31 Май, 2025, 4 Зулҳижжа, 1446
31 Май, 2025, 4 Зулҳижжа, 1446
Юртимизда азалдан диний таълим ривожланиб келган. Нуфузли мадрасалар кўплиги ва ундаги таълим-тарбия ишлари таҳсинга лойиқ бўлган. Мадрасалар нафақат диний, балки дунёвий илмларни ўрганиш ва ўргатишда мактаб вазифасини бажарган. Шу туфайли илм-маърифат билан жаҳон тамаддунига муносиб ҳисса қўшган буюк алломалар айнан ушбу заминдан етишиб чиққани барчага аён. Уларнинг номи ва қолдирган илмий мерослари неча асрлардан бери катта обрў-эътибор қозониб келмоқда.
Кўҳна Бухоро ҳам ўзининг кўп сонли мадрасалари билан ном таратган. У турли ерлардан илм таҳсили учун талабалар ташриф буюрадиган муаззам шаҳар ҳисобланган. Бу анъана кейинги асрларда ҳам давом этган.
Аштархонийлар даври муаррихи Маҳмуд ибн Вали (XVII аср) Бухоронинг илмий марказ сифатидаги хизматини шундай баҳолайди: «Олимларнинг кўплигидан, у шаҳарни “олимлар ва илм-фан” булоғи деб атайдилар».
Бухорога XIX асрда келган Е.К.Мейендорф эса Бухоронинг ислом оламида тутган ўрнини қуйидагича таърифлайди: «Ўзининг кўплаб мактаблари, олимлари ҳамда муқаддас қадамжолари сабабли мусулмонларнинг зиёратгоҳига айланган. Эҳтимол шунинг учун у «шариф» номига сазовор бўлгандир».
Рус сайёҳи Н.Ханыков ўз эсдаликларида Бухорони йирик илм-фан ва маърифат, диний билимлар маркази сифатида таърифлаб: «Бухоро илм тарқатувчи марказ ҳисобланган ва ҳисобланади», дейди.
Наршахийнинг фикрича, 937 йилги ёнғиндан зарар кўрган Бухородаги «Форжак» мадрасаси Марказий Осиёдаги дастлабки мадрасалардандир.
Ўрта асрларда Бухоро мадрасалари илм маскани сифатида нафақат Марказий Осиёда, балки мусулмон Шарқида ҳам ғоят машҳур эди.
Амир Темур ва темурийлар даврида мадрасалар олий маълумот берувчи марказ вазифасини ўтаган. Ҳатто Бухоро амири Амир Ҳайдарнинг (1800-1826 йй.) «Амир» ёки «Олий» номли мадраса қурдиргани тўғрисида маълумотлар мавжуд.
Амир Ҳайдар ҳукмронлик қилган даврда илм олиш мақсадида Бухорога дунёнинг турли жойларидан талабалар келган, илм-фан тараққий этиб, катта ютуқлар қўлга киритилган.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев жорий йилнинг 10-11 март кунлари Бухоро вилоятига ташрифи чоғида Бухоро вилоятида “Мир Араб” олий мадрасасини ташкил қилиш бўйича кўрсатмалар берган эди.
Берилган кўрсатмаларга асосан Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан “Мир Араб” олий мадрасаси ташкил қилиниб, 2017 йил 7 июнь куни Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги давлат рўйхатидан ўтказди. Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов ва Олий мадраса ректори вазифасини бажарувчи Элов Жобир Рустамовичга Олий мадрасанинг давлат рўйхатидан ўтгани тўғрисидаги гувоҳнома топширилди
Ушбу диний таълим муассасасининг ташкил қилиниши Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги Қонунда белгиланган фуқароларнинг виждон эркинлиги ҳамда диний таълим олишга бўлган ҳуқуқларини амалга оширишлари учун яна бир имконият бўлди.
Жорий йилнинг 15 июнь кунидан бошлаб мазкур олийгоҳга абитуриентларнинг ҳужжатларини қабул қилиш бошланди. Унда фақат ўрта махсус ислом билим юртларини тамомлаганларнинг ҳужжат топширишлари ва диний фанлардан имтиҳон топширишлари белгилаб қўйилган.
Мазкур таълим муассасасидан Имом Бухорий, Имом Термизий, Абдулхолиқ Ғиждувоний, Баҳоуддин Нақшбанд каби буюк алломалар етишиб чиқишига ишонамиз.
Жобир ЭЛОВ,
“Мир Араб” ўрта махсус ислом билим юрти мудири
Амир Темур нафақат буюк саркарда, давлат арбоби, балки ўз даври илм аҳллари ҳомийси ҳам бўлган. У мамлакатни ривожлантиришда илм-фан ва ислом олимларининг аҳамияти беқиёс эканлигини яхши тушунган. “Салтанатда эришган барча муваффақиятим ва мустаҳкам жойларни забт этишим – буларнинг барчаси Шайх Шамсуддин Фоҳурий дуоси, Шайх Зайнуддин Хавофий ҳиммати ва Саййид Барака марҳамати шарофатлари ёрдамида бўлди”, деб таъкидлаган эди[1]. Зар қадрини заргар билади, деганларидек, Соҳибқирон саройида таниқли мутафаккирларни жамлашга ҳаракат қилган.
Мўғуллар давридан кейин, Амир Темур даврида исломга давлат дини мақомининг қайтарилиши янги уламолар табақаларининг шаклланишига олиб келди[2].
Темур давлатида Самарқанд сиёсий пойтахтгина эмас, балки илмий марказ ҳам эди[3]. Бу тўғрида Мовароуннарда бўлган европалик сайёҳлар ва ўша даврда яшаб ижод этган тарихнавис Шарқ олимлари етарли маълумотлар қолдирганлар.
Тарихчи Ибн Арабшоҳ ёзганидек, “Темур олимларга меҳрибон, саййиду шарифларни ўзига яқин тутар эди. Уламо ва фузалога тўла иззат-ҳурмат кўрсатиб, уларни ҳар қандай одамдан тамом муқаддам кўрар эди. Уларнинг ҳар бирини ўз мартабасига қўйиб иззату икромини изҳор қилар эди”[4]. Натижада салтанат пойтахти Самарқандда ўз даврининг турли соҳалари бўйича буюк алломалар жам бўлдики, бу жамлашни Соҳибқирондек илм-фанни яхши тушинган ва уни қадрига етган ҳукмдоргина амалга ошириши мумкин эди.
Бунга қуйидаги икки воқеани келтириш мумкин. Амир Темур Хоразмга келганида, Малик Муҳаммад Сарахсий ибн Малик Муъизиддин Ҳусайн Курт ўз жияни Пирмуҳаммад Ғиёсиддин Пиралидан Амир Темурдан Аллома Тафтазоний раҳмутуллоҳи алайҳни Сарахсга таклиф қилишини сўрашни илтимос қилди. Амир Темур Аллома Тафтазоний раҳмутуллоҳи алайҳнинг илмдаги фазлини билиб, у зотни Самарқандга таклиф қилишни афзал кўрди. Аввалига Аллома Тафтазоний раҳмутуллоҳи алайҳ Амир Темурнинг таклифига жавоб бермай турди, сўнг Ҳижозга сафар қилиш нияти борлигини айтиб, узр айтмоқчи ҳам бўлди. Аммо Амир Темур иккинчи бор таклиф юборганидан кейин Самарқандга равона бўлди[5].
“Амир Темур ўта аҳмиятли ва фойдали ишларидан бири бўйича чопар юборди. Чопарга: “Агар йўлда отга ҳожат тушиб қолса, кимни кўрсанг ҳам отини ол, агар ўғлим Шоҳруҳ бўлса ҳам”, деди. Чопар у амр қилган тарафга тезлаб жўнади. Йўлда аллома Тафтазонийга дуч келди. У дам олиш учун бир жойга тушган, отлари чодирнинг олдига боғланган экан. Чопар ўша отлардан бирини олди. Аллома Саъдуддин Тафтазоний чодирдан чиқиб, уни ушлаб олди. Отни чопардан қайтариб олди.
Чопар Амир Темурнинг олдига қайтиб борганида бўлган гапни унга айтди. Шунда Амир Темур қаттиқ ғазабланди. Аммо бироздан сўнг: ”Агар унинг ўрнида ўғлим бўлганида, уни қатл қилардим. Лекин қайси жойга борсам, китоблари у ерга менинг қиличимдан олдин кириб борган одамни қандай қилиб қатл қиламан”, деди[6].
Тошкент ислом институти Қуръон илмлари кафедраси
ўқитувчиси Қурбанов Содиқ
[1]Абулаббос Шиҳобуддин Аҳмад ибн Муҳаммад Димашқий. Ажоиб ал-мақдур фи тарих Таймур. – Байрут: Муассат ар-рисола, 1986. – Б. 48. 13
[2] Алимов У. Самарқандда калом илмининг ривожланиши. – Т.: Мовароуннаҳр, 2008. – Б. 59.
[3]Фернанд Брудил. Тарих ва маданиятлар қоидалари / Ҳусайн Шариф таржимаси. – Қоҳира. Ал-ҳайъа ал-мисрийя ал-омма ли-л-китоб, 1999. – Б. 77.
[4]Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад юсуф. Самарқанднинг сара уламолари.-Тошкент: Ҳилол нашр, 2019.-Б.7
[5]Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад юсуф. Самарқанднинг сара уламолари.-Тошкент: Ҳилол нашр, 2019.-Б.17
[6]Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад юсуф. Самарқанднинг сара уламолари.-Тошкент: Ҳилол нашр, 2019.-Б.19.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа