31 Май, 2025, 4 Зулҳижжа, 1446
31 Май, 2025, 4 Зулҳижжа, 1446
Кунларнинг бирида Макка осмонида бир нур кўринди ва Маккани ойдинлатиб, қоронғуликни тарқатиб юборди. Бу нур Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг пайғамбарлик нури эди. Ҳазрати Ҳадича розияллоҳу анҳо қизлари Руқайя ва Умму Гулсум розияллоҳу анҳоларни ўйлар эди. Умму Жамил ва унинг сўзидан ҳеч чиқмайдиган Абу Лаҳаб хонадонида қизларининг ҳоли не кечади? Қурайшийлар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам хусусида аниқ бир тўхтамга келиш учун тўпландилар. Ораларидан бири:
— Сиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ишига халақит бермоқчимисиз? У ҳолда қизларини қайтариб юборинглар, у қизлари билан овора бўлиб қолади, - деди.
Абу Лаҳаб, Ҳазрати Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қизлари билан оила қурган ўғилларига:
— Агар, Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг қизларини қўймасангиз, бошим бошингизга ҳаром бўлсин, - деди. Икки қиз ҳам оталик уйларига қайтиб келдилар. Умму Жамил ва Абу Лаҳаб бу ишлари билан чекланиб қолмади. Набий алайҳиссаломга доимий равишда азият етказавердилар. Аммо, Аллоҳ таоло суюкли пайғамбари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга азият етказган бу икки бадбахтни жазолабгина қолмай, Қуръони каримда уларнинг қисматлари ҳақида сўз юритувчи “Масад” сурасини нозил қилди.
Суранинг таржима маъноси: “1. Абу Лаҳабнинг қўллари қуригай – ҳалок бўлгай! (Аниқки) у қуриди – ҳалок бўлди. 2. Мол-мулки ва касб қилиб топган нарсалари унга асқотгани йўқ! 3-4-5. Яқинда у ва унинг ўтин орқалаган, бўйнида пишиқ толадан эшилган арқон бўлган хотини (ловуллаб турган) алангали дўзахга киражак!”
Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам самимий ва вафодор завжасига: “Энди бизга уйқу йўқ, эй Ҳадича...” дедилар. Руқайя ва Умму Гулсум розияллоҳу анҳо уйларидаги муҳит ўзгариб қолганини сездилар. Уйда хурсандчиликдан асар ҳам қолмагандай, ғам-қайғу буткул ҳукмрондек кўринар эди. Бироқ опа-сингил ота-оналари билан бирга бу қийинчиликларга бардош бердилар. Қурайшийларнинг тахмини бекор бўлди, севинчлари узоққа бормади. Улар ўйлаганидек, қизларининг уйга қайтиб келиши билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам буюк вазифаларини адо этишдан тўхтаб қолмадилар. Аллоҳ таоло солиҳ, асл бир оилага мансуб, бой ва юмшоқ табиатли куёв берди. Бу киши Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу насаб, мавқе ва бойликда Қурайшнинг энг олди кишиларидан эди.
Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам Руқайя розияллоҳу анҳони Усмон розияллоҳу анҳуга никоҳладилар ва уларга баракот тилаб, Аллоҳ таолога дуо қилдилар. Қурайш мушрикларининг мусулмонларга азиятлари янада ортди. Уларга жуда ёмон муносабатда бўла бошладилар. Шунинг учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам фитнага дучор бўлишмасин деб саҳобаларнинг Ҳабашистонга ҳижрат қилишларига изн бердилар. Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу билан завжаси Руқайя розияллоҳу анҳо ҳам йўл ҳозирлигини кўра бошладилар. Руқайя розияллоҳу анҳонинг кўзлари ёш, қалби ғам-алам билан тўла эди. Айрилиқ олдидан отасини, онасини ва қариндошларини бир-бир қучоқлади. Айтмоқчи бўлган гапларини айтолмай, сўзлари бўғзига тиқилди. Унинг бутун ҳолати гўё: “Оиладан, ватандан айрилиш жуда оғир. Руҳ билан тананинг ажралишига ўхшайди. Аллоҳ бу ишимиздан рози бўлсин. Ишончимиз йўлида жонимиз фидо бўлсин”, дегандек эди. Усмон розияллоҳу анҳу ҳам жуда хафа эдилар. Сабрли мўмина Руқайя розияллоҳу анҳо унга юзланиб, таскин бериш учун:
– Аллоҳ таоло биз билан ва Шу муборак Байтнинг атрофидаги тупроғимизда қолаётган кишилар билан биргадир, — деди. Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳунинг қайғуси тарқалди. Ҳабашистон томон йўлга тушдилар.
Давоми бор...
Саидаброр Умаров тайёрлади
Муҳаммад Обид Синдийнинг “Ал-Мавоҳибул латифа” асари, албатта, Ислом ҳадиси ва фиқҳ фанини ўрганишда муҳим адабиётлардан биридир. Унинг ёритиш услуби ўзига хос ва илмий тафсирга бойдир.
Муҳаммад Обид Синдий Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ ривоят қилган ҳадисни келтиргач, ўша ҳадисни яна қайси муҳаддислар китобида зикр қилганини қуйидаги тартибда беради: Имом Бухорий “Жомеъус саҳиҳ”да, Имом Муслим “Саҳиҳ”да, Имом Молик “Муватто”да, Абу Довуд, Имом Термизий, Имом Насоий, Ибн Можа, Дорқутний ва Байҳақийлар “Сунан”ларида, имом Шофеий, Аҳмад ибн Ҳанбал, Доримий, Баззор, Абу Яъло Мусилийлар “Муснад” ларида, Табароний уч мўъжамида ва бошқа зикр қилганларини санаб ўтади. Сўнг ривоятларнинг лафзларидаги фарқларни зикр қилади. Сўнг ҳадиснинг мазмунида баён қилинган масалага оид бошқа лафзлар билан зикр қилинган ҳадисларни келтириб, у ҳадисларни санадлари ва ровийларининг аҳволини баён қилиб, ҳадиснинг даражасини айтади.
Шунингдек, Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳнинг муснадида келган ҳадис фиқҳий масалага ҳужжат бўлиши учун мутобеъ ва шоҳид ҳадисларни келтириб ўтади. Бу билан аллома Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ ривоят қилган ҳадис заифмаслигини кўрсатиб берган. Шунингдек, аллома ҳадисни шарҳлашда юқорида санаб ўтилган нарсаларни зикр қилгач, ҳадис ровийси бўлган саҳобийга тўхталиб ўтади ва унинг таржимаи ҳолини қисқача келтиради. Ҳадис санадидаги ҳар бир ровийга бирма-бир тўхталиб ўтади. Ҳадисдаги ғариб (кам учрайдиган) лафзларни шарҳлайди, ундан олинадиган фиқҳий масалани баён қилишга ўтади.
“Ал-Мавоҳибул латифа” китобни кўп олимлар мақтаган. Жумладан, “ал-Яниъ ал-жаний” китобининг муаллифи Муҳаммад ибн Яҳё Таймий шундай деган: “Ажойиб китоб бўлиб, у ҳам фақиҳ, ҳам муҳаддисга кўп фойда беради”[1].
Муҳаддис Шайх Муҳаммад Рашид Нўъмоний: “Ал-Мавоҳибул латифа” асарини ўқиб чиқдим. Ҳеч иккиланмай шуни айтаманки, Ибн Ҳажарнинг “Фатҳ” китобидан кейин ҳадис шарҳлаш борасида бунга ўхшаган бошқа китоб йўқ”, деган[2].
Ҳадисларни шарҳлаш услубига қарқалса, аллома гоҳида бир ҳадисни шу даражада узоқ шарҳлайдики, унинг шарҳини олиб алоҳида кичик бир рисола қилса бўлади. Мисол учун, Ҳаж китобида келган 255-ҳадисни шарҳи 278-бетдан бошланиб, 366-бетгача давом этган. Агар ушбу ҳадиснинг шарҳини алоҳида нашр қилинса, 90-100 бетли кичик рисола бўлади[3].
“Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг “тонгни ёруғлатиб бомдодни ўқишнинг” савоби буюкроқ”, деган сўзлари бомдодни ўқиш учун белгиланган вақтда икки хил савоб борлигини билдиради. Чунки, исми тафзил бўлган “أفعل” сийғаси бир сифатда икки нарса ўзаро рақобатлашиб, бири иккинчисидан устун келганини билдиради”[4].
Муаллиф бу ерда араб тили граматикасидаги исми тафзилнинг таърифидан келиб чиқиб, ҳадисда айтилмаган янги бир маънони яъни, бомдод учун ажратилган вақтда ўқиладиган намозга бериладиган савоб икки хил бўлиши мумкинлини айтмоқда.
Синдий ҳадис шарҳлашда гоҳида эътиқодий масалаларга ҳам кенг тўхталиб ўтади. Мисол учун асарнинг “Иймон” китобида у олимлар орасида Иймонга берилган таъриф борасидаги ихтилофни баён қилиб шундай дейди:
“Иймоннинг шаръий таърифи: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳдан олиб келган нарсани тасдиқлашдир. Иймонинг бу таърифига барча олимлар иттифоқ қилган. Ихтилоф эса, тил билан тасдиқлаш иймон таърифига кириш кирмаслиги борасида бўлган. Аксар муҳаққиқ олимлар ва Ашъарий: “Иймон Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам олиб келган нарсани тасдиқлашдан иборат. Тасдиқлаш деганда тафсилий[5] масалаларни тафсилий, ижмолий[6] масалаларни ижмолий тасдиқлаш тушунилади. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олиб келган нарсаларни тасдиқлашда далили бўлиши керак деган шарт йўқ. Шунинг учун муқаллиднинг иймони ҳам иймон ҳисобланади”, дейишган. Бошқа олимлар эса иймонинг таърифида: “Иймон тил ва қалбнинг иши, яъни қалб билан тасдиқлаб, тил билан иқрор қилиш”, дейишган. Баъзи олимлар: “Аслида дил билан тасдиқлаш кифоя. Тил билан иқрор бўлиш эса, банда билан Аллоҳнинг ўртасидаги иймонга алоқаси йўқ. У шаръий ҳукмларни ижро қилиш учун қўйилган шарт”, деган. Имом Насафий айтади: “Мана шу гап Абу Ҳанифадан ривоят қилинган. Абу Мансур Мотуридий ҳам шу фикрни маъқуллаган. Икки ривоятнинг саҳиҳроғида айтилишича Ашъарий ҳам шу фикрга борган”[7].
Муаллифнинг яна бир ажралиб турадиган томони, у ушбу китобида бошқа китоблардан бир нарсани нақл қилганда фақат ўзи ўқиган ва китобларда учратган маълумотни келтиради. У ҳеч қачон китобда ўқимай, шайхлардан эшитган маълумотни ушбу асарида зикр қилмайди. Бир масала борасида маълумот бераётганда: “Бу масала борасида мен кўрган ва мендаги китобларда учратган маълумотим шу” иборасини ишлатиб, ўша масалани қўлидан келганча, қодир бўлганча ёритганини айтиб ўтади. Агар бирор манбада учратмаган бўлса, зикр қилмайди.
Тошкент ислом институти Тиллар кафедраси
ўқитувчиси Анваров Элёрбек
[1] Саид Бектош. Имом фақиҳ муҳаддис шайх Муҳаммад Обид Синдий. – Байрут: Дору башоири-л-исламия, 1987. – Б. 298.
[2] Саййид Абдулмажид Ғоврий. Шайх Муҳаммад Обид Синдий ва жуҳудуҳу фи ҳадисин набавий.- Байрут: Дорул ирфон, 2015. – Б. 36.
[3]“ал-Мавоҳибу-л-латифа” китобининг тўртинчи жуз 278-366 бетларига қаралсин.
[4] Муҳаммад Обид Синдий. ал-Мавоҳибу-л-латифа. – Байрут: Дорун наводир, 2013. 2-жуз. – Б. 175.
[5] Тафсилий тасдиқлаш деганда, Аллоҳнинг борлиги, бирлиги ва Унинг сифатлари ҳамда Аллоҳга иймон келтириш керак бўлган бошқа барча нарсаларга алоҳида иймон келтириш тушунилади.
[6] Ижмолий тасдиқлаш дегани масалан қабр азобига иймон келтириш. Унинг тафсилотига кирмасдан, қабр азобининг ҳақлигига иймон келтириш тушунилади.
[7] Муҳаммад Обид Синдий. ал-Мавоҳибу-л-латифа. – Байрут: Дорун наводир, 2013. 1-жуз. – Б. 70.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 