Аллоҳ таоло дунёдаги жамики миллатларни бир ота-онадан яратганини билдириб: «Эй, инсонлар! Дарҳақиқат, Биз сизларни бир эркак (Одам) ва бир аёл (Ҳавво)дан яратдик ҳамда бир-бирларингиз билан танишишингиз учун сизларни (турли-туман) халқлар ва қабила (элат)лар қилиб қўйдик. Албатта, Аллоҳ наздида (энг азизу) мукаррамроғингиз тақводорроғингиздир. Албатта, Аллоҳ билувчи ва хабардор зотдир», деган (Ҳужурот сураси, 13-оят).
Ўзгаларга нисбатан фикр, ўйларимизда гина ва нафратда бўлиш ўзимизга зарардир. Баъзида инсонларнинг қилган ишидан хафа бўламиз-да, у қилган хатони такрорлаб қўямиз? Бу билан биз бир қадам орқага кетган бўламиз. Инсон ўз жаҳлини тия оладиган даражада кучли бўлсагина ўзи ва ўзгаларга яхшиликда бардавом бўлади.
Кимлардир мол-дунёси, насл-насаби, миллати билан такаббурланиб, ўзини бошқалардан устун қўйиб мақтанади. Аслида эса улар тупроқдан яратилганини унутади.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир ҳадиси шарифда: “Аллоҳ таоло бандаларининг мол-дунёсига, кийган кийимига эмас, пок қалбига ва қилаётган амалларига қарайди”, деганлар.
Ҳар бир қилган хатти-ҳаракатимизни кўриб, ёзиб турувчилар бор. Охиратда савол-жавоб бўлади. Бир-биримизга азоб бериб, бировни камситиб, хато қилганимиз билан яхшиликка эришиб бўлмайди.
Мана бир мисол, мактаб ҳамда ишхоналарга кузатув камералари ўрнатилган. Одамлар ўша камералардан хавфсираб тартиб-интизомга риоя қилади. Қўйилган камералар ўз натижаларини бермоқда. Мактаб ўқувчилари сўзлаётган сўзларида, хатти-ҳаракатларида чегарадан чиқармасликка уринмоқда, ўзларини одоб доирасида тутишга ҳаракат қилмоқда. Бунга қўлдан ясалган жонсиз камера сабаб.
Аллоҳ таоло икки елкамизга фаришталарни қилаётган яхши ва ёмон амалларимизни ёзиш учун масъул қилиб қўйган экан нега ўзимизни тузатмаймиз, уялмаймиз, гуноҳ ишлардан қайтмаймиз? Ахир ўз омонлигимиз ва охиратимиз учун ҳам тўғри йўлдан адашмаслигимиз керак эмасми?
Аллоҳ таоло: «Эй, имон келтирганлар! Ёппасига итоатга киришингиз ва шайтоннинг изидан эргашманглар! Албатта, у сизларга аниқ душмандир» (Бақара сураси, 208-оят), деб огоҳлантирган.
Сал нарсага асабийлашиш инсонни ҳар томонлама заиф ва бемор қилади. Кичкина нарсаларга ҳам жиддий эътироз ва норозилик тана ҳужайраларининг бир-бири билан кескин реакцияларини вужудга келтиради. Бу эса инсондаги илғор фикр ва ғояларнинг йўқолишига сабаб бўлади.
Аллоҳ таоло яратган махлуқотлар орасида Инсон ажойиб мўъжизадир. Ҳар бир соғлом инсон онгида юқори салоҳият, ихтирочилик ҳамда комиллик юзага келади. Дангасалик, эринчоқлик бизни йўлимиздан тўхтатиб қўяди ёки орқага тортади. Дунёвий билимларни диний билимлар билан уйғунлаштириб, ўрганиб, ҳаётга тадбиқ этсак, кўзлаган мақсадимизга адашмасдан етамиз, ИНШОАЛЛОҲ.
ХУМОРБЕГИМ
Оила – инсон ҳаётидаги маънавий суянч, ижтимоий тартиб, насл давомийлигини таъминловчи қўрғон ва меҳр-муҳаббат масканидир.
Аллоҳ таоло Қуръони каримда марҳамат қилади: “Унинг аломатларидан (яна бири) – сизлар (нафсни қондириш жиҳатидан) таскин топишингиз учун ўзларингиздан жуфтлар яратгани ва ўртангизда иноқлик ва меҳрибонлик пайдо қилганидир. Албатта, бунда тафаккур қиладиган кишилар учун аломатлар бордир” (Рум сураси, 21-оят).
Бу оят оила қуришнинг илоҳий ҳикматга эга эканини, эр-хотин муносабатида муҳаббат ва меҳр-шафқат асосий омил бўлишини англатади.
Ислом никоҳни фақат шахсий хоҳиш эмас, балки маънавий, ахлоқий ва ижтимоий мажбурият сифатида қабул қилган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Никоҳ менинг суннатимдир. Ким суннатимдан юз ўгирса, мендан эмас”, деганлар (Муттафақун алайҳ).
Бу ҳадисга кўра, никоҳ мусулмон ҳаётидаги ибодат ҳисобланади. Унинг асосий мақсадлари нафсни ҳалол йўл билан қондириш, наслий поклик, фарзанд тарбияси ва жамият барқарорлигини таъминлашдир.
Исломда эр ва хотиннинг вазифалари бир-бирини тўлдирувчи хусусиятга эга. Аллоҳ таоло эркакни масъулиятли раҳбар, аёлни эса оила мустаҳкамлигини таъминловчи қилиб яратган: “Эркаклар хотинлар устидан (оила бошлиғи сифатида доимий) қоим турувчилардир. Сабаб – Аллоҳ уларнинг айримлари (эркаклар)ни айримлари (аёллар)дан (баъзи хусусиятларда) ортиқ қилгани ва (эркаклар ўз оиласига) ўз мол-мулкларидан сарф қилиб туришларидир” (Нисо сураси, 34-оят).
Эркак аёлдан баъзи хусусиятларда ортиқ қилиб яратилганида бир неча ҳикматлар бор. Муфассир уламолар, жумладан, қуйидаги шаръий нуқтаи назардан эркакларга хос хусусиятларни қайд этишган: пайғамбарлик, жисмоний куч-қувват, оила нафақасига масъуллик, ақлу идрок, хотира ва тафаккурнинг зиёдалиги, имом-хатиблик, муаззинлик, жамоат билан намоз ўқиш, жума намозининг вожиб бўлиши, ташриқ такбирини айтиш, жангларда қатнашиш, тўлиқ гувоҳлик, талоқ бериш ҳуқуқига эга бўлиш, оиланинг унга нисбат берилиши, намоз ва рўзани узрсиз адо этиш кабилар.
Шу жиҳатларни ҳисобга олиб, аёл киши эрига нисбатан итоатли, ҳамиятли ва иффатли бўлиб, оила тотувлиги йўлида доимий ҳаракатда бўлиши жуда матлуб ишдир.
Расули акрам соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Сизларнинг энг яхшиларингиз ўз аҳлига яхшилик қилувчиларингиздир”, деганлар (Имом Термизий ривояти).
Эркак оила бошлиғи сифатида адолатли, ғамхўр ва меҳрибон бўлиши керак. У ўз аёли ва фарзандларининг эҳтиёжларини таъминлаб, уларни тўғри йўлга бошлаши лозим.
Хотиннинг вазифалари – оилада соғлом муҳит яратиш, эрга итоат ва унинг шаънини асраш. У оила тинчлиги ва фаровонлиги учун интилиши, эрига вафодор бўлиб, фарзандлар тарбиясида фидойилик кўрсатиши лозим.
Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: “Улар сизларнинг либосингиз, сизлар уларга либоссиз” (Бақара сураси, 187-оят).
Бу оят никоҳдаги жуфтларнинг бир-бирига муҳтожлиги ва улар ўртасидаги яқинликни таърифлайди.
Никоҳ фақатгина икки инсоннинг эмас, балки оилалар ва жамиятнинг ҳам масъулиятидир. Кўп ҳолларда ота-оналар, қариндошлар ва жамиятнинг қўллаб-қувватлаши никоҳнинг мустаҳкамлигида муҳим аҳамият касб этади.
Бугунги кунда кўпчилик оилавий муаммолар учинчи томонларнинг (қайнона-қайнота, яқинлар, дўстлар) чуқур ва номуносиб аралашуви оқибатида келиб чиқмоқда. Ҳар бир инсон ўзига тегишли чегарани билиши зарур.
Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Одамларнинг аразлашганларини яраштириб қўйиш нафл намоз ўқишдан ва нафл рўза тутишдан кўра савоблироқдир”, деганлар (Имом Табароний ривояти).
Ота-оналар, қариндошлар – ёшлар ҳаётига раҳбар сифатида керакли маслаҳат берадилар, аммо уларнинг шахсий муносабатларига бефарқ ёки ортиқча аралашиш – оилавий муҳитни бузиши, ўртадаги муҳаббатни сўндириши мумкин.
Кўпинча оилада ота-она ва фарзандлар, оиланинг бошқа аъзолари орасида ҳам турли келишмовчилик бўлиб туради. Арзимаган сабаб-баҳоналар билан тинч хонадонлар можаролар масканига айланади. Бир-бирига яқин, қадрдон, қариндошлар ўртасида меҳр-оқибат кўтарилади.
Кечира олиш – гўзал фазилат, динимизда мақталган сифатлардан. Бир қарашда оний ютқазишдай кўринган кечира олиш катта можароларнинг олдини олади, ғалабани таъминлайди. “Эр-хотиннинг уриши – дока рўмолнинг қуриши” деганларидай, икки ошуфта қалбнинг арази узоққа бормаслиги кундай равшан.
Сал ихтилоф чиқдими, бир томон дарров муроса-келишув йўлини кўриши керак. Бир томоннинг ақл-идрок билан иш тутиши шайтоннинг бўйнини синдириб, катта можароларнинг олдини олади.
Жорий йилнинг биринчи чорагида вилоят имом-хатиблари, отинойилари 838 та ана шундай низоми оилани яраштиришиб, ёшларнинг бахтли ҳаёт кечиришига сабабчи бўлдилар.
Хулоса шуки, Ислом оилага юксак мақом берган, уни жамиятнинг юраги деб баҳолаган. Биз оят ва ҳадислар асосида шу муқаддас неъматни асраш, мустаҳкамлаш ва ёшларга тўғри етказиш йўлида жиддий ҳаракат қилишимиз керак.
Убайдуллоҳ АБДУЛЛАЕВ,
Фарғона вилояти бош имом-хатиби
"Ҳидоят" журналининг 5-сонидан олинди