29 Сентябр, 2025, 7 Рабиъус сони, 1447
29 Сентябр, 2025, 7 Рабиъус сони, 1447
Мамлакатимизда ўтказилаётган Қуръон мусобақасини кўриш, унга сомеъ бўлиб, файзу-раҳмат кечаларида иштирок этиш ниятида юртдошларимиз сони кундан-кунга ортиб бормоқда. Хўш, бу каби маросимларда мусулмон киши ўзини қандай тутиши лозим? Қуръонга ҳурмат, уни эшитиш одоблари нималардан иборат? Қуйидаги мақола айнан шу ҳақда:
Қуръони Карим Аллоҳ таолонинг Ўз Пайғамбари Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га ваҳий орқали нозил қилган каломидир. Шу сабабдан ҳам Қуръон муқаддас илоҳий калом ҳисобланади. Ҳар бир мусулмон унинг ҳайбатини қалбда ҳис қилиб, ҳурматини ўз ўрнига қўйиши лозим. Мужтаҳид уламоларимиз оят ва ҳадисларга асосланиб, Қуръон яъни, Мусҳаф ва унинг қироатига тегишли бўлган фиқҳий ҳукмларни батафсил баён қилганлар. Қуръон қироати устозлари эса, Қуръон ўқиш, тажвид қоидаларига риоя қилиш, ўрганиш, тинглаш ва унга амал қилиш фазилатлари ва одоблари ҳамда Қуръонни тўлиқ ёдлаган қорига бериладиган ажр-савоблар ҳақида етарлича сўз юритганлар.
Биз ушбу мақолада Қуръони каримга тегишли одоблардан бири Қуръон тиловатини тинглаш одоби ҳақида тўхталиб ўтмоқчимиз.
Аллоҳ таоло бу борада Ўзининг каломида шундай марҳамат қилган:
“Қуръон ўқилганда уни тинглангиз ва сукут сақлангиз! Шояд (шунда) раҳм қилингайсиз!”
Намоз илк фарз қилинганда намоз ичида ўзаро гаплашиш жоиз бўлган. Ушбу ояти карима намозда гапиришни насх (бекор) қилиб, жим туриб Қуръонга қулоқ солишга буюрган. Яъни, хос сабаб билан нозил бўлган. Лекин уламоларимиз Лафзнинг умумийлиги эътиборга олинади, сабабнинг хослиги эмас” деган қоидага кўра, “уни тинглангиз ва сукут сақлангиз” буйруғи намоз ичи ва намоздан ташқарига баробар тегишлидир, дейишган.
Ибн Жазвий: “Ушбу оятга кўра, Қуръонга қулоқ солувчига раҳмат ниҳоятда яқин бўлади”, деган.Мазкур қоидаларга асосан, уламоларимиз Қуръони карим тиловат қилинганда унга жим туриб, қулоқ осиш вожиблиги ҳақидаги ҳукмни чиқарганлар. Хусусан, ҳанафий мазҳаби уламолари намозда имом қироат қилганида, иқтидо қилувчилар жим қулоқ осиши лозимлигини алоҳида таъкидлаганлар.
Ибн Обидин (раҳматуллоҳи алайҳ) айтади: “Аслида, Қуръонга қулоқ солиш фарзи кифоядир. Чунки бунда унга эътибор қилиш, зое қилмаслик бўлган ҳақни бажариш бор”.
Ҳамавий устози, қозилар қозиси Минқорийзода исми билан машҳур бўлган Яҳё (раҳматуллоҳи алайҳ)дан “Қуръонга қулоқ солиш фарзу айндир”, деган сўзни нақл қилган.
Дарҳақиқат, ҳанафий уламоларимиз бир инсоннинг Қуръон тинглаши ўзи қироат қилишидан афзалдир, дейишади. Чунки, тингловчи тинглаши билан фарзни адо қилади. Қуръон қироати эса, фарз эмас. Абу Суъуд: “Қуръон тинглаш қироат қилишдан савоблироқдир, чунки тинглаш фарз, қироат фарз эмас”, деган.
Баъзи уламолар Қуръон тиловатига қулоқ солмасдан бошқа гап-сўзлар билан машғул бўлиш, шариатга нисбатан одобсизлик бўлишини айтишган.
Шу билан бирга, жумҳур уламолар Қуръонниг барча тажвид ва қироат қоидаларига риоя қилиниб ўқилган қироатга жим қулоқ тутиш лозимлигини алоҳида таъкидлаганлар.
Ўз ўрнида оқил мусулмон Қуръоннинг ҳурматига риоя қилган ҳолда ўзини ҳам, бошқаларни ҳам гуноҳкор қилмаслик учун одамлар иш билан машғул бўладиган ўринларда баланд овозда тиловат қилмаслиги лозим. Бирор киши инсонлар ўз ишлари билан машғул бўладиган ишхоналарда, олди-сотди қиладиган бозорларда, дарс билан машғул бўладиган дарсхоналарда, уй ишлари билан машғул бўлганда баланд овозда Қуръон ўқиса, эшитувчилар узрли саналиб, тиловат қилган одам гуноҳкор бўлади. Бундай ҳолатларда эшитувчилардан гуноҳнинг соқит бўлиши, инсонларни қийин аҳволга солиб қўймаслик учундир. Зеро, Аллоҳ бизга динда қийинчилик қилмаган. Бундай ўринларда тиловат қилган киши Қуръон ҳурматини зое қилгани учун гуноҳкор бўлади.
Мусулмон инсон учун тажвид қоидаларига риоя қилиб, гўзал овозда қироат қиладиган қоридан тиловат қилиб беришини сўраб, уни тинглаши мустаҳабдир. Имом Нававий айтадилар: “Билгинки, кўпчилик уламолар (Аллоҳ улардан рози бўлсин) чиройли овозли қироат соҳибларидан тиловат қилиб беришларини сўрашиб, уларни тинглашар эдилар. Илмий мажлисларини Қуръон тиловати билан бошлаб, Қуръон тиловати билан ниҳоя қилар эдилар”.
Энг муҳими бу Пайғамбаримизнинг суннати ҳамдир. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳум айтади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) менга: “Менга қироат қилиб бергин”, дедилар. Мен: “Эй Расулуллоҳ, Қуръон сизга нозил қилинган бўлса, сизга мен қироат қилиб берайинми?”, дедим. У зот “Ҳа”, дедилар.Бошқа ривоятда “Мен Қуръонни бошқадан эшитишни хуш кўраман”, дедилар. Мен “Нисо” сурасини ўқиб, “Ҳар бир умматдан (ўз пайғамбарини) гувоҳ сифатида келтирганимизда ва сизни (эй, Муҳаммад!) уларга гувоҳ қилиб келтирганимизда, (уларнинг ҳоли) не кечур?!” оятига етганимда, “Етарли” дедилар. Қарасам икки кўзларидан ёш оқаётган экан”, дейилган.
Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг бошқадан Қуръон эшитишни хуш кўрганлари, Қуръон қироатини устоздан ўтказиб олиш суннат эканини билдириб қўйиш эҳтимолидан бўлиши мумкин. Ёки яхши тадаббур қилиш учун бўлиши ҳам мумкин, чунки қироат қилган одам унинг тажвид қоидалари ва ҳукмларига риоя қиламан, деб, эшитган одамчалик тадаббур қилиш имкони бўлмайди.
Имом Доримий ва бошқалар Умар ибн Хаттоб (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилишган. У зот Абу Мусо Ашъарий (розияллоҳу анҳу)га: “Бизга Раббимизни эслатгин” , дер, Абу Мусо эса унинг ҳузурида Қуръон ўқир эди.
Шунингдек Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Қуръон қироатини ўрганишни ва моҳир қорилардан пухта ўзлаштириб олишни буюрганлар. Шу сабабдан ҳам саҳобийларга: “Қуръонни тўрт кишидан олинглар: Абдуллоҳ ибн Масъуд, Солим, Муоз ва Убай ибн Каъбдан”, деб буюрганлар. У зотнинг ушбу буйруқлари умматнинг кейингиларига моҳир қориларидан Қуръонни яхши ўрганиб олишларига буйруқ бўлиб қолаверади.
Ҳар бир мусулмон Қуръонни бевосита қоридан эшитадими ёки бирор техник воситалари орқали эшитадими, жим туриб тинглашга интилиши ва Қуръон қироати мажлиси одобларига қатъий риоя қилиши лозим.
Фарҳод ЖЎРАЕВ
Шайхонтоҳур тумани, “Хувайдо” жоме масжиди имом ноиби
ЎМИ Матбуот хизмати
1. Уч марта “Астағфируллоҳ” деб, сўнгра ушбу дуони ўқиш:
اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلامُ وَمِنْكَ السَّلامُ تَبَارَكْتَ ذَا الْجَلالِ وَالإِكْرَام
“Аллоҳумма антас салаам ва минкас салаам. Табаарокта йаа зал Жалаали вал Икром”
“Ё Аллоҳ! Сен Саломсан. Омонлик Сендандир. Эй, буюклик ва икром Соҳиби бўлган Зот, Сен улуғсан”.
2. Оятал – курсийни ўқиш. Ҳар фарз намозидан сўнг Оятал-курсийни ўқиб юрган кишини жаннатдан фақатгина ўлим тўсиб туради.
3. “Субҳаналлоҳ”, “Алҳамдулиллаҳ” ва “Аллоҳу акбар”ни ўттиз уч мартадан айтиб, бир маротаба “Лаа илаҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу лаа шарийка лаҳу. Лаҳул мулку ва лаҳул ҳамду ва ҳува аъла кулли шайин қодийр”ни ўқиш.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким ҳар намоздан кейин ўттиз уч марта (Субҳаналлоҳ) Аллоҳга тасбеҳ айтса, ўттиз уч марта (Алҳамдулиллаҳ) Аллоҳга ҳамд айтса, ўттиз уч марта “Аллоҳу акбар” деса, жами тўқсон тўққиз бўлади. Юзта бўлиши учун – “Лаа илааҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу лаа шарийка лаҳу, лаҳул мулку ва лаҳул ҳамду ва ҳува ъала кулли шайин қодийр” деб айтса, гуноҳлари денгиз кўпиги каби кўп бўлса ҳам мағфират қилинади» (Имом Муслим ривояти) дедилар.
4. Қуйидаги зикрни ўқиш:
لا إله إلا الله وحده لا شريك له، له الملك وله الحمد وهو على كل شيء قدير. اللهم لا مانع لما أعطيت ولا معطي لما منعت ولا ينفع ذا الجد منك الجد
“Лаа илааҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу лаа шарийка лаҳу, лаҳул мулку ва лаҳул ҳамду ва ҳува ъалаа кулли шайин қодийр. Аллоҳумма лаа мааниаъ лима аътойта ва лаа мутиъа лима манаъта ва лаа”.
“Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ. У Ёлғиздир. Унинг шериги йўқ. Мулк ва мақтов Унга хосдир. У барча нарсага қодирдир.”
Абу Айюб Ансорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким «Лаа илаҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу лаа шарийка лаҳу, лаҳул мулку ва лаҳул ҳамду ва ҳува ъалаа кулли шайин қодийр», деб ўн марта айтса, Исмоил зурриётидан тўрт кишини озод қилгандек бўлади”, дедилар (Имом Бухорий, Имом Муслим ривояти).
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким: «Лаа илаҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу лаа шарийка лаҳу, лаҳул мулку ва лаҳул ҳамду ва ҳува ъалаа кулли шайин қодийр», деб бир кунда юз марта айтса, ўнта қул озод қилган баробарида бўлибди. Унга юзта ҳасанот ёзилиб, юзта ёмонлиги ўчирилади, кеч киргунича шайтондан омонда бўлади. Унинг бу амалидан афзалроқ ишни ҳеч ким қила олмайди. Фақат шу калималарни кўпроқ айтган киши ўзиб кетиши мумкин”, дедилар.
5. Қуйидаги зикрни ўқиш:
لا إله إلا الله وحده لا شريك له، له الملك وله الحمد وهو على كل شيء قدير لا حول ولا قوة إلا بالله، لا إله إلا الله ولا نعبد إلا إياه له النعمة وله الفضل وله الثناء الحسن ولا إله إلا الله مخلصين له الدين ولو كره الكافرون
“Лаа илаҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу лаа шарийка лаҳу лаҳул мулку ва лаҳул ҳамду ва ҳува аъла кулли шайин қодийр. Лаа ҳавла ва лаа қуввата илла биллаҳ. Лаа илаҳа иллаллоҳу ва лаа наъбуду илла иййаҳу лаҳун нимату ва лаҳул фазлу ва лаҳус санаул ҳусна. Ва лаа илаҳа иллаллоҳу мухлисийна лаҳуд дийн ва лав кариҳал каафирийн”
6. Ушбу дуони ўқиш:
اللهم أعني على ذكرك وشكرك وحسن عبادتك
“Аллоҳумма аъинний ъалаа зикрика ва шукрика ва ҳусни ъибаадатик”
“Аллоҳим! Ўзингни зикр қилиш, шукр қилиш ва Сенга чиройли ибодат қилишимда мадад бер”.
Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳу айтади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қўлимдан тутиб, “Эй Муоз, Аллоҳга қасамки, мен сени яхши кўраман”, дедилар. “Ота-онам сизга фидо бўлсин! Аллоҳга қасамки, мен ҳам сизни яхши кўраман”, дедим. У зот алайҳиссалом: “Эй Муоз, ҳар (фарз) намоздан сўнг: “Аллоҳумма, аъинний ъалаа зикрика ва шукрика ва ҳусни ъибаадатик” деб айтгин”, дедилар (Имом Абу Довуд ривояти).
Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоздан кейин бундай дуо қилар эдилар:
“Аллоҳумма, инний аъуузу бика минал жубни вал бухл ва аъуузу бика мин фитнатид дуня ва аъузу бика мин фитнатил қобр”
“Аллоҳим, қўрқоқликдан, бахилликдан паноҳ сўрайман. Дунё фитнасидан паноҳ сўрайман. Қабр фитнаси (қабрда икки фариштанинг саволларига жавоб бера олмай қийналиш)дан паноҳ сўрайман” (Имом Бухорий ривояти).
7. Ихлос, Фалақ ва Нас сураларини ўқиш: Бомдод ва Шом намозларидан сўнг уч мартадан ўқилади.
8. Қуйидаги зикрни Бомдод ва Шом намозларидан сўнг ўн мартадан ўқиш:
لا إله إلا الله وحده لا شريك له له الملك وله الحمد يحيي ويميت وهو على كل شيء قدير
“Лаа илаҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу лаа шарийка лаҳу, лаҳул мулку ва лаҳул ҳамду йуҳйии ва йумийту ва ҳува аълаа кулли шайин қодийр”.
“Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ. У Ёлғиздир. Унинг шериги йўқ. Мулк ва мақтов Унга хосдир. У барча нарсага қодирдир”.
9. Тасбеҳларни ўнг қўл билан санаш. Ўнг қўл билан санаш афзалдир.
10. Мазкур зикрларни намоз ўқиган жойда қилиш.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳар бир тасбеҳ (Субҳаналлоҳ) садақадир[1]. Ҳар бир такбир (Аллоҳу акбар) садақадир. Ҳар бир таҳмид (Алҳамдулиллаҳ) садақадир. Ҳар бир таҳлил (Лаа илаҳа иллаллоҳ) садақадир”, деганлар (Имом Муслим ривояти).
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу кўчат ўтказаётганларида ёнларидан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўтиб қолдилар ва айтдилар: “Эй Абу Ҳурайра, сени сенинг учун бундан-да яхши нарсага далолат қилайми?”.
У киши: “Ҳа, айтинг, ё Расулуллоҳ”, дедилар. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Субҳаналлоҳ, Аллоҳу акбар, Алҳамдулиллаҳ, Лаа илаҳа иллаллоҳ дегин, ҳар бирига сенинг учун жаннатда бир дарахт ўтказилади”, дедилар (Имом Ибн Можа ривояти).
Ушбу зикрлар намозда бўлган нуқсон, камчиликларнинг ўрнини тўлдиради.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа