21 Март, 2025, 21 Рамазон, 1446
21 Март, 2025, 21 Рамазон, 1446
Мирзо Улуғбек буюк Соҳибқирон Темурнинг бунёдкорлик ишларини давом эттирди у кўплаб мадрасалар, масжид ва хонақолар қурдирди, Мовароуннаҳрни илм-маърифат марказига айлантириш йўлида улкан ишларни амалга оширади.
Жумладан 1417 - 1430 йиллар орасида Улуғбек Самарқанд маркази Регистон майдонида улкан мадраса, хонақоҳ, муқаттаъ масжиди ва ҳаммом қурдиради. Шунингдек, 1417 йилда Бухорода ва 1433 йилда Ғиждувонда ҳам мадраса қурдирган. Мазкур мадрасаларда диний илмларга нисбатан математика, геометрия, фалакиёт, табиёт, жуғрофия ва тарих каби дунёвий илмлар кўпроқ ўқитилган ва ўз даврининг энг нуфузли илм-фан маскани бўлиб ҳисобланган.
Самарқанддаги Мирзо Улуғбек мадрасаси ўз даврининг мукаммал олий таълим маскани бўлиб, ўз даврида ўзига хос университет вазифасини бажарган.
Бухородаги мадраса катталиги жиҳатидан Мовароуннаҳрдаги иккинчи нуфузли мадраса бўлиб, унинг эшигига Улуғбек томонидан «Илм олишга интилиш ҳар бир муслим ва муслима учун фарздир» деган ҳадис битилган.
Мадрасада билим олиш муддати 8 йил давом этган. Шу муддат давомида талабаларга ойлик маош ва «Улфа» деб аталган махсус тўлов пули бериб борилган.
Улуғбек Гўри Амир мақбарасига ҳам айрим қурилишлар билан ўзгача файз тароват бағишлайди. Самарқанддаги Афросиёбнинг жанубида улкан қабристон марказида жойлашган Шоҳи Зинда обидаси меъморчилик санъатининг камёб дурдоналаридан ҳисобланади. Мазкур ёдгорлик асосан XI асрдан бошлаб қурилиб келинаётган бўлса-да, Амир Темур ва Улуғбек замонасида ниҳоясига етказилган. Улуғбекнинг саъй-ҳаракати билан бу ерда ҳам меъморчилик ишлари олиб борилади. 1434 - 1435 йиллар мобайнида Шоҳи Зинданинг асосий дарвозаси ранг-баранг кошинлар билан зийнатланиб, қайтадан қурилганлиги ҳам Улуғбек замонасининг меъморчилик санъатидан нишонадур.
1424-28 йилларда қурилган Мирзо Улуғбек расадхонаси XV аср меъморчилигининг нодир намуналаридан бўлган. Бобур Мирзонинг ёзишича расадхонанинг сирти кошин ва чиройли безаклар билан зийнатланган бўлган. Мирзо Улуғбек расадхонасида квадрантдан ташқари бир неча кузатиш асбобларидан ҳам фойдаланилган. Уларнинг орасида армиляр сфера, триквер каби асбоблар мавжуд эди.
Мирзо Улуғбек мактабига мансуб олимларнинг аниқлаган маълумотлари улардан бир неча аср олдин яшаб ўтган буюк алломалар эришган натижалар билан солиштирилганда ўта аниқлиги билан ажралиб турар эди. Эклиптика оғмалиги, юлдуз йилининг хисоби, сайёраларнинг йиллик ҳисобини аниқлаш, каби масалалар алоҳида ўрин тутган. Мирзо Улуғбекнинг юлдузлар каталоги 1690 йили Поляк олими Ян Гавелийнинг (1611-1687) «Астраномия даракчиси» номли асарида нашр этилган ва бу асарда Мирзо Улуғбек беш астроном Птолемей, Тихо Браге, Жавани Риччиоли, Вильгелм IV ва Ян Гавелий даврасида, тўгарак стол атрофида астрономия музаси (маъбудаси) Ураниянинг ўнг томонида биринчи бўлиб ўтирибди. Унинг ўриндиғи орқасида «Ўз ишимни муносиб авлодларимга қолдирдим» деган сўзлар битилган.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати
Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: «Аллоҳга “қарзи ҳасана” (Унинг йўлида эҳсон) қиладиган киши бормики, (У) ўша (киши)га бир неча ҳисса зиёдаси билан қайтарса! Унинг учун яна яхшигина мукофот ҳам бордир» (Ҳадид сураси, 11-оят).
Абу Мусодан, у киши оталаридан, у киши эса боболаридан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳар бир мусулмоннинг зиммасида садақа бор”, деганлар.
Рамазон – яхшилик қилиш ва эзгу амалларда мусобақалашиш, саховатпеша инсонлар учун эса имконият ойидир. Аллоҳнинг розилиги ва савобини орзу қилганлар учун бебаҳо фурсатдир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: “Ҳар бир киши Қиёмат куни ўз садақасининг сояси остида бўлади. Токи одамлар орасида унга нисбатан ҳукм чиқарилгунча” (Ибн Ҳиббон ва Ҳоким ривояти).
Араб шоирларидан бири бундай ёзган:
Махфий ва ошкора тарзда садақа берувчи бўл,
Қўлинг билан қилган яхшилик сенга соя бўлиб қайтсин.
Бахиллик қилма, сахий ва эҳсон қилувчи бўл,
Одамлар қийинчиликка тушганида, уларга кўмакчи бўл!.
Ушбу сатрларда яхшилик ва эҳсон йўлида мусобақалашиш ҳамда муҳтожларга ёрдам бериш, садақа қилиш, очларни тўйғазиш, камбағалларга саховат кўрсатиш, хайрли лойиҳаларга ҳомийлик қилиш ва эзгуликка ҳисса қўшиш каби эзгу амалларга тарғиб қилинади.
Таниқли уламолардан бири шайх Али Тантовий ўзининг “Одамлар орасида” номли китобида бундай ёзади:
Агар сиз ихтиёрий очликни ҳис қилсангиз, мажбурий равишда очлик азобини тортаётганларни эсланг ва Роббингиз берган неъматлар учун шукр қилинг.
Зеро, шукр фақат тилда минг марта “Алҳамдулиллаҳ” дейиш эмас, балки бой инсон камбағалларга саховат кўрсатиши, кучли инсон эса заифларга ёрдам бериши билан намоён бўлади.
Рамазон ойида хайрли ишларга шошилинг:
Етим ва муҳтожларга ғамхўрлик қилинг.
Рўзадорлар учун ифторлик уюштиринг.
Масжидлар ва хайрия лойиҳаларига ҳисса қўшинг.
Қарздан азият чекаётганларнинг оғирини енгиллатинг.
Касаллар ва муҳтож оилаларга ёрдам беринг.
Бу ишлар Аллоҳ билан қилинган савдодир, унинг захираси Раҳмон банкида ҳеч қачон тугамайди. Чунки Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай деган:
“Сизларнинг ҳузурингиздаги нарсалар тугаб кетур. Аллоҳ даргоҳидаги нарсалар эса боқийдир” (Наҳл сураси, 96-оят).
Эй бахтли инсонлар! Муҳтожларга яхшилик қилинг, камбағалларга саховат қилинг, қийналганларнинг кўз ёшларини артиб, ер юзидаги инсонларга раҳм-шафқатли бўлинг, шунда сизларга Яратган парвардигор раҳм қилади.
Хусусан, муборак Рамазон ойида саховатли бўлишга интилинг, чунки Пайғамбаримиз саллоллоҳу алайҳи васаллам айтганлар: “Энг афзал садақа – Рамазонда берилган садақадир” (Термизий ривояти).
Аллоҳдан сўраймизки, бизга сўзда ростгўйлик, амалда ихлос, яхшиликка муҳаббат, ёмонликдан узоқлашиш, эзгу ниятда бўлиш ва ибодатларимизни қабул бўлишини муяссар айласин. Албатта, У дуоларни эшитувчи ва ижобат қилувчи Зотдир.
Доктор Солиҳ бин Али Абу Аърроднинг
“Рамазон мактублари” китобидан
Илёсхон Аҳмедов тайёрлади.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 