31 Май, 2025, 4 Зулҳижжа, 1446
31 Май, 2025, 4 Зулҳижжа, 1446
Тавба сурасининг 75–77 оятларида, ваъда бериб, сўнг уни бажармайдиган мунофиқлар васф қилиниб, шундай дейилади:
«Улар орасида: “Агарда бизга (Аллоҳ) фазли (бойлиги)дан берса, албатта, садақа қилурмиз ва солиҳ (киши)лардан бўлурмиз”, – деб Аллоҳ билан аҳдлашадиганлар ҳам бор.
Аллоҳ уларга фазлидан берганда эса, (улар) унга бахиллик қилдилар ва юз ўгириб кетдилар. Аллоҳга берган ваъдаларига хилоф қилганлари ва ёлғончилик қилганлари сабабли уларга, то Уни учратадиган кунлари (қиёмат)гача дилларида мунофиқлик бўлишини қисмат қилиб қўйди».
Кўплаб тафсир китобларида ушбу оят Саълаба ибн Ҳотиб (розияллоҳу анҳу) сабаб нозил бўлган дейишади. Ваҳоланки, бу саҳобий Бадр қатнашчиси бўлган ансорлардан ҳисобланади. Тафсир ва ишончли манбаларда у киши ҳақида бу мазмундаги оят нозил бўлиши мумкин эмаслиги, балки бу маълумот ўта заиф ва нотўғри экани айтилади. Жумладан, Маҳмуд ибн Абулҳасан Найсобурий ал-Ғазнавий “Ийжозул баён ъан маъонил Қуръон” китобида қуйидагича келтиради: “Дарҳақиқат Саълаба ибн Ҳотиб, Аллоҳ таолонинг: «Улардан: «... “Агарда бизга (Аллоҳ) фазли (бойлиги)дан берса, албатта, садақа қилурмиз ва солиҳ (киши)лардан бўлурмиз”, – деб Аллоҳ билан аҳдлашадиганлар ҳам бор”» (Тавба, 75), ояти нозил бўлиши сабабчиси, дейилган. Лекин, оятда зикр қилинган шахс, Саълаба ибн Ҳотиб ансорийдан бошқа кишидир”.
Ибн Ҳажар Асқалоний “Ал Исоба фи тамйизус саҳоба” китобида, Саълаба ибн Ҳотиб (розияллоҳу анҳу)нинг таржимаи ҳолида бу қиссани келтирмаган. Аксинча, бу саҳобийни бадр қатнашчиси дея ҳимоя қилган. Мазкур қиссани эса зирор масжидини қуришда қатнашган мунофиқ Саълаба ибн Ҳотиб ёки Абу Ҳотибга нисбат берган. Олим, Саълаба ибн Ҳотиб (розияллоҳу анҳу) ҳақидаги сўзларни келтиргач, Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг қуйидаги: “Бадр ва Уҳудда қатнашган бирор кимса дўзахга кирмайди”, деган лафзларини эслатади.
Айрим мўътабар манбаларда исмлар бир-бирига ўхшаш бўлгани учун улуғ саҳобийга нисбатан нотўғри нисбат берилган бўлиши мумкин. Бу ҳадис нотўғри талқин орқали одамлар орасида кенг тарқалиб кетган.
Аслида, воқеълик қуйидагича бўлган: “Саълаба ибн Хотиб ансорий, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг хузурларига келиб: “Эй, Аллоҳнинг расули! Аллоҳдан менга мол-дунё беришини сўраб дуо қилинг” деди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ҳолинга вой бўлсин! Эй Саълаба! Шукрини адо қилган оз нарсанг, сен тоқат қила олмайдиган кўп нарсадан кўра яхшироқдир” – дедилар. Саълаба яна мурожаат қилиб: “Эй, Аллоҳнинг расули! Аллоҳдан менга мол-дунё беришини сўраб дуо қилинг” деди. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Эй, Саълаба! Мендан ибрат олсанг бўлмайдими? Аллоҳга қасамки, агар мен Аллоҳдан тоғни тилло ва кумушга айлантириб беришини сўрасам, албатта уларни тилло ва кумушга айлантириб беради. Лекин мен сўрамадимку, шундан ибрат олсангчи?” – дедилар.
Саълаба яна келиб: “Эй, Аллоҳнинг расули! Аллоҳдан менга мол-дунё беришини сўраб дуо қилинг. Агар Аллоҳ менга мол-дунё берса, ҳар бир ҳақдорни ҳаққини адо этардим” – деди. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳим Саълабани мол-мулк билан ризқлантиргин” – деб дуо қилдилар.У қўй олди. Қўй худди қурт сингари ўсиб кўпая бошлади. У пешин ва аср намозини Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) билан бирга ва қолган намозларини қўйлари ёнида ўқирди. Қўйлар шу даражада кўпайиб, энди унга Мадина ўтлоқлари торлик қилиб қолди. У қўйларини олиб Мадинанинг атрофига олиб чиқиб кетди. Энди у беш вақт намоз у ёқда турсин, жума намозини ҳам Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) билан бирга адо этолмади. Жумани ҳам, жамоатни ҳам тарк қилди.
Кунларнинг бирида Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Саълабага нима бўлди?”, деб сўраб қолдилар. Қўйлари кўпайиб, водийга сиғмасдан, улар билан бирга Мадинанинг ташқарисига чиқиб кетгани айтилди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Саълабанинг ҳолига вой! Саълабанинг ҳолига вой! Саълабанинг ҳолига вой!” – дедилар. Аллоҳ таоло тавба сурасидаги қуйидаги:
«Мол-мулкларидан уларни у сабабли поклашингиз ва тозалашингиз учун садақа олинг ва улар (ҳаққи)га дуо қилинг! Албатта, дуоингиз уларга таскин (тасалли)дир. Аллоҳ эшитувчи ва билувчидир» (Тавба, 103) оятини нозил қилгач, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Ансор ва Бани Сулайм қабиласидан икки кишини садақа иши билан шуғулланишга тайинладилар. Уларга садақа ҳақидаги кўрсатмаларини ёзма тарзда бериб, одамлардан садақа йиғмоққа амр қилдилар.
Улар Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг мактубларини олиб Саълаба ҳузурига боришди ва унга мактубни ўқиб Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг закот ҳақидаги буйруқларини етказишди.
Шунда Саълаба: “Бу жизя ёки унинг ўхшашидир. Ундан бошқа нарса эмас. Сизлар бораверинглар мен ўйлаб кўрай, кейин келасизлар.” – деди.
Улар унинг ҳузуридан чиқиб Сулманинг хузурига боришди. Сулма эса закотга ўзининг мол-қўйлари ичидан энг яхшиларини чиқариб берди. Улар яна Саълаба ҳузурига қайтганларида, у олдинги сўзларини такрорлаб, у икковини қайтариб юборди.
Улар йўлда келишар экан Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га рўбару бўлишди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) улардан сўрашларидан олдин: “Саълабанинг ҳолига вой!”, дедилар ва Сулманинг ҳақига ҳайрли дуо қилдилар.
Шунда Аллоҳ таоло қуйидаги оятларни нозил қилди:
«Улар орасида: «Агарда бизга (Аллоҳ) фазли (бойлиги)дан берса, албатта, садақа қилурмиз ва солиҳ (киши)лардан бўлурмиз», – деб Аллоҳ билан аҳдлашадиганлар ҳам бор. (Аллоҳ) уларга фазлидан берганда эса, (улар) унга бахиллик қилдилар ва юз ўгириб кетдилар. Аллоҳга берган ваъдаларига хилоф қилганлари ва ёлғончилик қилганлари сабабли уларга, то Уни учратадиган кунлари (қиёмат)гача дилларида мунофиқлик бўлишини қисмат қилиб қўйди» (Тавба, 75–77).
Шундан сўнг Саълабанинг қариндошларидан бири унинг олдига бориб: “Сен ҳақингда оят нозил бўлди” – деди. Саълаба дархол Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг хузурларига келиб, ундан садақасини қабул қилишларини сўради. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) эса: “Аллоҳ таоло менга сенинг садақангни қабул этмаслигимни буюрди. Бу сенинг менга итоатсизлигинг оқибатидир”, – дедилар. Саълаба бошига тупроқ сочганига надомат чекиб қолди.
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) вафот этиб, Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) халифа бўлганларида, Саълаба садақотларини кўтариб унинг хузурига келди. Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) ундан қабул қилмадилар. Умар ва Усмон (розияллоҳу анҳумо) халифа бўлганларида, уларга ҳам садақасини қабул этишларини сўраб ёлворди, аммо, улар ҳам қабул қилмадилар. Саълаба Усмон (розиаллоҳу анҳу) халифалиги даврида вафот этди”.
Бу воқеъа баъзи муфассирлар наздида қанчалик машҳур бўлмасин, у икки жиҳатдан ҳақиқатга тўғри келмайди. Биринчидан, Қуръон ва Суннатда келган “тавба қилувчининг тавбасини қабул бўлиши” ҳақидаги хабарга зид экани, иккинчидан, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг “Закотни ман қилувчилар” ҳадисларига зиддир. Унда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) закотни ман қилувчига нисбатан қилинадиган муомала ҳақида сўз борган.
Ундан ташқари бу маълумотнинг нотўғри экани, қуйидаги манбаларда келтирилган маълумотларда ҳам ўз ифодасини топган:
Абу Умар: “Закотни ман қилувчилар ояти Саълаба хусусида нозил бўлди” деган сўз тўғри эмас”.
Хулоса қилиб айтганда, аксар олимлар ушбу қиссанинг заиф эканига иттифоқ қилишган. Аллоҳ таоло барча саҳобалардан рози бўлсин.
Олимхон ЮСУПОВ,
Имом Бухорий халқаро маркази “Манбашунослик” бўлим бошлиғи
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
(Қуръоний дори)
Савол: Кўзга оқ тушганда жарроҳлик ёки дори томизишдан бошқа муолажалар ҳам борми?
Жавоб: Илмий қўлланма ва илмий назарияларда умумий уринишлар бор. Улар кўпроқ протеинни алмаштиришга, хусусан, оқ тушган кўзни аввалги ҳолатига қайтаришга қаратилган. Гоҳида кимёвий йўл билан имкон топилади. Бу ўзгартириш жузъий холос, мукаммал бўлмайди. Аммо кимёвий йўлни кўз гавҳаридаги протеинга қўллаш мумкин эмас.
Савол: Мана шундай нуқсонли ечимларгина мавжуд бўлган касалликка қандай қилиб сиз Қуръони карим орқали даво топдингиз?
Жавоб: Юқорида айтиб ўтганимдек, кўз гавҳарининг ташқи юзаси парда билан қопланган бўлиб, унда протеин бор. Ўша протеиннинг таркиби ўзгарса, гавҳарнинг ҳолати ҳам ўзгариб, оқибатда хиралик келиб чиқади. Шунинг учун биз ўша протеиндаги физиологик ўзгаришни тиклашнинг табиий услубини қидирдик. Бунда бизга Юсуф сурасидаги қуйидаги оятлар ёрдам берди:
«У булардан юз ўгириб, «Эсизгина Юсуф!» деди ва қайғудан кўзларига оқ тушди. У дардини ичига ютди (ожиз бўлиб қолди)» (84-оят). Юсуф алайҳиссалом Роббимиздан келган ваҳий сабабли акаларидан оталари ҳузурига кўйлагини олиб боришни талаб қилдилар:
«Мана бу кўйлагимни олиб бориб, отамнинг юзига ташлангиз, кўзи очилур. Сўнг барчангиз аҳлингиз ила ҳузуримга келинглар. Карвон (Мисрдан) йўлга чиққан вақтда оталари (Яъқуб алайҳиссалом ўз уйларида туриб, ҳузиридаги кишиларга): «Мени ақлдан озган деманглар у, лекин мен Юсуфнинг ҳидини сезмоқдаман», деди. Улар: «Аллоҳга қасамки, албатта, сен эски адашувингдасан», дедилар. Хушхабарчи келиб, (кўйлакни) унинг юзига ташлаган эди, у яна кўрадиган бўлди. У: «Мен сизларга: «Аллоҳдан сизлар билмайдиган нарсани биламан», демаганмидим?» деди» (Юсуф сураси, 93–96-оятлар).
Юсуф алайҳиссаломнинг кўйлакларида қандай шифо бўлиши мумкин эди? Бу ҳақда ўйлаб-ўйлаб, тердан бошқа нарсани топмадик. Шундан сўнг инсон танасидан ажраладиган тернинг таркибий элементларини ўргандик. Анъанавий жарроҳлик йўли билан кўздан чиқариб олинган, хиралашган гавҳарни олиб, терга ботириб кўрганимизда унинг бироз шаффофлашганини кўрдик. Сўнгра савол туғилди: бу ҳолатда тердаги барча моддаларнинг шундай таъсири борми ёки ундаги қайсидир бир модданингми? Жавоб шуки, бу унинг таркибидаги бир модданинг – карбамиднинг («мочевина») таъсири экан. Бу моддани кимёвий усул билан ҳам тайёрлаб, лаборатория шароитида кўзи хиралашган ёки кўзига оқ тушган ҳайвонларда синаб кўрилди. Бироқ кузатувлар давомида кимёвий йўл билан тайёрланган ўша малҳам бу касалликни тузатмади, балки кўз гавҳарига оқ тушишига сабаб бўлди. Бу нарса йўналтирилган махсус чироқ (slit lamp), ультратовуш ҳамда кўз гавҳаридан аксланган ультрабинафша нур ёрдамида текшириб кўрилди. Бундан кейин компьютердаги физиологик окулярда 250 минг доллар тўлаб, ярим соат тажриба ўтказилганида унинг ёруғлик акслантириш даражаси 2 фоиздан ошмади. Лекин инсон теридан тайёрланган томчи қуйилганда 15 дақиқада 2 фоиздан 60 фоизга ёруғлик дарчаси очилди. 20 дақиқада 90 фоизга зиёдалашди. 30 дақиқада 95 фоизга зиёдалашди. 60 дақиқада 99 фоизга зиёдалашди.
Савол: Бу томчида ножўя таъсирлар кузатилдими?
Жавоб: Мутлақо. Тер танадан ажралиб чиқадиган модда бўлиб, юқорида айтганимиздек, унинг таркиби карбамиднинг таркиби билан деярли бир хил. Шунинг учун бу малҳам концентрациясини ўн баробарга ошириб, ҳайвонларда тажриба ўтказиш лозим. Бунда малҳам организмга оғиз орқали ёки бевосита юракнинг протеин пардасига киритиш орқали сингдирилди. Ушбу тажрибада ҳам ножўя таъсирлар кузатилмади, малҳам жигар, буйрак, мияга ёки қон таркибига умуман таъсир кўрсатмади.
Савол: Бу тажриба қуёнлар устида ўтказилган экан. Агар буни инсоннинг физиологик кўзи устида ўтказилса, нима бўлади?
Жавоб: Бундай тажриба 250 та кўнгилли иштирокчи устида ўтказилганида 90 фоиздан кўпроқ кишиларнинг кўзидаги оқлик кетиб, кўриши аввалги ҳолига қайтди. Клиник текширувлар шуни кўрсатдики, қолган 10 фоиз кишиларнинг кўз гавҳарида шаффофлик кузатилган, бироқ кўз тўрида бошқа касаллик бўлгани учун уларнинг кўриши яхшиланмаган.
Савол: Ана шу томчи кўздаги катарактадан бошқа кўз касалликларига шифо бўла оладими?
Жавоб: Ҳа, кўздаги шох пардага ҳам шифо бўлади. Кўз заифлашганда оқлик юзага келиши ана шу шох парда сиртида содир бўлади. Бу қон қуйилгандаги ёки шох парда таркибидаги протеинининг табиатида ўзгариш бўлгандаги ҳолатдир. Тажрибалардан собит бўлдики, ушбу томчини икки ҳафта давомида ҳар куни икки мартадан қуйиб борилса, кўриш хусусияти яхшиланиб, асл ҳолига қайтади.
Савол: Шох пардадаги оқлик авваллари қандай муолажа қилинар эди?
Жавоб: Авваллари ўлган кишининг кўз шох пардасини кўчириб ўтказиш орқали муолажа қилинар эди. Илова қилиб айтадиган бўлсак, бунда кўриш қуввати аввалги ҳолига қайтмас эди.
Савол: Сиз ўзингизни қандай ҳис қилдингиз? Чунки сиз бутун инсониятга Қуръон воқелигидан муолажа тақдим қилдингиз. Ваҳоланки, ичимиздаги баъзи кишилар дунёвий ишларга ёки илмий баҳсларга Қуръоннинг алоқаси йўқ деб ҳисоблашади.
Жавоб: Мен бу ишим билан илмнинг закотини адо қилдим, деб ҳисоблайман. Ахир молнинг закоти чиқарилганидек, илмнинг ҳам закоти чиқарилади-ку? Ахир илм инсонларнинг яхши кунига хизмат қилиши керак! Бундан ташқари, ушбу амалий тажриба сабабли Қуръони каримнинг азаматини ва улуғлигини яна бир бор ҳис этдим. «Қуръонни мўминлар учун шифо ва раҳмат ўлароқ нозил қилурмиз. У золимларга зиёндан бошқани зиёда қилмас» (Исро сураси, 82-оят). Шунга биноан, бу улуғ Китобга қайтишни умид қиламан. Агар ҳақиқий маънода қайтсаккина, аввалги давримизни қўлга киритиб, бутун инсониятни ҳидоятга чорлай оламиз.
Савол: Бу дори бозорларга чиқарилганида унга «Қуръоний дори» деб ишора қилинадими?
Жавоб: Ҳа, биз бу дорини ишлаб чиқарувчи ширкатга «Бу Қуръоний дори», деб ёзиб қўйишни шарт қилганмиз. Токи бутун олам ана шу Қуръоннинг ростлигини, дунё ва охиратда одамларни бахтли қилишда фаол эканини билсин. Суҳбатимиз охирида янги бир баҳсни, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам) ҳадиси шарифда васф қилганларидек, кўз тиббиётидаги бошқа бир дорини тақдим этмоқчиман. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам) «Қўзиқорин ҳам бир овқат тури бўлиб, унинг суви кўз учун шифодир», деганлар.
Иншааллоҳ, Аллоҳнинг изни билан мана шу баҳс ҳам келажакда кенг қамровли илмларни очиб беради.
“Қуръон ва Суннатдаги илмий мўъжизалар” китобидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа