Аллоҳумма ҳаза ҳарому набиййика, важъалҳу виқоятан лий минан-нар ва аманан минал-азоби ва суил ҳисаби», деб дуо қилади. (Маъноси: Парвардигорим! Мана шу сенинг Расулинг ҳазрат Муҳаммаднинг, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, ҳарами, абадий истироҳатгоҳи, бу ерни мен учун дўзах оташидан ҳимоя воситаси қилгин, азоб ва оғир ҳисоб беришдан озод бўлишимга бир сабаб қилгин).
Сўнгра ювиниб, хушбўйлик сепади ва энг гўзал, янги либосларини кияди. Чунки бу ҳурмат ва эҳтиромга энг лойиқ амалдир. Сўнг тавозеъ, виқор билан Мадинага киради ва равзаи муборакни зиёрат қилади. Пайғамбаримизнинг, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, минбарлари билан қабрлари орасида икки ракат намоз ўқийди. Чунки у зот, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, «Қабрим ва минбарим ораси жаннат бошаридан бир боғ, минбарим эса ҳовузимнинг устидадир», деганлар.
Сўнгра бундай шарафга муваффақ қилгани учун Аллоҳ таолога шуқр саждаси қилади ва хоҳлаган дуосини ўқийди. Бундан сўнг ўрнидан туриб, Пайғамбаримизнинг, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, қабрларига юзланади ва қабрнинг бош тарафида қиблага қараб, намозга тургандек, қад ростлайди ва: «Эй Расулуллоҳ, сизга Аллоҳнинг саломи, марҳамати ва баракоти бўлсин! Ассалому алайка, ё Расулуллоҳ! Ассалому алайка, ё хайри халқуллоҳ! Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқлигига иқрорман ва Аллоҳнинг шериги йўқдир. Сиз Унинг бандаси, расули ва амини эканлигингизга иқрорман. Гувоҳлик бераманки, сиз рисолат (Пайғамбарлик вазифалари)ни батамом етказдингиз ва омонатни эгаларига тошпирдингиз. Умматингазга насиҳат қилиб, уларга тўғри йўлни кўрсатдингиз, куфр ва жаҳолатни йўқ қилдингиз. Биз туфайли Аллоҳ Сизга бошқа умматлари туфайли пайғамбарларга берган мукофотлардан ҳам зиёда ажр мукофотлар берсин», дейди.
Сўнгра Аллоҳдан эҳтиёжларини сўрайди. Чунки бу ер дуолар ижобат бўладиган, яхши талаблар раво кўриладиган хайрли мақомдир. Ҳажни адо этиб, Пайғамбаримизни, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, зиёрат қилган киши қалби пок, янги туғилгандек барча гуноҳлардан фориғ бўлган ҳолда ватанига қайтади. Аллоҳ таоло бизларни ҳам Байтуллоҳни ҳаж қилишга ва Расулуллоҳнинг, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, равза ва қабрларни зиёрат қилишга муваффақ айласин. Шубҳасиз, Аллоҳ мўминларнинг дуоларини ижобат қилгувчи Зотдир. Омин.
Такрорлаш учун саволлар
Қурбонлик ва назр
Маълумки, Иброҳим, алайҳиссалом, ўзларидан сўнг адашганларни тўғри йўлга чақириш вазифасини бўйнига оладиган ўғил фарзанд ато қилишини Аллоҳдан ёлвориб сўрардилар. Шу боис ўғил кўрсалар, ўзи севган, энг қимматли нарсани Аллоҳ йўлида қурбон келтиришни назр қилган эдилар. Интизор кутилган йиллар сўнгида Исмоил, алайҳиссалом, дунёга келдилар ва орадан кўп ўтмай, оталарининг Аллоҳдан кейин энг севикли ва қийматли кишисига айланди. Бу хурсандчилик кунларида Иброҳим, алайҳиссалом, ваъдаларининг устидан чиқиш учун жуда кўп қўй ва туяларни қурбон қилсалар ҳам, тушларида ҳар сафар ушбу нидони эшитиб уйғонардилар:
– Эй Иброҳим, сўзингнинг устидан чиқмаяпсан, энг суюкли нарсангни қурбон қилишинг керак эди.
Шунда у зот фарзандлари Исмоилни, алайҳиссалом, қурбон қилиши кераклигини фаҳмладилар. Ҳазрат Исмоил, алайҳиссалом, ҳам масаланинг моҳиятини яхши англадилар, рози бўлдилар.
Иброҳим, алайҳиссалом, ўғлини олиб, ҳам қайғули, ҳам Аллоҳнинг амрига таслимият билан ўғилларини қурбонлик қилиш учун Минога бордилар. Ҳазрат Исмоил, алайҳиссалом, ҳам дадасига, ҳам Роббига итоаткор эди. Ҳеч қандай тўсқинлик қилмай, осуда кўнгил билан, оталарининг жасоратини оширувчи сўзлар айтиб, йўлга чиқдилар. Ҳазрат Иброҳим, алайҳиссалом, эндигина пичоқни ўғлининг бўғзига тираган чоқда, фаришталар султони Жаброил, алайҳиссалом, бир қўчқорни кўтариб ерга тушдилар. Аллоҳнинг буйруғи бажарилди. Амрдан мурод Исмоилни, алайҳиссалом, бўғизлаш эмас, балки Аллоҳга итоаткор банда эканини синаш-кўрсатиш эди.
Иброҳимнинг, алайҳиссалом, бу қаҳрамонлигини доимо ёдда тутиш ва нафс зиқналигини қалбдан ўчириб, Аллоҳ учун энг қимматли дунё молидан воз кеча олишлари учун мўминларга, қурбонлик қилиш буюрилган. Қурбонлик қилган мўъминнинг оиласига бир зиёфат каби Аллоҳнинг лутфи эҳсони ёғилади. Қурбонлик ибодатнинг болаларни жуда кичик ёшдан динсевар руҳда тарбия қилиш, фақир хонадонларга гўшт улашиб, уларни хурсанд қилиш, мусулмонлар орасида ўзаро ёрдам руҳи кучайиши каби ижтимоий фойдалари ҳам бор.
Қурбонликка оид ҳукмлар
Қурбонлик қилиш Имоми Аъзам ва Имом Муҳаммадга кўра, вожиб, Имом Абу Юсуфга кўра, суннатдир.
Муқим, ҳожати аслиядан ортиқча молларининг қиймати закот нисобига етган кипш ўз ҳисобидан қурбонлик сўяди. Хотини, бола-чақаси учун қурбонлик қилишга мажбур эмас. Уларнинг мулклари бўлса, ўзлари алоҳида қурбонлик қиладилар. Бироқ бой ота балоғатга етмаган фарзандлари номидан қурбонлик қилиши керак деган олимлар ҳам бор.
Қурбонлик учун қўй, сигир, туя каби ҳайвонлар сўйилиши мумкин. Етти киши биргалиқда катта бош ҳайвон сўйишлари ҳам мумкин. Уларнинг бари мусулмон ва бой, қурбонлик қилиш ниятида бир жойга тўпланган бўлишлари керак. Улардан бири кофир ёки уйига гўшт олиб бориш учун шериклик қилган бўлса, бу етти кишининг қурбонлиги жоиз эмас. Бу етти киши тенг шерик бўлишлари шарт. Ораларидан ҳатто бир кишининг ҳиссаси еттидан бир улушдан кам бўлса, қурбонлик жоиз эмас. Икки ёки уч киши шерикликда қурбонлик қилишлари ҳам мумкин.
Қурбон ҳайитининг биринчи куни ҳайит намозидан сўнг ҳайитнинг учинчи куни шомгача қурбонлик қилиш мумкин. Кишига қурбонлик қилиш вожиб ё вожиб эмаслиги унинг айни ўша пайтдаги аҳволига кўра маълум бўлади. Масалан, ҳайитнинг учинчи куни қуёш ботай деганда бой бўлиб, қурбонлик қилишга қодир киши дарров қурбонлик қилиниши лозим. Худди шу пайтда мол-мулкидан ажралиб қолган киши, ҳайитнинг илк кунларида бу ишга қодир бўлган бўлса ҳам, унга жонлиқ сўйиш вожиб эмас. Белгиланган муддатда қурбонлик қилолмасдан, вақтини ўтказиб юборган киши қурбонлик ҳайвони ё унинг қийматини камбағал кимсага садақа қилиб, қарзидан қутулади.
Олти ойлик қўзи, беш яшар туя, икки йиллик мол (сигир), туғилишда шохсиз бўлган катта-кичик ҳайвонларни қурбонлик қилиш мумкин. Бир ёки икки кўзи кўр, тик туролмайдиган даражада кучсиз, сўйиладиган жойгача юриб боролмайдиган даражада нимжон ҳайвонлар қурбонлик қилинмайди. Чунки Аллоҳ таоло ояти каримада: "Молингизнинг сизларга энг қимматлигидан Аллоҳ учун фидо қилмагуингизча, эҳсон қилгувчилардан бўла олмайсиз" (мазмуни) деб амр этган.
Қурбонлик гўштининг бир қисмини ўзи оиласи билан еса, учдан бир қисмидан кам бўлмаганини камбағалларга, бир қисми эса бой қўшниларга ҳам тарқатилади. Оилада кўпчилик бўлса, қўшниларга тарқатмай, гўштни тўлиқ уй ичида ишлатиши ҳам мумкин. Қурбонлик сўювчи ҳайвон терисини вақф муассасаларига бериши мумкин ёки ўз эҳтиёжи учун ишлатиши мумкин.
Жонлиқни эгаси сўйиши жуда фазилатлидир, буни эплай олмаса, ўрнига вакил қўяди. Фақат мусулмон бўлмаган кишига сўйдирмайди. Қурбонликни "Бисмиллаҳи Аллоҳу акбар (Улуғ Аллоҳ номи билан)" деб Аллоҳнинг исмини зикр қилиб сўяди.
«Шу мақсадим амалга ошса, шу хил ҳайвонни қурбонлик қиламан», деб ваъда қилиш назр дейилади. Берилган сўз, ваъдани бажариш вожибдир. Назр ё «шу ишим ҳал бўлса, фалон пайт шу хил жонлиқ сўяман» каби маълум бир пайти аниқ ёки «шу ишим амалга ошса, шунақа жонлиқ сўяман» каби пайти ноаниқ бўлиши мумкии.
Вақти маълум назрнинг вақти келса, бажарилиши керак. Вақти номаълум бўлган назрлар сабаб бўлган ишлар амалга ошганда қилиниши керак. Назр қилинадиган ҳайвон қурбонликка жоиз бўлган ҳайвонлардан бўлиши лозим. Бунга кўра, ногирон ҳайвон ва товуқ, хўроз каби қурбонлик қилинмайдиган ҳайвонлар назр қилинмайди. Назр қилинган гўштдан назр қилувчи ҳам, оила аъзолари ҳам емаслиги керак. Закот бериш жоиз бўлмаган кишиларга (яқин қариндошлар: ота-она, фарзанд) бериши мумкин. Гўштидан албатта камбағалларга тарқатиш керак.
Китоб Аллоҳнинг изни билан битди.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг халифалиги
(халифалик даври: ҳижрий 64–73; милодий 683–692)
Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг ҳаёти
Абдуллоҳ ибн Зубайр – жаннат башорати берилган ўн кишининг бири бўлган машҳур саҳоба Зубайр ибн Аввом розияллоҳу анҳунинг ўғилларидир. Оналари – Асмо бинт Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳо.
У зот ҳижратдан кейин Мадинада биринчи туғилган бола эдилар. Шунинг учун у киши туғилганида мусулмонлар ниҳоятда хурсанд бўлган. Ўша пайтда яҳудийлар «Муҳожирларда бепуштлик тарқалган» деб даъво қилишарди. Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг туғилиши эса Мадинаи мунавварада мусулмонлар учун байрам устига байрам бўлиб кетди.
У киши улуғ саҳобадир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларида Абдуллоҳ ибн Зубайр тўққиз ёшда эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ўттиз учта ҳадис ривоят қилганлар.
Абдуллоҳ ибн Зубайр Қуръон оятлари ёзилган саҳифалардан мусҳафларга нусҳа кўчиришдек масъулиятли ишни бажарган тўрт саҳобанинг биридирлар.
Усмон розияллоҳу анҳу Ҳафса онамизга одам юбориб: «Бизга саҳифаларни бериб тур, ундан мусҳафларга нусха кўчириб олайлик, кейин уларни ўзингга қайтариб берамиз», деган. Шунда Ҳафса уларни Усмонга бериб юборган. У зот Зайд ибн Собит, Абдуллоҳ ибн Зубайр, Саъид ибн Ос ва Абдурраҳмон ибн Ҳорис ибн Ҳишомларга амр қилган ва улар мусҳафларга нусха кўчиришган.
Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳу Ярмук урушида оталари билан бирга иштирок этганлар. Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳу қатл қилинган куни у кишини ҳимоя қилиб жанг қилганлар ва жароҳатланганлар. Шунингдек, Қустантиния ғазотида, кейинчалик Муовиянинг даврида Африкадаги фатҳларда ҳам иштирок этганлар.
Ўша пайтда Африка жамияти дейилганда Тароблусдан Танжагача чўзилган катта ерларни ўз ичига олган жамият кўзда тутиларди. Унинг подшоҳи Рум томонидан қўйилар, ўша пайтда Жиржис исмли одам подшоҳ эди. У ҳар йили Рум подшоҳига харож тўлаб турарди. Жиржис бир юз йигирма минг отлиқдан иборат лашкар тўплади. Мусулмонлар келиб, Исломни арз қилишган эди, у бош тортиб, урушни ихтиёр қилди. Жиржис жарчи юбориб, «Ким Абдуллоҳ ибн Саъдни қатл қилса, уни қизимга уйлантираман ва юз минг динор бераман!» деб жар солдирди.
Мусулмонларнинг қўмондони Абдуллоҳ ибн Зубайр эдилар. У киши Абдуллоҳ ибн Саъддан изн олиб, мусулмонлар ичида «Ким Жиржисни қатл қилса, у юз минг динор олади ва Жиржиснинг қизига уйланиб, унинг мамлакатига волий бўлади!» деб жар солдирдилар. Жиржиснинг дилига қўрқув тушди.
Аввалига жанг Жиржиснинг режаси бўйича давом этди, яъни эрталаб бошланиб, пешинда тўхтар эди. Кейин Абдуллоҳ ибн Зубайр мусулмон жангчиларни иккига бўлдилар. Бир қисми пешингача уруш қилади, иккинчиси пешиндан кейин. Ана шунда румликлар дам олишга улгуришмайди. Мусулмонлар эса дам олиб дам олиб, жангни давом эттираверадилар.
Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг ушбу режаси румликларнинг мағлубиятига асосий сабаб бўлди. Абдуллоҳ ибн Зубайр Жиржисни қатл этди.
Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳу жуда кўп ибодат қилар эдилар. Халифалар ичида чавандозлиги билан машҳур бўлганлар. Шижоатда у кишига тенг келадиган одам йўқ эди.
«Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳу намоз ўқисалар, хушуъдан қотган таёққа ўхшаб қолар эдилар. Сажда қилганларида чумчуқлар у кишини девор деб ўйлаб, устиларига қўнар эди. Бир куни Каъбанинг Ҳатийм тарафида намоз ўқиётганларида тош тушиб, кийимларининг бир томонини узиб кетганини ҳам сезмаганлар».
Ҳижратнинг 64 йили Язид ибн Муовия вафот этганида бу зот халифа бўлишлари учун байъат берилди. Мана шу даврда Миср, Ҳижоз, Яман, Хуросон, Ироқ, Шом юртларининг баъзи ерларига ҳукмдор бўлдилар.
Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳу ўзлари умавийларга қарши чиқиб, Маккага амир бўлиб турганларида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айганларидек қилиб, Каъбани қайта қурдилар. Аммо умавийларнинг лашкарбошиси золим Ҳажжож Абдуллоҳ ибн Зубайрни қатл қилиб, қурилишларини бузиб, қурайшликлар кўрганидек қилиб қайта қурди.
Абдуллоҳ ибн Зубайр ўзларининг халифалик даврларида биринчи бўлиб дирҳамни жорий этдилар. Бу дирҳамнинг бир тарафига «Муҳаммадур Расулуллоҳ», иккинчи тарафига «Амруллоҳи бил вафо вал адл» деб битилган эди.
Абдуллоҳ ибн Зубайрга байъат
Карбалода Ҳусайн розияллоҳу анҳу қатл қилинганларидан сўнг Ибн Зубайр Язидни халифаликдан олинди, деб эълон қилдилар ва одамларни ўзларига байъат қилишга чақирдилар. Мадинаи мунаввара ва Маккаи мукаррама аҳли у кишига байъат қилди. Юқорида айтиб ўтилганидек, Язид ибн Муовия Ибн Зубайрга қарши уруш қилди. Мадинаи мунавваранинг Ҳарамини бузиб, ичкарида уруш қилишга журъат этди. Маккаи мукаррама қамал қилиб турилганда, ҳижрий 64 (милодий 683) йилда Язид вафот этди. Шундан кейин Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг ишлари қарор топди. У кишига бошқа шаҳарларнинг одамлари ҳам байъат қилишди. Бану Умайяга фақат Шомнинг бир қисмигина қолди, холос.
Абдуллоҳ ибн Зубайр ана шу тарзда қонуний халифага айланди. Шунга биноан Муовия ибн Язид, Марвон ибн Ҳакам ва Абдулмалик ибн Марвонларнинг биринчи даврдаги халифаликлари ботил ҳисобланди. Улар ҳақида: «Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг замонида Шомда ҳоким бўлиб туришган», дейилади. Аҳли илмларнинг кўплари мана шунга иттифоқ қилганлар.
Ҳодисалар
Марвон ибн Ҳакамнинг фаолияти
Язиднинг ўлимидан кейин унинг ўғли Муовия халифа бўлди. Лекин у халифаликдан воз кечиб, узлатга юз тутди.
Умавийлар ҳижрий 64 йилда Марвон ибн Ҳакамга байъат қилишди. У Шомнинг барчасини ўз ҳукми остига бўйсундиришга имкон топди. Сўнг Абдуллоҳ ибн Зубайрдан Мисрни тортиб олди.
Марвон ибн Ҳакам ҳижрий 65 (милодий 684) йилда вафот этди. У ҳам ўғли Абдулмаликка аҳд олиб, уни халифа қилиб қўйгач, оламдан кўз юмди.
Мухтор Сақафий ҳаракати
(ҳижрий 64–67; милодий 683–686)
Мухтор Сақафий Ибн Зубайрнинг одамларидан эди. Лекин у Ибн Зубайрдан ажралиб, ўзбошимчалик билан иш юритиб, бош кўтарди ва Куфага жўнаб кетди. У залолатга кетиб адашган, ниҳоятда обрўталаб ва мол-мулкка ўч одам эди. У Куфага эга чиқиб олди, Мосулни буйсундирди, Маккага ҳужум қилди. Абдулмалик унга қарши уруш олиб борган эди, Сақафий уни енгди. Ҳусайн розияллоҳу анҳунинг қотилларини қатл қилди, уларни жуда қаттиқ таъқиб остита олди. Бу ишларни у шийъаларнинг розилиги учун қилди. Мухтор Сақафий Убайдуллоҳ ибн Зиёдни қатл қилди. Сўнгра Мусъаб ибн Зубайр Мухтор Сақафийни йўқ қилди. Мусъаб Абдуллоҳ ибн Зубайр ва унинг укаси томонидан Басранинг волийси этиб тайинланган эди. Бу воқеа ҳижрий 67 (милодий 686) йилда бўлиб ўтди.
Абдулмаликнинг Ироқ ва Мадинани эгаллаб олиши
Абдулмалик ўзи бош бўлиб, Мусъаб ибн Умайрга қарши уруш қилиш учун йўлга чиқди. Мусъаб енгилди ва ҳижрий 71 (милодий 690) йилда қатл қилинди. Ироқ Абдулмаликка бўйсунди. Сўнг унинг лашкари Мадинаи мунавварага келди ва у ерни ҳам ўзига бўйсундирди.
Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг қатл қилиниши ва Макканинг бўйсундирилиши
Кейин Абдулмалик ўз қўмондони Ҳажжож ибн Юсуф бошчилигида лашкарини Макка томон юборди. Ибн Зубайр Маккада ўзига истеҳком қуриб олган эди. Ҳажжож Маккаи мукаррамани қамал қилди. Каъбани манжаниқда тошга тутди. Одамлар Ибн Зубайрни ташлаб қочиб кетишди. Ибн Зубайр ўзига яқин кишилар билан беқиёс шижоат кўрсатиб, Каъбанинг олдида душманга қарши жанг қилди. Бироқ манжаниқда отилган тошлар тегиб синган Каъбанинг бўлаклари остида ҳалок бўлди. Бу ҳодиса ҳижрий 73 (милодий 692) йилда содир бўлди. Шундай қилиб, Макка ва унинг аҳолиси Абдулмаликка бўйсунди. Барча юртларга Абдулмалик қонуний халифа бўлиб олди.
Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳунинг халифалиги таҳминан тўққиз йил давом этди.
Умавийлар халифалигининг қайта тикланиши
Абдулмалик ибн Марвон
(халифалик даври:ҳижрий 73–86; милодий 692–705)
Абдулмалик ибн Марвоннинг ҳаёти ва халифалиги
Абдулмалик ибн Марвон ибн Ҳакам ибн Абу Ос ибн Умайя 16 ёшлигида Муовия уни Мадинага волий қилган эди. У халифа бўлишидан олдин ғоятда обид, зоҳид ва фақих инсон бўлиб, Мадинаи мунавваранинг уламоларидан саналарди. Абдулмалик ибн Марвон ҳижрий 41–45 йилларда Африкани фатҳ қилиш ишларида иштирок этган. Ҳижрий 65 (милодий 684) йилда отаси Марвон ибн Ҳакамнинг вафотидан кейин ишни ўз қўлига олди. Ўша вақтда Ибн Зубайр халифа бўлиб турган эди. У Ироқни Ибн Зубайрдан ажратиб олгандан сўнг уни қатл қилиб, Ҳижозни ўзига бўйсундирди. Бошқа шаҳарлар ҳам унга байъат қилди. Ҳижрий 73 (милодий 692) йилдан Абдулмалик ибн Марвон қонуний халифага айланди ва барча вазиятни ўз қўлига олди.
Бу инсон умавийлар давлатининг иккинчи асосчиси саналади. Абдулмалик ибн Марвон ишни қўлига олган пайтда Ислом олами тарқоқ ҳолатда эди. У ўзининг донолиги ва сиёсати билан юртларнинг ҳаммасини тоатга қайтишга ундади ва бу ишда муваффақиятга эришди. Барча бош кўтаришлар, исёнлар ва қўзғалонларни бостирди.
Фатҳлар
Абдулмалик ибн Марвоннинг даврида кенг ва катта фатҳлар бўлмади, чунки у хорижийларга ва Ибн Ашъасга қарши жанг билан машғул бўлди. Кейинроқ Румга қарши уруш қилишга қайтди, чунки улар Шом юртларига таҳдид солиб турган эди. Мағриб юртлари қайтадан фатҳ, қилинди. Ўша даврда Шимолий Африка майдонида энг катта ва машҳур қўмондонлардан бири Мусо ибн Нусайр бўлди. Уқбанинг ўлимидан кейин Танжа ва Сиптани фатҳ қилди.
Шарқ тарафда Мовароуннаҳр юртларида туркларга қарши урушлар бўлди. Муҳаммад Сақафий Синдни фатҳ қилди. Машриқда кенг қамровли фатҳлар бўлмади, бироқ унинг давридаги барқарорлик отаси Валиднинг пайтидагидан кўра салмоқлироқ бўлди.
Ҳодисалар Абдурраҳмон ибн Ашъас ҳаракати
(ҳижрий 81–85; милодий 700–704)
Ҳижрий 81 йилда Ҳажжож Абдурраҳмон ибн Ашъасни турк юртларини фатҳ қилиш учун юборди.
У ерда жуда кўп ғалабаларга эришган Абдурраҳмон ибн Ашъас Ҳажжожга ва Абдулмаликка итоат қилишдан бош тортди. Ҳажжожга қарши уруш олиб бориб, Ироқни бўйсундирди. Сўнг машриқ тарафда Хуросондан бошқа жойлар унга бўйсунди. Абдурраҳмон ибн Ашъас билан умавийлар орасида катта урушлар бўлди. Ниҳоят ҳижрий 82 йилда у енгилиб, қочиб кетди ва ҳижрий 85 йилда қатл қилинди.
Ҳажжож томонидан Ибн Ашъасга эргашган уламолардан кўпчилиги ҳам қатл қилинди. Уларнинг ичида тобеъинлардан бўлмиш Саъид ибн Жубайр ҳам бор эди.
Ҳажжож ибн Юсуф Сақафий
Абдулмаликнинг энг кўзга кўринган одамларидан бири бўлган бу шахс ўзининг сиёсати, доҳийлиги ва шафқатсизлиги билан машҳур бўлди. У Мусъаб ибн Зубайрга қарши уруш олиб борган, Ироқни умавийларга қўшган қўмондонлардан эди. Сўнг Абдулмалик уни Абдуллоҳ ибн Зубайрга қарши урушиш ва Ҳижозни бўйсундириш учун юборди. У Ибн Зубайрни ўлдирди ва ўша ерларга ўзи волий бўлди.
Ироқда фитналар янгитдан бошланганда (ўзи ҳар доим шундай бўлиб келган), Абдулмалик Ҳажжожни Ироққа волий қилди. Ҳажжож Ироққа қарши раҳмсиз ва шафқатсиз сиёсат олиб бориб, уни ҳам ўзига бўйсундирди. Ҳажжожнинг нуфузи Шарқнинг барча тарафларига тарқалди. Умавийлар давлати дуч келган тўсиқларни енгишда унинг хизматлари ниҳоятда катта эди. Кўриниб турибдики, Ҳажжожнинг шафқатсизлиги ўша замондаги тинчлик ва истиқлол учун хизмат қилган.
Хаворижлар
Ўша даврларда хаворижларнинг Ироқ ва Арабистон яриморолидаги фаолиятлари кучайди. Умавий қўмондонлардан Муҳаллаб ибн Абу Сафро уларнинг устидан кўп ғалабаларга эришиб, у ерларда жуда кўп аҳолини қириб битирди. Қотрий ибн Фужоъа ва Шабиб Шайбоний хаворижларнинг энг кўзга кўринган намояндаларидан эди.
Абдулмалик ибн Марвон амалга оширган энг муҳим ишлар
– Ҳижрий 76 (милодий 695) йилда исломий пул бирлиги чиқарилиб, муомалага киритилди.
– Масжидул Ақсо биноси янгиланди.
– Девон ишлари арабийлаштирилди. Бу иш ҳижрий 81–86 (милодий 700–705) йилларда амалга оширилди.
Абдулмалик ибн Марвоннинг вафоти
Абдулмалик ибн Марвон ҳижрий 86 (милодий 705) йилда вафот этди. Унинг қонуний халифалиги ўн уч йил давом этди.
Кейинги мавзулар:
Валид ибн Абдулмалик.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа