ЖАНОЗА

Ўлим тўшагидаги бемор хусусида

1. Мухтазорни (ўлим тўшагидаги беморни) ўнг ёнига ёнбошлатиб, қиблага қаратиб қўйиш суннат бўлади.
2. Юзи қиблага қарайдиган ҳолда бошини кўтариб, осмонга қаратиб ётқизиш ҳам жоиз.
3. Калимаи шаҳодатни, айтишга зўрламай, мажбурламай, овоз чиқариб, қайтариб туриш суннатдир.
4. Ўлим тўшагидаги беморнинг ёнида қариндошлари ва қўшнилари бўлишлари мустаҳабдир.
5. Беморнинг ёнидагалардан бири беморнинг бошида ўтириб Ёсин сурасини ўқийди. Баъзи олимлар Раъд сурасини ўқишни хуш кўрганлар. Қуръон ўқилганида ҳайз ва нифосли аёллар ва жунуб эркаклар беморнинг олдида туриши ёки чиқариб юборилишида ихтилоф бор. Чиқариб юборилади деганлар, юқорида айтилган ҳолатдаги кишилар бор жойга фаришталар кирмаслигини; чиқарилмасин деганлар эса беморнинг қариндоши, қўшниси бўлгани учун бу кишиларнинг туриши мустаҳаблигини ва уларнинг Қуръон эшитишларига ҳеч қандай тўсиқ йўқлигини айтадилар.

Беморнинг жони узилгач қилинадигап ишлар

1. Беморнинг жони чиққанидан сўнг, жағи боғланади, кўзлари юмилади, ечинтириб, юпқа нарса билан ўралади, ётоғидан олиб, салқин жойга ўтказилади.
2. Кўзларини юмган киши ушбу дуони ўқийди: «Бисмиллаҳи ва аъла миллати росулиллаҳи». Маъноси: «Аллоҳим, Сенинг номинг билан ва Пайғамбиримизнинг шариати остида бу ўликнинг кўзларини юмаман. Аллоҳим, унинг ишини, нариги дунёдаги ҳолини осонлаштир, уни ҳузурингга боришидан мамнун ва масъуд қил. Келган оламини, кетган оламидан хайрлироқ айла».
3. Кейин жасад шишиб кетмаслиги учун қорни устига темир бўлаги қўйилади.
4. Қўллари ёнига чўзилтириб қўйилади. Қўлларини кўксига қўйиш жоиз эмас (бу аҳли китоб: яҳудий ва насороларнинг амалидир).
5. Ювилгунга қадар ўликнинг ёнида Қуръон ўқиш танзиҳан макруҳдир.
6. Ўлим воқеасини халққа эшиттиришнинг зарари йўқ, жамоатнинг кўп бўлиши учун мустаҳабдир.

Жасадни ювиб, дафн этишга тайёрлаш

1. Киши ўлганидан сўнг, шошиб уни кўмиш тадориги кўрилади.
2. Киши ўлиши билан хушбўйликлар тоқ сонда сепилган махсус тахтага қулай ҳолда ётқизилади.
3. Кейин аврати беркитилиб, кийимлари ечилади.
4. Намозни билмайдиган кичик болалардан бошқа барча ўлганлар оғиз-бурунлари ювилмай, таҳорат қилдирилади.
5. Кейин совун билан қайнатилган илиқ сув, бу ҳам бўлмаса, иситилган сув мурданинг устига тўкилади.
6. Майитнинг аввал бош ва юзи уч марта ювилади. Сўнг жасадни чап ёни билан ёнбошлатиб, ўнг ёни уч марта ювилади. Қуйилган сув тананинг тахтага тегиб турган жойига етказилади.
7. Шундан кейин ўнг ёнбошига ёнбошлатиб, чап ёни уч марта ювилади.
8. Кейин ғассол (ювгучи) майитни суяб, ўзига суянтириб ўтқазиб, аста қорнини масҳ қилади. Мабодо шу аснода ахлат чиқса, уни ювиб ташлайди. Қайта ювинтирмайди.
9. Кейин сочиқ ёки мато билан артиб қуритилади ва кафанланади.
10. Бош ва соқолга бир неча хил моддадан тайёрланган хонут атири ва сажда аъзоларига (пешона, бурун, қўл оёқлар) кофур атири сурилади, (хонут бўлмаса, мушки анбар ишлатиш мумкин).
11. Жасад ювилаётганида (оғиз, бурун каби тешик ўринларга) сув кирмасин деб пахта тиқилмайди.
12. Тирноқ ва сочлар олинмайди.
13. Соч-соқоллар таралмайди.
14. Аёл эрини ювиши мумкин, фақат эр хотинини юволмайди. Чунки аёл бошқа эрга тегишдан олдин, ҳомила бўлса, туғишни кутиши ёки идда, яъни 4 ою 10 кун кутиши керак. Бунга кўра, ўлган эр ҳам номаҳрам эмас. Бироқ эрда бундай ҳолат йўқ, у бемалол уйланиши мумкин, яъни марҳума аёлга бегона эркак ҳукмига ўтган.
15. Хожасидан боласи бор жория ҳам хожасини ювмайди.
16. Эркаклар орасида ўлган аёлни бу эркаклардан бири қўлига латта ўраб (ғусл ўрнига) таяммум қилдиради.
17. Аёллар ичида ўлган эркакни бу аёллардан бири қўлига латта ўраб таяммум вдалдиради.
18. Бундай ҳолларда ўликнинг маҳрам яқинларидан бирор киши бўлса, қўлига латта ўрамай таяммум қилдиради.
19. Хунасага, эркаклик ва аёллик аъзолари бор кимса ҳам (хоҳ эркаклар, хоҳ аёллар орасида ўлсин) ривоятга кўра (ғусл эмас), таяммум қилдирилади.
20. Гўдак қизни эркак, гўдак болани аёл ювиши мумкин (чунки балоғатдан олдин одоб ўринлари аврат ҳисобланмайди).

Жасадни кўмиш тадорига кимнинг зиммасида?

1. Аёлнинг (ювилиши, кафанланиши, кўмилиш харажатлари) камбағал бўлса ҳам, эрнинг бўйнидадир.
2. Мулки бўлмаган ўликнинг кафани нафақаси бўйнига вожиб бўлган (соғлигида қарашга мажбур ота, ўғил каби) қариндошларига лозимдир.
3. Тириклигида ҳеч кими бўлмаган майитнинг кўмилиши байтулмол (тегишли шаҳар, қишлоқ идораси) зиммасида бўлади.
4. Байтулмолнинг маблағи бўлмаса ёки ноҳақлик қилиб бермаса, бу масъулият халқ орасидаги бойларнинг зиммасига тушади.

Шариатга мос кафан

1. Эркакларнинг суннат кафани қамис, изор ва лифофадир.
2. 2. Эркакларнинг кифоя кафани изор ва лифофадир. Кафаннинг оқ пахтадан қилинган матодан бўлиши афзалдир. Изор ва лифофанинг узунлиги бошдан оёққачадир. Қамис кўйлак бўйиндан оёқ учларигача бўлиб, чўнтак ва енглари бўлмайди, ён қўйилмайди, икки чети бирлаштирилиб тикилмайди, ёқаси пастга томон очилмайди.
3. Кафан майитнинг аввал чап, сўнг ўнг томонидан ўралади. Очилиб кетиши эҳтимоли бўлса, боғланади.
4. Аёл кишини кўмишда мазкур кафанларга яна химор (юзини ёпадиган латта) хирқа (кўкракдан тиззагача кенгликда ўраладиган латта) қўшилади. Аёлларнинг кифоя кафани изор, лифофа ва хирқадир.
5. Аёлнинг сочлари икки ўрам шаклида ўрилиб, қамис (кўйлак) устидан кўксига қўйилади. Кейин химор билан юз ёпилади, сўнг изор, лифофа ўралиб, кейин хирқа ўралади. Кафанлар ўралмасдан олдин, тоқ сонда хўшбўй қилинади.
6. Яна «кафани зарурат» ҳам бор, яъни нима топилса майит шунга ўралади.

Жаноза намозининг ҳукми ва рукнлари

Жаноза намози фарзи кифоядир (майит атрофидаги халқдан бир қисми ўқиши билан бошқалардан фарз соқит бўлади). Рукнлари такбирлар ва қиёмдир.

Шартлари

Жаноза намозининг бошқа намозлардан фарқли олтита шарти бор:

1. Майитнинг мусулмон бўлиши.
2. Майитнинг (ва у қўйилган жойнинг) тоза бўлиши (майит жамоат олдига қўйилганида худди имом кабидир, ҳам ўзи, ҳам ўрни тоза бўлиши керак).
3. Майитнинг жамоат олдида бўлиши.
4. Жасаднинг бус-бутун ҳолда ёки кўп қисми ёки боши билан танасининг ярми мавжуд бўлиши.
5. Жаноза ўқувчининг, агар узри бўлмаса, ўтирган ва (бирор уловга) минган бўлмаслиги.
6. Жанозанинг ерга қўйилиши. Майитни қўлда кўтариб ёки улов устида турган ҳолида жаноза ўқилиши, ер жуда ифлос бўлмаса, жоиз эмас.

Изоҳ: Жаноза намозини бошлашдан олдин имом агар майит эркак бўлса, «Эркак киши ниятига», аёл бўлса, «Хотин киши ниятига», бола бўлса, «Ўғил бола ниятига» ёки қиз бўлса, «Қиз бола ниятига» деб баланд овоз билан айтиб қўйиши, муаззин орқа сафга етказиши лозим.

Жаноза намозининг суннатлари

Жаноза намозида тўртта суннат бор:

1. Майит аёл ёки эркаклигидан қатъи назар, имомнинг кўкрагининг тўғрисида туриши.
2. Илк такбирдан сўнг сано ўқиш.
3. Иккинчи такбирдан кейин салавот (намоздаги «Ташаҳҳуддан кейинги салавотлар) ўқилиши.
4. Учинчи такбирдан кейин маййит ҳаққига дуо қилиш.

(Жаноза намозида майит ҳаққига дуо

Майит учун белгиланган дуо йўқдир. Бироқ ушбу дуони ўқиш яхшидир.

Аллоҳуммағфирли ҳаййина ва маййитина ва шаҳидина ва ғоибина ва соғийрина ва кабийрина ва закарина ва унсана. Аллоҳумма ман аҳйайтаҳу минна фааҳйиҳи ъалал Ислам. Ва ман таваффайту минна фатаваффаҳу ъалал ийман.

Маъноси: «Эй Раббим! Тиригимизни ва ўлигимизни, бу ерда бўлганларни ва бўлмаганларни, кичикларимизни ва катталаримизни, эркак ва аёлларимизни кечиргин. Аллоҳим, биздан туғилажак янги наслларни Ислом динида дунёга келтир. Ажали етиб ҳаётдан кўз юмадиганларнинг жонларини имонли ҳолларида олгин».)

5. Тўртинчи такбирдан кейин дуо қилмай, салом берилади.
6. Биринчи такбирдан бошқа такбирларда қўллар кўтарилмайди.
7. Имом (янглишиб), беш такбир айтса, жамоат иқтидо қилмай, салом беришни кутади.
8. (Балоғатга етмаган) болалар ва жиннилар учун гуноҳлари кечирилишини сўраб жаноза дуоси йўқ, чунки улар бегуноҳдирлар).
9. Кичкина болалар учун: «Аллоҳуммажъалҳу лана фаратан важъалҳу лана ажрон ва зуҳрон важъалҳу лана шафиъам мушаффао» деб дуо қилинади.

Маъноси: "Аллоҳим! Бу ўлган гўдакни биз учун ҳозирланган ажр қил. Уни бизга савоб, охиратимиз учун боқий яхшилик эт ва уни бизга шафоати қабул бўлган шафоат қилувчилардан айла".

Жаноза намозини ўқишга энг лойиқ бўлган киши

1. Давлат бошлиғи.
2. Унинг вакили.
3. Қози (шаръий ҳакам).
4. Маҳалла имоми ва кейин майитнинг волийи.
5. Жаноза имомлигига лойиқ киши бошқа кишини имомликка ўтказиши мумкин.
6. Жанозада имомлик қилишга ҳаққи бўлмаган имомликка ўтса, волий қайтадан жаноза ўқиши мумкин.
7. Бироқ у имомликка лойиқ бўлган кишига иқтидо қилиб ўқиган бўлса, қайта ўқимайди. Волий жанозани ўқигач ундан сўнг ҳақдорлар қайта ўқимайди.
8. Имомликка лойиқ киши майит тириклигида жанозамни ўқисин, деб васият қилган кишидан устунроқдир.
9. Жаноза ўқилмасдан кўмилган майит ҳали ёрилиб кетмаган бўлса, ювилмаган бўлса ҳам, қабр устида жанозаси ўқилади.

Бир неча марҳумнинг жанозасини бир қилиб ўқиш

1. Бир неча майит тўпланиб қолса, жанозалари алоҳида-алоҳида ўқилиши яхшироқдир. Қайси бири аввал келган бўлса, шуниси биринчи ўқилади.
2. Тенг келиб қолса, олдин энг фазилатли кишининг жанозаси ўқилади. Қолганларнинг жанозаси ҳам фазилатига кўра, навбат билан ўқилади.
3. Имом бир неча майитнинг жанозасини бирданига ўқимоқчи бўлса, ҳар бир майитнинг кўкси имомнинг рўпарасига тўғрилаб қўйилган ҳолда саф қилинади. Кейин жанозалари ўқилади.

Бу хусусда ҳам тартибга риоя қилинади: имомга яқин жойга эркак, кейин ўғил бола, сўнгра хунаса, кейин аёл майит қўйилади ва жаноза ўқилади.

Агар бир неча майит (бирор зарурат юзасидан) бир қабрга кўмиладиган бўлса, жанозада қўйилган тартибнинг аксича қўйилади. Қибла томонга эркаклар, ўғил болалар кейин аёллар қўйилади.

Изоҳ: Бу ўринда фазилат (устунлик) даражаси мусулмонларнинг майит ҳақидаги фикрига кўра аниқланади. Кишининг қандай одамлигини фақатгина Яратувчи Аллоҳ яхши билади, аммо таваллудидан то вафотига қадар ҳар турли исломий ва ижтимоий муносабатларда унинг зоҳирий фаолиятига кўра ҳукм қилинади. Агар ҳукмларида янглишсалар, бу ҳолат кечиримлидир.

Жаноза ўқилаётганида имомга эргашиш

Жаноза намози бошланганидан кейин, кеч қолган киши ният қилиб, имомнинг кейинги такбирини кутади. Иккинчи такбир айтилганида иқтидо қилади. Имом салом бергач, тобут олинмай туриб, фақат қолдирган такбирларини айтади. Агар у имом такбири таҳрима айтганида ҳозир бўлиб, ундан сал кечикиб қолган бўлса, иккинчи такбирни кутмасдан дарров имомга эргашади. Жанозанинг охирги тўртинчи такбиридан кейин, саломдан аввал келган киши жанозага етишолмаган ҳисобланади.

Жаноза намозини қаерда ўқиш жоиз

Жаноза намозини тобутни масжиднинг ичига қўйиб, тобут масжид сиртида бўлса-да, жамоатнинг бир қисми мacжид ичида бўлган ҳолда ўқиш мақруҳдир.

Изоҳ: Баъзи олимларга кўра, тобут (жаноза) жамоатнинг бир қисми билан масжид ташқарисида ва жамоатнинг бир қисми масжид ичида бўлиб ўқилган жаноза макруҳ эмас.

Гўдакларга (кичкина болалар) жаноза ўқиш

1. Туғилаётганида ўлган гўдакнинг йиғлаш, қимирлаш каби соғлигини билдирадиган нишоналари кўрилган бўлса, исм қўйилиб, ювиб, жанозаси ўқилади.
2. Бироқ (қимирлаш, қичқириш каби) ҳаёт нишонаси кўринмаса, (гўдак) ювилиб, исм қўйилиб, матога ўраб кўмилади, жаноза ўқилмайди.
3. Мусулмон бўлмаган ота-онанинг бири билан бирга асир олиниб, ўлган боланинг ҳолати ҳам шундай. Бироқ ота-онасидан бири ёки боланинг ўзи мусулмон бўлса, ёхуд (ота-онасиз, ёлғиз ўзи) асир олинса (ўлганида), жанозаси ўқилади.

Изоҳ: Негаки ота-онаси ёнида бўлмай, боланинг ўзи мусулмонларга асир тушса, ота-онанинг таъсири (уларнинг диний эътиқоди) остида қолмай, Ислом жамиятида катта бўлиб, эҳтимол, мусулмон бўлар эди. Шу сабабли кичиклигида ўлса ҳам, катта бўлганида мусулмон бўлиши эҳтимоли билан мусулмон боласи ҳукмида жанозаси ўқилади.

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

Ота-она қотили ва ўзига-ўзи суиқасд қилган киши;

Тобутни олиб бориш ва майитни кўмиш;

Майитни дафн қилиш;

Денгизда ўлган киши;

Майитни кўчириш;

Қабрни очишнинг ҳукми;

Қабр зиёрати;

Шаҳиднинг ҳукми;

Кимларни шаҳид дейиш мумкин?

Такрорлаш учун саволлар.