Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
24 Декабр, 2024   |   23 Жумадул сони, 1446

Тошкент шаҳри
Бомдод
06:21
Қуёш
07:47
Пешин
12:28
Аср
15:18
Шом
17:02
Хуфтон
18:22
Bismillah
24 Декабр, 2024, 23 Жумадул сони, 1446
Мақолалар

Саъдуддин Тафтазонийнинг “Шарҳу ақоиди Насафия” асари ҳақида (Насафийнинг Ақида асарига шарҳ)

15.08.2024   3145   5 min.
Саъдуддин Тафтазонийнинг “Шарҳу ақоиди Насафия” асари ҳақида (Насафийнинг Ақида асарига шарҳ)

Саъдуддин Тафтазонийнинг “Шарҳу ақоид” асари машҳур олим Умар Насафийнинг “Ақоидун Насафия” асарига ёзилган шарҳдир. “Ақоидун Насафия” асари мотуридия мазҳабидаги энг мўътабар ва энг машҳур матнлардан ҳисобланади. Бу матннинг бошқа матнлардан ажралиб турадиган хусусияти бошқа матнлар дастлаб Аллоҳ таолонинг бирлиги ва Унинг сифатлари ҳақидаги баҳслар билан бошланган бўлса, бу матн дастлаб бандаларнинг маълумот олиш воситалари, оламнинг йўқдан бор қилингани ҳақидаги ақлий далиллар ва бу ақлий далиллар Яратувчи бор эканини тақозо қилиши ҳақидаги баҳслар билан бошланган. 

Саъдуддин Тафтазонийнинг “Шарҳу ақоид” номли ушбу шарҳи ёзилган вақтдан буён Ислом билим юртларида ақоид фанидан асосий дарслик сифатида ўқитиб келинган. Ибораларининг қийинлиги билан ҳам “машҳур” бўлган бу шарҳнинг ўзига ҳам йигирмадан ортиқ шарҳлар ва ҳошиялар битилган.

Мазкур шарҳни яратган Саъдуддин Тафтазоний ҳаёти ва ижодига тўхталганимизда айтиш мумкинки, мутафаккир Мовароуннаҳрнинг бир неча шаҳарларида таълим олди ва таълим берди. У ўзининг “Шарҳ ал-Ақоид” асарини ҳижрий 768 йил шаъбон ойида, милодий 1367 йил апрель ойида Хоразмда ёзиб тугатди.

 Саъдуддин Тафтазоний номи билан машҳур бўлган бу зотнинг тўлиқ исми шарифи Масъуд ибн Умар ибн Абдуллоҳ бўлиб, Хуросон ўлкасининг Тафтазон шаҳрида туғилган.

Саъдуддин Тафтазоний  кўплаб устозлардан таълим олган бўлиб, улар орасида Аздуддин Ийжий, Зиёуддин Қазвиний, Қутбиддин Розий Таҳтоний ва Насиймуддин Абу Абдуллоҳ Найсабурий каби уламолар энг машҳурлари ҳисобланади. 

Саъдуддин Тафтазоний тафсир, фиқҳ, наҳв, сарф, усулид-дин, мантиқ каби илмларда етук олим бўлган. У Амир Темурнинг таклифи билан Самарқандга келган ҳамда бу ерда дарс бериш ва китоб ёзиш билан машғул бўлган.  Бу зот ўн олти ёшлик ўспиринлик чоғидаёқ дастлабки асарини ёзган.

Ҳозирги кунда аллома Саъдуддин Тафтазоний томонидан ёзилган “Шарҳу алақоди Насафия” асарининг калом илмидаги амияти ҳали етарли даражада ўрганилмаган. Айниқса, бу асарнинг таркибий тузилиши, унда кўтарилган ақидавий масалаларнинг тарихий жараёнлар билан узвий боғлиқлиги таҳлил қилинмаган. Асарнинг Ўзбекистонда ва хорижда сақланаётган қўлёзма нусхалари комплекс тарзда ўрганилиб тўлалигича тавсиф қилинмаган. Саъдуддин Тафтазонийнинг мазкур асари қарийб беш аср мобайнида Мовароуннаҳр ва унга қўшни ҳудудлар мадрасаларида асосий дарслик сифатида ўқитилган. Бироқ, унинг таълим дастуридаги аҳамияти ва ўрни тўлалигача ўрганилмаган.

Аллома Саъдуддин Тафтазонийнинг “Шарҳу алақоди Насафия” асарини тадқиқ қилиш ва ундаги ақидавий масалаларни илмий асосда таҳлил қилиш каломга оид масалаларга аниқлик киритади. Шунингдек, халқимизга Ислом динининг асл моҳиятини тўғри етказишда бу асар аҳамияти ниҳоятда каттадир. Шу билан бирга ҳозирги кунда мавжуд турли хилдаги диний-сиёсий гуруҳлар ва бузғунчи мафкураларга қарши курашда, мазкур асардан ғоявий қурол сифатида фойдаланиш мумкинлигини ҳам айтиш зарур.

Таъбир жоиз бўлса шуни айтиш керакки, Саъдуддин Тафтазоний ўз даврининг деярли барча фан соҳаларига оид қимматли асарлар ёзиб қолдирган ҳанафий-мотуридий олимидир. Хусусан, тадқиқотчилар томонидан алломанинг жами 41 та асари борлиги аниқланиб, улар 12 та фан соҳасига таснифланган. Улардан 20 таси нашр этилган бўлса, 8 тасининг қўлёзма нусхалари топилган ва 10 таси аниқланмаган. Лекин бу алломанинг улардан бошқа китоблари йўқ деган хулосани бермайди.

Қолаверса, алломанинг “Шарҳ ақоид ан-насафия” ва “Ғояту таҳзиб ал-калом фи таҳрир ал-мантиқ ва-л-калом” мотуридия таълимоти бўйича муҳим манбалардан бири бўлиб, бугунги кунгача даслабкисига 77 та ва иккинчисига эса, 82 та шарҳ, ҳошия ва таълиқлар битилган.

Уларнинг бир нечтаси инглиз, турк, урду каби тилларга ҳам таржима қилинган. Шунга кўра, Саъдуддин Тафтазоний ёзма меросини илмий жиҳатдан ўрганиш ва ўзбек тилига изоҳли таржима қилиш фойдадан холи бўлмайди.

Умуман олганда мазкур асарни ўзбек тилига илмий-изоҳли таржимасини амалга ошириш беқиёс аҳамиятга эга бўлиб, халқимиз, айниқса, ёшларимизни чин инсоний фазилатлар соҳиби этиб тарбиялаш, улар қалбида аждодларга муносиб авлодлар бўлиш ҳамда турли бузғунчи, адашган оқимларга қарши раддиялар бериш кўникмаси шаклланишида муҳим манба бўлиб хизмат қилиши, шубҳасиз.

Ўткирбек Собиров,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Бош мутахассиси

“Шарҳу ақоиди Насафия” асарини ўзбек тилига илмий-изоҳли таржимаси ҳамда

унинг андроид ва мультимедиа дастурларини тайёрлаш бўйича лойиҳа аъзоси

МАҚОЛА
Бошқа мақолалар
Мақолалар

Менда кўрганларингни бошқаларга айтмагин!

23.12.2024   862   1 min.
Менда кўрганларингни бошқаларга айтмагин!

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Бир куни имом Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ хуфтон намозини масжиднинг муаззини ортидан ўқиди. Муаззин намозда “Зилзала” сурасини тиловат қилди. Намоз тугагач, одамлар масжиддан чиқиб кетишди ва фақат имом Абу Ҳанифа ва муаззин қолишди.

Муаззин айтади: “Мен Абу Ҳанифага қарасам, у ўйга чўмган ҳолда ўтирган, чуқур-чуқур нафас олар эди. Мен унинг хаёлини бузмаслик учун туриб чиқиб кетдим. Масжиддан чиқатуриб фонусни қолдирдим, унинг ичида жуда озгина мой қолган эди”.

Эртасига тонг пайтида масжидга қайтсам, у ҳали ҳам ўша жойида ўтирган экан. Пичирлаб бундай дер эди: Эй, заррача яхшилик учун яхшилик берадиган Зот! Эй, заррача ёмонлик учун ёмонлик берадиган Зот! Нўъмон қулингни дўзахдан асра ва Ўз раҳматингга олгин!.

Муаззин айтади: Мен кирсам фонус ҳали ҳам ёниб турган экан.

Абу Ҳанифа мени кўрдида: Фонусни олмоқчимисан? деб сўради. Билсам, у ҳали ҳам хуфтон вақти деб ўйлаган экан. Шунда мен: Эй ҳазрат, тонг отди! дедим. Шунда Абу Ҳанифа: Менда кўрганларингни бошқаларга айтмагин! деди.

Ҳомиджон домла ИШМАТБЕКОВ

Мақолалар