21 Июн, 2025, 25 Зулҳижжа, 1446
21 Июн, 2025, 25 Зулҳижжа, 1446
«Биз осмону ерни ва уларнинг орасидаги нарсаларни беҳуда яратганимиз йўқ» (Сод сураси 27-оят).
Ўтган куни нашриёт муҳаррири Бобомурод Эрали сомсасини ейишни унутиб қўйибди. Кеча менинг олдимга ўша сомсани есам бўладими деб маслаҳат сўрагани чиқибди. Мен унга: “Есангиз-енгу, кейин дарҳол гаражнинг таҳоратхонасига қулайроқ жойга бориб олинг-да”, деб маслаҳат бердим. “У ҳолда сизга бера қолай сомсани”, деди. “Менга берсангиз, мушугимга олиб бориб бераман, ҳаққингизга дуо қилиб қўяди”, дедим. “Дуоси ўзига сийлов, менга пулини бериб юборсин”, деди шоир. “Мушукда пул нима қилади, сичқон-пичқон тутиб олса, бериб юборар”, дедим. “Сичқонми, калтакесакми – нима бўлса ҳам ушлаб берсин”, деди сомсаси учун жони ўртаниб бораётган Бобомурод домла. “Хўп”, дея мабодо ҳиди чиқиб кетса ноқулайчилик бўлмасин деб Юсуфхон акам елим пакетга маҳкам ўраб тутқазган сомсани олиб кетдим.
Сомсани уйга олиб бориб мушукнинг олдига қўйган эдим, узоқдан туриб бир ҳидлади-да, бурнини жийириб: “Буни қаердан олиб келдингиз?” деб сўради. Ачиган сомсанинг бадбўй ҳиди унга ёқмаганини сезиб ўнғайсизланиб: “Бобомурод домла берди”, дедим. Сўнг домланинг шу сомса эвазига нарса ҳам сўраганини айтолмай каловланиб қолдим. Мушук эса: “Сомсаси бошидан қолсин!” деб мўйловини буради-да, гердайиб ортига қайрилиб кетди.
Буни кўриб бизнинг хонимнинг жағи очилиб кетса бўладими, “Мушук бечорани ўлдиргани олиб келдингизми буни, бу сомсани ит еса ҳам ўлиб қолади. Абдулбосит, ановини қўшнининг итига чиқариб ташла! А, ўлмайди, кучукка ҳеч бало қилмайди...”
Ҳосили калом, бир маза қилиб гўштли сомса есин деган ниятда уйимизни сичқону каламушлардан ҳимоя қилиб юрган мушугимизнинг жонига хавф солиб қўйибман, астағфируллоҳ – уволгинаси ёмон-а.
Зеро, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам мушуклар ҳақида «У сизларнинг атрофингизда айланиб юрадиган ҳайвонлардан», деганлар. Саҳобалардан Абдураҳмон ибн Саҳл мушукларни яхши кўриб, боқиб юрганлари учун Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни «Абу Ҳурайра» – «мушукчанинг отаси» деб кунялаганлар.
Яна улуғларимиздан бирининг этагида мушукча ухлаб қолган экан, намоз вақти кириб таҳоратга турмоқчи бўлса, ширингина ухлаб ётган мушукча уйғона қолмас эмиш. У муҳтарам зот шугина жониворнинг уйқусини бузмаслик учун шартта этагини кесиб туриб кетган эканлар.
Мушукни Пайғамбаримиз алайҳиссалом яхши сифат билан сифатлаганлари, саҳобалар, валийлар, меҳрибон инсонлар яхши кўргани эвазига бу жонивор инсонларга кўп фойда етказишга ҳаракат қилади. Тасаввур қилинг, оёғингизнинг тагидан сичқонми, каламушми ўтиб қолса, нима қиласиз? Жойингизда сакраб, ўйнаб қоласиз, тўғрими? Мулойимгина бўлиб ётган мушукча эса дарҳол катта авлоди йўлбарсга айланади. Шу вақтда унинг қандай чиройли бўлиб кетганини чаққонлигини, кучлилигини бир кўрсангиз эди...
Аммо Аллоҳ таоло ояти каримада ҳар бир нарсанинг ҳикмат билан яратилганининг хабарини бериб қўйганини билмаган кимсалар уларни нобуд қилиб, жоҳилликларининг жабрини ўзлари тортганлар. Жумладан, 1484 йил Папа Иннокентий VIII мушукларни шайтонга сиғиниш воситаси деб ҳисоблагани боис уларни қириб ташлашга буйруқ берди. Бутун Европа мушуклардан тозаланди. Натижада сичқонлар кўпайиб вабо тарқалди. Бу ўлат 100 мингдан ортиқ инсоннинг ёстиғини қуритди.
Ўтган юзйилликда донларни ташиб кетяпти деган даъво билан Хитой қушларга қирғин келтирди. Қандай қилиб дейсизми? Бир миллиарддан ортиқ хитойликлар қўлига товоқми, тоғорами нима тўғри келса олиб, дангир-дунгир қилиб қушларни ҳуркитиб турган. Ерга, дарахтга симёғочга, уйларнинг томига, бир мартагина қўниб нафас ростлаб ололмаган қуш бечоралар таппа-таппа ташлаб ўлиб қолаверган. Бунинг натижасида ўша йили хитойликлар ердан мутлақо ҳосил ололмаган, ҳамма экинларни қурт-қумурсқалар нобуд қилган.
Кўҳна тарих саҳифаларини титкилайверсангиз, шунга ўхшаш ақлбовар қилмас ҳодисаларни кўп учратасиз. Баъзида бизнинг ўзимизнинг ҳам кўнглимизга айрим жонзотлар хуш келмайди. Ана шундай кезларда “Биз осмону ерни ва уларнинг орасидаги нарсаларни беҳуда яратганимиз йўқ” оятини эслаб қўйсак, кўнглимиз таскин топиб, енгил тортамиз ва Раббимиздан уларнинг барчасини бандалари учун манфаатли қилишини сўраб дуо қилиб қўямиз.
Дамин ЖУМАҚУЛ
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Тонг саҳар тўрт мучамизнинг соғ, оиламиз тинч, ташқарида ҳеч қандай хавфнинг хатарисиз уйғониш биз ҳар доим ҳам эътибор беравермайдиганимиз, шукрини адо этишни эсимиздан чиқарадиганимиз неъматлар сирасига киради. Гўё асли шундай бўлиши керакдек яшайверамиз. Яна бир тур неъматлар борки, бизнинг эътиборимиздан четда. Буларга сув, ҳаво каби биз қадрламайдиган, лекин булар бўлмаса, бир соат ҳам яшай олмайдиган эҳтиёжларимиз киради.
Бу неъматларнинг шукрини адо этмаслик, яъни қадрига етмаслик оқибати нималарга олиб келиши бугунги кунда намоён бўляпти. Пала-партиш фойдаланиш сабаб Орол денгизининг қуриши нафақат минтақамизнинг, балки бутун дунёнинг муаммосига айланиб улгурганига анча бўлди. Биз учун текинга бериб қўйилган бу бебаҳо неъматни қадрламаслик орқасидан бугун инсоният жиддий муаммолар қаршисида турибди. Аллоҳ таоло Ўзининг каломида берилган неъматларни қадрлашни таъкидлаб, «Еб-ичинглар, аммо исроф қилманглар. Чунки У Зот исроф қилувчиларни севмас» (Аъроф сураси, 31-оят), деб буюрди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам таҳорат қилаётган буюк саҳобалардан бири Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳунинг сувни кўпроқ ишлатаётганини кўрдилар ва унга: «Ҳой Саъд! Бу қандай исрофгарчилик?!» дедилар. Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу: «Эй Аллоҳнинг Расули! Таҳоратда ҳам исроф бўладими?» деди. У Аллоҳнинг ибодати учун таҳорат қилаётганда сувни сал кўпроқ ишлатиш исроф саналмаса керак, деб ўйлаган экан. Шунда у зот алайҳиссалом: «Ҳа, ҳатто оқиб турган дарёнинг ёқасида бўлсанг ҳам», дедилар.
Биз эса «Сув – текин» деган тушунча билан бир пайтлар шаҳарларимиз, қишлоқларимиз, маҳаллаларимизда зилол сувга тўлиб оққан ариқ-анҳорларни қуритдик. Борларини чиқиндихонага айлантирдик. Оқибатда илгари одамлар бемалол ичаверган ариқ сувлари ҳозир ҳатто қўл ювишга ҳам ўйланиб қолинадиган ҳолга келди.
Яқин-яқингача пойтахтнинг шимоли-шарқ томонидан кўриниб, баҳри дилингизни очган, хуш кайфият бағишлаган пурвиқор тоғлар бугун кўринмай қолганига одамлар энди-энди аҳамият бера бошлашди. Дарахтларнинг камайиши, автоуловларнинг кўпайиши, мавжуд яшил ҳудудлар қисқариб, ўрнига режасиз қуриб ташланаётган уй-жой экологияга, она табиатга таъсир қилмай қолмади. Қалин чангли парда ортига яширинган тоғлар худди бизни ёрдамга чақираётган, вақтида чора кўрилмаса, оғир оқибатлар юзага келишидан огоҳлантираётгандек гўё.
Ва ачинарлиси бу оғир оқибатлар ўзини кўрсата бошлади. 60 йиллик тажрибага эга IQAir ташкилоти томонидан тайёрланган охирги йиллик ҳисоботда қайд этилишича, ҳавонинг ифлосланиши оқибатида бир йилда дунё бўйича 7 миллион аҳоли ҳаётдан бевақт кўз юммоқда, миллиардлаб инсон нафас йўллари касалликлари ҳамда бошқа оғир дардларга йўлиқмоқда. IQAir сайти маълумотларига кўра, 2023 йил якунлари бўйича тузилган рейтингга мувофиқ, Ўзбекистон 134 давлат орасида 23-ўринни банд этиб турганини жуда ачинарли. Рўйхатдаги ҳавоси энг ифлос учликни Бангладеш, Покистон ва Ҳиндистон эгаллаган (iqair.com/ru/world-most-polluted-countries).
Сурункали респиратор касалликларининг дунё бўйлаб тарқалиши ва бу жараёнларнинг асоратларини ўрганган бир гуруҳ британиялик олимлар инсон ўлимига сабаб бўлаётган бешта асосий омиллардан бири нафас олиш тизими касалликлар эканини маълум қилишди. Тиббиёт соҳасига оид янгиликларни ёритадиган «Тhe Lancet» нашри эълон қилган мақолада 1990–2019 йилларда нафас йўллари касалликларининг тарқалиши 39,8 фоизга, ушбу дардлардан вафот этганлар сони эса 28,5 фоизга ошгани айтилган. Бронхиал астма энг кўп тарқалаётган сурункали респиратор касаллик сифатида қайд этилган бўлиб, нафас йўлларининг касалланиши, биринчи навбатда, чекиш иллати, шунингдек, ҳавонинг ифлосланиши ҳамда саноат ишлаб чиқаришининг турли хилдаги салбий оқибатлари сабаб юзага келмоқда.
Юртимиздаги мактабларнинг бирида атроф-муҳитни асраб-авайлаш ҳамда бошқа ижтимоий муаммоларни бартараф этиш, уларнинг олдини олишга бағишланган тадбирда бир ўқувчи йигит Она Ернинг одамларга қилган мурожаатини ўқиб берган эди. Сиз ҳам бу мурожаатга бир эътибор бериб кўринг-а:
«Эй одамзод, нималар қилиб қўйдинг, нималар қиляпсан! Тўхта! Бўлди! Етар энди. Дарахтларни кесиб, қанча ўрмонларни йўқ қилдинг, ҳавони, сувни булғатдинг. Кўлу дарёларни қуритдинг. Жуда қизиб кетдим. Яратилганимдан бери бунақа қизимаганман. Ҳаммаёғимни ёндириб, илма-тешик қилиб ташладинг-ку! Яна нима истайсан, одамзот?! Шаҳарларда тупроқ қолмади! Ҳаммаёқни тошдек бетон билан қоплаб ташладинг. Менинг сабрим чексиз эмас. Захираларим ҳам тугаб боряпти. Мени асрамасанг, эртага ўзинг қийналасан. Ўзингни бос. Тўхта. Атрофга қара! Ақл билан иш тутиб, менга озгина ёрдам бериб юборсанг, у ёғига ўзимни ўзим тиклаб оламан. Яхшиям Аллоҳ менга ўзимни ўзим совутиш қобилиятини берган. Лекин вазият шу зайлда давом этаверса, яъни табиат шу тарзда ифлослантирилаверса, тикланиш қобилиятим ҳам иш бермай қўйиши мумкин. Аввалги ҳолга қайтиши даргумону, лекин вазиятни яхши томонга ўзгартириш мумкин. Яхши инсонлар ҳали бор бу дунёда. Ҳаммангиз бирлашсангиз, қўлингиздан кўп нарса келади, Худо хоҳласа».
Ўсмир йигитнинг бу мурожаати ҳар биримизга кўзингизни очинг, вақт борида имкониятларни ишга солинг, деяётгандек гўё...
Аллоҳ ҳеч бир нарсани бекор яратмаган. Ҳар бир ўсимликнинг, ҳар бир жониворнинг вазифаси бор. Шунингдек, уларнинг мавжудлиги, яшаши бир-бирига чамбарчас боғлиқ. Бу занжирни узиш мумкин эмас. Бордию ҳайвонот ёки наботот оламининг бир вакили йўқ қилинса, бунинг оқибати қачондир барибир сезилиши аниқ.
Аччиқ ҳақиқат шуки, бор табиатдаги, яъни атроф-муҳитдаги кўпгина ресурслар йўқотиб бўлинган. Аммо ўша нарсаларнинг кўпини тиклаш, қайтариш мумкин. Ўз навбатида, борини сақлаб қолиш ҳам жуда муҳим. Шундай экан, Аллоҳ берган буюк неъматлар – сув, тупроқ, ҳаво, ўсимликлару жониворларга бўлган муносабатимизни ўзгартирайлик, азизлар. Зеро, биздан кейинги авлод ҳам озод ва обод юртда яшашга ҳақли.
«Ҳилол» журнали 8(65)-сонидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа