09 Март, 2025, 9 Рамазон, 1446
09 Март, 2025, 9 Рамазон, 1446
مَثَلُهُمۡ كَمَثَلِ ٱلَّذِي ٱسۡتَوۡقَدَ نَارٗا فَلَمَّآ أَضَآءَتۡ مَا حَوۡلَهُۥ ذَهَبَ ٱللَّهُ بِنُورِهِمۡ وَتَرَكَهُمۡ فِي ظُلُمَٰتٖ لَّا يُبۡصِرُونَ١٧
Ушбу ояти карима йўлдан адашганлар ҳақидаги жуда чиройли зарбулмасалдир. Зимистон чўлда кетаётган киши қўлидаги бир дона гугурт чўпини аранг ёққанида у атрофни бир зумга ёритади-да, битта шамол келиб уни ўчириб қўйса, атроф яна ҳеч нарсани кўриб бўлмайдиган зулматга айланади. Мунофиқлар ҳақни кўра олмай имон нурини куфр ва нифоқлари билан ўчириб қўйганлари учун Аллоҳ азза ва жалла уларни куфр зулматларида танҳо қолдириб, тарк этди. Бундай кимсалар ҳақида Воҳидий айтади: "Алдамоқчи бўлганларга ўзларига яраша муомала қилинади. Яъни, худди мўминларга берилгани каби уларга ҳам нур берилади. Йўлга тушганларида эса нурлари ўчиб қолади-да, зулматда қолиб, йўлдан адашиб кетишади".
صُمُّۢ بُكۡمٌ عُمۡيٞ فَهُمۡ لَا يَرۡجِعُونَ١٨
Ёмон ишлари сабабидан Аллоҳ таоло мунофиқларнинг озгина нурини ҳам шундоқ ўчирадики, энди уларга Аллоҳнинг нури ҳаргиз насиб бўлмайди. Чунки улар ўз расволиклари, ёмон феъллари, фасод ишлари ва Аллоҳ таолога ширк келтирганлари туфайли абадий залолат зулматларида кар, соқов ва кўр кимсалар каби қолишади. Ҳақиқатан, уларнинг қулоқлари кар бўлгани учун ўзларига қилинаётган даъват ва ваъз-иршодларни эшитишга қодир эмаслар. Улар соқов бўлишгани учун Аллоҳга имонларини изҳор этишга, Унинг зикрини қилишга тиллари айланмайди. Кўзлари кўр бўлгани учун тўғри йўлни, ҳидоят йўлини кўра олмай, куфр ва ширк ботқоқликларида изғишади. Шу боис ҳақ йўлни тополмай, ғафлатда ўтиб кетишади. Сизлар уларни ҳидоятга чорлашга уринманглар, улар энди бу нотўғри йўлларидан асло қайтишмайди.
أَوۡ كَصَيِّبٖ مِّنَ ٱلسَّمَآءِ فِيهِ ظُلُمَٰتٞ وَرَعۡدٞ وَبَرۡقٞ يَجۡعَلُونَ أَصَٰبِعَهُمۡ فِيٓ ءَاذَانِهِم مِّنَ ٱلصَّوَٰعِقِ حَذَرَ ٱلۡمَوۡتِۚ وَٱللَّهُ مُحِيطُۢ بِٱلۡكَٰفِرِينَ١٩
Инсон табиатан қўрқоқ бўлгани учун қаттиқ ёмғир ёққанида, қоронғулик босганида, момақалдироқ гумбурлаганида ёки чақмоқ чаққанида юрагини ваҳима босиб, бу даҳшатли товушларни эшитмаслик учун бармоқларини қулоғи ичига тиқиб олади. Кофир ва мунофиқлар ҳам Аллоҳ динига қилинган даъватларни эшитмаслик учун қулоқларини беркитиб, кўзларини юмиб олишади. Аммо бу қилмишлари уларни муқаррар ҳисоб-китобдан ҳам, охират азобларидан ҳам қутқариб қолмайди. Аллоҳ таоло кофир кимсаларни ўраб-қамраб олувчидир, улар Аллоҳнинг муқаррар азобидан ҳеч қаёққа қочиб қутула олмайдилар, У Зот кофирларни албатта мағлуб ва ҳалок қилади.
يَكَادُ ٱلۡبَرۡقُ يَخۡطَفُ أَبۡصَٰرَهُمۡۖ كُلَّمَآ أَضَآءَ لَهُم مَّشَوۡاْ فِيهِ وَإِذَآ أَظۡلَمَ عَلَيۡهِمۡ قَامُواْۚ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ لَذَهَبَ بِسَمۡعِهِمۡ وَأَبۡصَٰرِهِمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ٢٠
Бу иккинчи мисолдан кўринадики, Ислом динида аввал бироз кулфат-машаққат кўрилса ҳам, ниҳояси тамоман роҳат-фароғатдир. Гўё ёмғир кабики, олдинига қоронғулик, гулдурак чақмоқ-момақалдироқлар билан келади, охири дунёни неъматга сероб қилади. Исломнинг ибтидоий ҳолатларидан қўрққан мунофиқлар гоҳ мусулмон, гоҳ кофир бўлиб, оқибатда барча саодатдан, ҳатто инсонийликдан ҳам маҳрум бўлишди. Аллоҳ таоло айтади: “Момақалдироқ ҳам Унга мақтов билан, фаришталар ҳам Ундан қўрққан ҳолларида тасбеҳ айтади. У яшинларни юбориб, улар билан Ўзи хоҳлаган кишиларни Аллоҳ хусусида тортишиб турганларида уради. Унинг ушлаши қаттиқдир”. (Раъд, 13).
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Тўлиқ исми ва таваллуди
Исо ибн Мино ибн Вардон ибн Исо ибн Абдуссомад ибн Умар ибн Абдуллоҳ аз-Зарқий. Куняси Абу Мусо. Қолун эса унинг лақабидир. У ансорлардан Бани Зуҳранинг мавлоси[1] бўлган. Нофеъ ибн Абдурраҳмоннинг қарамоғида улғайган. Қолун лақабини олишининг сабаби унинг гўзал қироати билан боғлиқ. Бу ҳақда ўзи айтади: “Агар Нофеънинг олдида тиловат қилсам, бармоқларини тугиб, менга “қолун” яъни, румликлар тилида “яхши, яхши” дер эди.
Айтилишча, Қолун асли румлик бўлиб, шу тилда гаплашган. Унинг бобоси Ҳазрати Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу даврида Румда асирга тушган ва Мадинага олиб келингач, ансорийлар уни сотиб олишган.
Қолун Халифа Ҳишом ибн Абдулмалик даврида ҳижрий 120-йили таваллуд топган.
Ҳаёти ва илмий фаолияти
Қолуннинг қулоғи мутлақо эшитмас эди. Аммо олдида Қуръон тиловат қилинса, ўқувчининг хатосини тўғрилаб турарди. Али ибн Ҳасан Ҳисанжаний айтади: “Қолун Исо ибн Минонинг қулоғи жуда ҳам оғир эди. Ҳатто унга баланд овозда бақирсангиз ҳам эшитмасди. Лекин олдида Қуръон ўқилса, қорининг лабларига қараб туриб, лаҳн ва хатосини қайтарар эди”.
Абу Муҳаммад ал-Бағдодий айтади: “Қолун бирор товушни эшитолмас эди. Лекин Қуръон ўқилса, эшитарди. Қорилар унга Қуръон ўқиб беришар ва уларнинг хатолари ва лаҳнларини лабдан билиб олар ва тўғрилаб қўярди”.
Қолун Қуръоннинг етти хил қироат ровийларидан бири бўлган. Ўз замонасида Ҳижозда араб тили илмларида ва қироатда тенгсиз кишилардан саналган. У устози Нофеънинг олдида алоҳида ўринга эга бўлиб, унга жуда кўп марта Қуръонни ўқиб ўтказган ва буни ўзининг китобида ҳам қайдлаган.
Қолундан: “Нофеъга неча марта Қуръонни ўқиб бергансиз”, деб сўралганда “Нофеъ билан йигирма йил ўтирганман, кўп ўқиб берганлигимдан неча марталигини санай олмайман” деган.
Яна айтади: “Нофеъ менга: “Менга қачонгача ўқиб берасан, бир устунга ўтир сенга ҳам ўқиб берадиганларни жўнатаман” деди”.
Қолун устози ҳақида яна шундай дейди: “У инсонларнинг энг хулқи чиройлиси, қироати гўзали ва сахий, зоҳид эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг масжидларида намоз ўқиб эллик тўққиз йил мобайнида одамларга қироат ўргатди”. Нофеъ ўзи ҳақида: “Мен бирор марта талабанинг сувини ичмаганман” деган.
Нофеънинг қироатда санади олий бўлган. У тобеъинлардан етмиш кишига жумладан, Абдураҳмон ибн Ҳурмуз ал-Аърож, Абу Жаъфар Язид ибн Қаъқоъ, Шайба ибн Нисоҳ, Язид ибн Нўъмон, Муслим ибн Жундаб, ибн Умарнинг мавлоси Нофеъ, Омир ибн Абдуллоҳ ибн Зубайр, Абу аз-Зинад, Муҳаммад ибн Шиҳоб аз-Зуҳрийларга Қуръонни ўқиб ўтказган. Асмаъий айтади: “Нофеъ ибн Абу Нуъайм билан бирга ўтирардим. У обид, фақиҳ қорилардан эди”.
Нофеъ ҳазилни хуш кўрадиган ва хулқи гўзал бўлган. Ундан доим хушбўй ҳид таралиб турарди. Бу ҳақда: “Эй, Абу Абдуллоҳ ёки Абу Рувайм, Қуръон ўқитиш учун ўтирганингизда ҳар доим хушбўйланиб оласизми?” деб сўралганда: “Мен хушбўйланмайман, лекин тушимда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрганман. У зот менинг оғзимга Қуръон ўқиб берганлар. Ўша вақтдан бери оғзимдан ушбу хушбўй ҳид таралиб туради” деганлар. Имом Шотибий ҳам манзумаларида бунга ишора қилиб айтадилар:
Нофеънинг хушбўйлигидаги ажиб сир,
Мадинани манзил этиб танлаганлигидир.
Нофеъга: “Мунча ҳам юзингиз порлоқ, хулқингиз гўзал!?” дейилган эди. “Нечук бундай бўлмайин?! Ваҳоланки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мен билан қўл бериб кўришганлар. У зотга (тушда) Қуръон қироат қилиб берганман” деганлар.
Қолун устози Нофеъни жуда ҳам эҳтиром қилар, унинг олдида одоб билан ҳушёр турарди. Бу ҳақда ўзи шундай дейди: “Мени Нофеънинг олдида бирор марта уйқу босмаган. Лекин бир куни унинг ҳузурида “ухлаб қолди, қироатимни эшитмайди” деб бироз ухламоқчи бўлдим. Шунда мени сўкиб берди. Дарров унинг олдида тавба қилдим ва қайта бундай такрорламадим”. “Нофеъ бирор оятни бетаҳорат ўқимаган, мен ҳам бирор оятни бетаҳорат ўқимаганман. Бунда ажабланарли нарса йўқ. Дарҳақиқат, унинг устози Абу Жаъфар муҳожирлар ва ансорлар тўлдириб турадиган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг масжидларида имом бўлган”.
Қолун Нофеъдан ташқари яна Абу Жаъфар Язид ибн ал-Қаъқоъ, Исо ибн Вардон ва бошқаларга ҳам Қуръонни ўқиб ўтказган. Қолундан жуда кўпчилик қироат илмини олган ва ундан ривоят қилган. Улардан Иброҳим ибн Ҳусайн Кисоий, Иброҳим ибн Муҳаммад Маданий, Аҳмад ибн Солиҳ Мисрий, Аҳмад ибн Язид Ҳалвоний, Исмоил ибн Исҳоқ ал-Қозий, Ҳасан ибн Али аш-Шаҳҳам, Ҳусайн ибн Абдуллоҳ ал-Муаллим, Солим ибн Ҳорун Абу Сулаймон, Абдуллоҳ ибн Исо ал-Маданий ва бошқалар.
Қолун бир неча муҳаддис уламолардан ҳам ҳадис ривоят қилган. Улар Муҳаммад ибн Жаъфар ибн Абу Касир, Абдурраҳмон ибн Абу аз-Зинад, Нофеъ ибн Абу Нуъайм ва бошқалар.
Қолундан эса Исмоил ал-Қозий, Абу Зуръа ар-Розий, Ибн Дизил, Мусо ибн Исҳоқ ал-Ансорий, Аҳмад ибн Солиҳ, Абу Нашийт, Мусо ибн Исҳоқ, Али Ҳисанжоний ва бошқалар ҳадис ривоят қилишган.
Вафоти: Қолун юз йил умр кўрган ва Мадинаи Мунавварада халифа Маъмун даврида ҳижрий 220-йили вафот этган. Баъзи манбаларда бошқа сана қайд этилган. Имом Заҳабий ушбу санани аниқроқ деб қайдлаган.
Муҳаммад Зариф Муҳаммад Олим тайёрлади
[1] Озод қилинган қул.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа