Мисрда
Шаҳар кўчалар ялтироқ материаллар, фонуслар ва рангли чироқлар билан безалади. Рамазон учун махсус фонусни мисрлик усталар рангли ойна ва металлдан ясашади. Уларнинг энг каттасининг баландлиги икки метргача бўлади. Фонуснинг ўртасига илгари шам ёки машъал ёқиб қўйишган. Ҳозир эса асосан электр чироғи айланиб турадиган хитой фонуслари сотилади.
Кечқурун, кун ботганидан сўнг кўча юзига катта чодир ўрнатилади ва истаган кишиларни бепул овқатлантираверади. Уларни асосан, сиёсатчилар, бизнесменлар, актёрлар ва шуларга ўхшаган ўзига тўқ кишилар ташкил этади.
Рамазон ойида Мисрда турмуш тарзи буткул ўзгаради. Айниқса, бу Қоҳира ва Александрияда сезилади. Кундузлари шаҳар кўчалар бўм-бўш, кафелар, ресторанлар ёпиқ бўлади. Кун ботгандан сўнг ҳаёт қайнай бошлайди – ҳамма ифтор қилишга ва намозини вақтида ўқишга шошилади. Ҳатто энг йирик савдо марказлари ҳам ифтор ва намоз вақтида ходимлари ифтор қилиб намоз ўқиб олишлари учун ишни тўхтатиб туради. Тун давомида эса кўчалар одамга тўла бўлади, ҳар тарафдан мусиқа садолар эшитилади ва мева, ширинлик, турли-туман пишириқлар, салатлар сотувчиларнинг бақир-чақири эшитилиб туради
“Баваб” деганлари саҳар чоғида одамларнинг эшикларига уриб “Эй ухлаётганлар, уйғонинглар! Рамазони кариманинг саҳарлик вақти кирди!” деб жар солади.
Ифторга одамларни тўпдан ўқ отиб ёки қўнғироқлар чалиб чақиришади. Бу вақтда ҳамма ресторанлар катта чегирмалар қилади. Йўл бўйидаги савдо расталари камбағалларга ва муҳтожларга текин овқатлар тарқатади. Ўша расталарнинг ёнидан ўтаётган исталган киши тўхтаб ифтор қилиб кетиши мумкин. Ифтор вақти радио ва телевидение орқали ҳам эълон қилинади. Мисрликларнинг қизиқ анъаналардан бири – шом намозидан олдин ўтиб кетаётган автомобиллар ойнасидан ифторга ейиладиган егуликлар жамланмаси ташлаб кетилади.
Туркияда
Туркларнинг аксари рамазон рўзасини тутади. Шу боисдан одатдаги туркия ҳаётида ўзгаришлар юз беради.
Кун давомида кўплаб қҳавахона ва чойхоналар ҳатто сайёҳлар учун ҳам ёпилади. Чууки рўзадорлар ифторга улгуриш учун қисқа иш графигига ўтади.
Туркияда бир неча йилдан бери Рамазон ойида “тез овқатланиш чодирлари” фаолият кўрсатади. Рамазон бошлангани заҳоти Истамбул шаҳри раҳбарияти кам таъминланганлар ҳамда бирор сабаб билан ифтор вақти уйига етиб олишга улгурмайдиганлар учун иссиқ ифторликлар ташкил этади. Уларда аксаран талабалар ишлайди. “Одамлар тоза ҳавода роҳатланиб овқатланиб. суҳбатлашиб ўтирсин, концертларни, театр томошаларини кўришсин, ярмаркаларни айлансин”, дейди шаҳар мэри Қодир Толбаш.
Рамазон байрамида шаҳар муниципалитети мастер-класс, қўғирчоқ спектакли, театрлашган саҳналар ва бошқа маданий тадбирларни ҳам ташкиллаштиради.
Анъанага кўра, шаҳар аҳолисининг баъзиларига уйқу зўрлик қилиб саҳарликсиз қолиб кетмасин деган мақсадда саҳар вақтида жарчилар барабан чалиб рамазонни мадҳ этувчи қўшиқларни баланд овозда куйлайди. Ифтор вақти кираётганда масжидлар минорасида олов ёқилади ва кўплаб шаҳарларда тўплардан ўқ отилади. Шунинг билан бирга муҳтожларга турмуш учун энг зарур ашёларга тўлдирилган “Рамазон пакети” совға қилинади.
Покистонда
Масжидлар, шаҳар кўчалари, кафелар ва ҳатто дарахтларга ҳам рангли чироқлар, турли гулчамбарлар билан оро берилади.
Покистонда шариатга қаттиқ амал қилингани боис ресторан, кафе ва шунга ўхшаш нарсалар ёруғ вақтда қатъиян ишламайди. Темир йўл вокзаллари ва аэропортларда фақат йўловчиларга хизмат кўрсатадиган кафелар бундан мустасно. Кўчада ейиш ва ичиш тақиқланган – қоидабузар ойнинг охирига қадар қамоқда ўтиради.
Саҳарлик ва ифторлик вақти миноралардан чақириб эълон қилинади. Демак, уларнинг вақтини ўтказиб қўйиш ҳоллари бўлмайди.
Рамазон ойида кам таъминланган кишилар асосий озиқ-овқатларини арзон нархларда олсин учун махсус “Рамазон бозори” ташкил этилади. Ойнинг охирида эса ҳаммаси текин тарқатилади.
Рамазоннинг биринчи жумасида марҳумларнинг ётган жойлари зиёрат қилинади. Бу тадбирда фақат эркаклар иштирок этади. Покистонда аёлларнинг қабристонга бориши мумкин эмас.
Рамазон бу – катта чегирмалар ойи. Нархлар худди Европа ва Шимолий Америкада рождестово байрами олдидан чегирилгани каби чегирилади. Шунинг билан бирга, анъанага кўра, Ийд ул-Фитр байрами олдидан янги кийим харид қилинади, қариндошларига ва яқинларига совғалар берилади. Шундай қилиб, Рамазон тунларида бозорлар ва савдо марказлари харидорлар билан жуда ҳам гавжум бўлади.
Ойнинг охирги ўн кунлигида шаҳар кўчаларида ва қишлоқларда қоплаб текинга ун тарқатилади. Ундан истаган киши олиши мумкин. Бу тадбирни давлат ташкил қилади ва биринчи ўринда муҳтожларга тарқатишга эътибор қаратилади. Аммо унни олувчилардан ҳеч ким ҳеч қандай ҳужжат сўрамайди. Уни одамлар ўзаро ишонч асосида оладилар.
Мароккода
Рамазон киришидан бир неча кун олдин аёллар идиш-товоқларини, ошхона анжомларини ва шкафларини қайта ювиб оладилар, кейин эса уйни безашади.
Мароккода муборак Рамазон ҳавоси тахминан икки ҳафта олдиндан сезила бошлайди. Кўчаларда хилма хил сотадиган сотувчилар пайдо бўлади. Дўконлар турли хил чироқлар ва қоғоздан ясалган юлдузчалар билан безалади. Масжидларнинг эшикларига Қуръони карим оятлари ва ҳадиси шарифлар битилган матолар илинади. Рамазон ойида иш вақти хийла қисқаради.
Муборак ойнинг киргани сирена чалиб эълон қилинади. Сирена овозини эшитган одамлар бир-бирини улуғ байрам киргани билан қутлайдилар. Болалар хурсандчилик билан шаҳар кўчалари бўйлаб югуради ва Рамазон ҳақида қўшиқлар куйлайди. Болалар қўшиғи тонггача жаранглаб туради.
Саҳар вақтида жарчилар минораларга кўтарилади ва одамларни саҳарлик қилишга уйғотади.
Марокколикларнинг қизиқ одатларидан бири, улар ўтганларининг зиёрати учун қабристонга Рамазоннинг 27 куни боради. Одамлар қабристонга етиб боргунга қадар қашшоқларга меҳрибонлик қилиб егуликлар тарқатиб боради. Ана шу кунда қабристонни тозалаб, ўсимликларни парвариш қилиш мумкин.
Сурияда
Неча асрлардирки, рўзанинг вақти киргани ва тугагани Сурияда тўпдан ўқ отиб хабар қилинади.
Саҳарлик киргани ва ифторлик бўлганини эълон қилайтган электирон нашрлар ва босма оммавий ахборот воситалари ҳали ҳам ана шу эски анъанани ўтмишнинг қаърига улоқтириб юбора олгани йўқ. Дамашқ аҳли ҳали ҳам ҳар оқшомда неча асрлар бурунгидек, тўпнинг ўқ отган овозини сабрсизлик билан кутиб ўтиради.
Рамазонда ёлғиз овқатланиш мумкин эмас. Кимдир агар бирор сабаб билан овқат тайёрлай олмай қолса, оқшом вақти ҳисобсиз ресторанлар очилади ва фақат Рамазонда бериладиган овқатлар тарқатилади.
Бу вақтда юлдузлар ва янги ойнинг ўткир ўроғи тасвири туширилган махсус ёритгич билан безалган ресторан ва кафелар швед столи услубидан фойдаланади.
Таомлангандан кейин, сурияликлар айтганидек, “тун кунга айланади” ва минглаб одамлар кўчага чиқади ва ҳамма жойда байрам кайфияти ҳукмронлик қилади.
Саҳар вақти яқинлашганда барабанлар чалиниб одамлар саҳарликка уйғотилади. Барабанчилар бутун шаҳарни айланиб чиқади.
Рамазон кунларида давлат ташкилотлари, университетлар ва мактабларнинг иш тартиб ўзгаради.
Рамазонда газета-журналларда махсус “Рўза тута оласизми?” деган тест-ўйинлар эълон қилинади. Телевидениеда эса одамларни очликдан чалғитадиган турли телесериаллар намойиш этилади. Ҳар йили Рамазондан олдин йигирмага яқин янги сериал яратилади.
Дамин ЖУМАҚУЛ тайёрлади.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Бир қиз айтади:
«Худонинг берган куни ҳали у тарафдан, ҳали бу тарафдан мени ғам-ташвишлар сиқувга олади. Лекин жума куни кайфиятим бошқача бўлади, қайғуларим камайиб, хурсандчилигим ортади. Сизларга бунинг сирини айтиб бераман.
Авс ибн Авс розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар: «Энг афзал кунлардан бири – жума кунидир. Одам алайҳиссалом шу куни яратилган, руҳи ҳам шу куни қабз қилинган. Сурга шу куни пуфланади. Даҳшатли қичқириқ ҳам шу куни бўлади. Бу кунда менга кўп салавот айтинглар, чунки салавотларингиз менга кўрсатиб турилади». Саҳобалар «Ё Аллоҳнинг Расули, сиз тупроққа қоришиб кетган бўлсангиз, қандай қилиб салавотларимиз сизга кўрсатилади?» дедилар. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ азза ва жалла анбиёларнинг жасадини тупроққа ҳаром қилган», дедилар (Абу Довуд, Насоий ривояти).
Мана шу муборак ҳадисни эшитганимда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени қандай қилиб таниб олишларини ўйладим. Ҳар жума куни айтган салавотларим у зотга етказиб турилар экан. Расулуллоҳ мени умуман салавот айтмаган ёки жуда кам салавот айтган ҳолимда таниб қолсалар-чи? Буни ўйлаб, ўзимдан ҳам, Расулуллоҳдан ҳам жуда уялиб кетдим. Қиёмат куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени таниб олсинлар, у зотга кўп салавот айтганим учун шафоат қилсинлар деб умид қилиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга кўп-кўп салавот айтадиган бўлдим. Ҳар жума куни Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга кўпроқ салавот айтишни одат қилдим.
Шундан кейин салавот айтиб бўлишим билан улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга кўрсатилаётганини ўйлаб, жума кунини чинакамига севиб қолдим. Жума куни айтган салавотларим Расулуллоҳга кўрсатилгани учун бу кунни интиқлик билан кутадиган бўлдим. Жума куни тонгда бомдод намозини ўқиб бўлгач, қалбим шодликдан энтикиб кетадиган бўлди, чунки шу кунги салавотларим суюкли Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга кўрсатилади! Иншааллоҳ, мен бу борада биринчилардан бўламан!
Салавотнинг бундан бошқа фойдалари ҳам билина бошлади. Жума куни уйимиз янада сокин, файзли бўлиб қолади, муаммо ва ташвишлардан холи бўлиб кетади. Шу куни онам билан бир-биримизга янада меҳрибон, илтифотли бўлиб қоламиз. Буларнинг барчаси, албатта, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга айтган салавотларимизнинг шарофатидир. Ҳатто узрли пайтимда бошқа кунларни руҳан сиқилиб ўтказсам ҳам, жума куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга кўп салавот айтганим учун қийинчиликлар йўқ бўлиб кетади. Мен бу ҳолатни тахминан етти йилдан бери кузатиб келаман. Ҳозирда эса жума кунлари ўзгача бахт, ўзгача тетиклик ҳис қиламан. Аллоҳ таоло барча муслима қизларни жума кунлари ҳам, бошқа кунларда ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга салавот айтиш ҳаловати билан сийласин!»
Абдуллоҳ Абдулмуътий, Ҳуда Саъид Баҳлулнинг
“Қулоғим сенда қизим” китобидан Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Абдулҳамид Умаралиев таржимаси.