02 Октябр, 2024, 29 Рабиъул аввал, 1446
02 Октябр, 2024, 29 Рабиъул аввал, 1446
Бугун бузғунчи оқимлар томонидан нотўғри талқин қилинаётган иймон, тавҳид, фиқҳ, калом ва шу каби мавзулардаги тушунчаларни ватандошимиз Абу Хафс Насафийнинг “Ақоид ан-Насафий” асари орқали ёритиб бериш ўзига хос аҳамиятга эга. Ҳанафий-мотуридийлик таълимотининг асосий манбаси ҳисобланган ушбу асар, соф ислом ақидаси амаллари ва маърифий исломни ўрганишда муҳим қўлланма бўлиб келмоқда.
“Ақоид ан-Насафий” асари 18 аср бошларидан бошлаб европалик исломшунос олимларнинг тадқиқот объектига айланган.
Масалан, уларнинг таъкидлашича, “Мазкур асар мусулмон дунёсининг қисқа ва лўнда, айни вақтда энг ишонарли манбалардан биридир” деб эътироф этади.
Турк тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, Насафийнинг “Ақоид ан-Насафий” асари Тафтазонийнинг “Шарҳ ал-ақоид” китоби билан ислом оламида шуҳрат қозонган.
Яна бир насафлик мутафаккир Абул Муин Насафийнинг “Табсират ул-адилла” асари мазкур асар ёзилишига асосий манба вазифасини бажарган.
Шу жиҳатдан олганда, исломшунос тадқиқотчиларнинг фикрича Абу Хафс Насафийнинг “Ақоид ан-Насафий” асари: “Мотуридия таълимотига, шаклан эса, Абул Муин Насафийнинг “Табсират ул-адилла” асарига асосланган”, – дея таъкидлаганлар.
Татар исломшуносларнинг таъкидлашича, татар-мусулмон мадрасаларида энг оммабоп асар Тафтазонийнинг шарҳи билан келтирилган “Шарҳ ал-ақоид ан-Насафий” асаридир.
Юқорида айтиб ўтилганидек, Абу Хафс Насафийнинг “Ақоид” асарига ёзилган шарҳлардан энг машҳури ва оммабопи Тафтазонийнинг “Шарҳ ал-Ақоид” асаридир.
Ҳожи Ҳалифанинг “Кашф аз-зуннун” асарида айтилишича, “Ақоид ан-Насафий” асарига Тафтазоний билан бир вақтда 50га яқин муаллиф томонидан шарҳлар ҳошиялар, назмлар, тахрижлар ва тадқиқлар ёзилган.
Ёзилган тахрижлар орасида Жалолуддин Суютийнинг “Тахрижи” ва Мулло Али Қори Ҳанафийнинг “Фароид ал-қолаид ала аҳадис ал-ақоид” асари ҳам машҳур асарлардан бири сифатида бугунги кунгача эътироф этиб келинади.
Улар қатори Саъдуддин Тафтазоний томонидан ёзилган “Шарҳ ал-Ақоид” асари ҳар томонлама энг мукаммал шарҳ сифатида эътироф этилади.
Бирор-бир ислом диёридаги билим даргоҳларини мисол қилиб олмайлик, уларнинг барчасида ақоид илмини ўрганиш борасида Тафтазоний томонидан ёзилган “Шарҳ ал-Ақоид”га мурожаат қилганликларини гувоҳи бўламиз.
Усмонийлар давлатида ҳам “Шарҳ ал-Ақоид” асари мадрасаларда расман дастур асосида ўқитилган ва бир неча марта усмонийлар давлати тилига таржима қилинган. Буларнинг барчаси, мазкур асарга нисбатан диний-ижтимоий тус берилганлигидан далолат беради. Шундан айтиш мумкинки, кўпчилик усмонийлар давлатидаги калом илми вакиллари ўзларининг илмий ишлари ва тадқиқотларида “Шарҳ ал-Ақоид”га яқиндан ёндошганлиги маълум бўлади.
Ҳозирда ҳам Тафтазонийнинг мазкур асари илмий жамоатчиликни асрлар давомида эътирофини қозониб келмоқда.
Замонавий истилоҳда қўлланилаётган “bestseller” даражадаги асар сифатида энг кўп чоп этилган китоблар қаторидан ўрин олган. Бу китоб қўлёзма нусхалари кўпгина Европа кутубхоналарида ва шахсий коллекцияларда сақланмоқда. Ушбу асар асосан, Истанбул, Қоҳира ва Ҳиндистонда нашр этилган. Қозон татар мусулмонлари жамоасида ҳам ушбу асарга қизиқиш юқори бўлган ва тахминан 15 маротаба нашр этилган.
Асарнинг ёзилиши тарихи ва сабаблари тўғрисида айтиш мумкинки, Тафтазоний “Шарҳ ал-ақоид”нинг аввал бошида ақида илми тарихи ва унга бўлган жамиятдаги ижтимоий зарурат тўғрисида тўхталиб ўтади. Ислом дини пайдо бўлган даврда кишилик жамиятидаги муҳит мусаффо ва шаффоф бўлганлиги, ихтилофли ва баҳс-мунозарали воқеа-ҳодисаларнинг камлиги, ақидавий масалаларга пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг бевосита ўзлари томонидан ечим топилганлиги таъкидлаб ўтилади.
Асар давомида мутафаккир исломдан ажралиб чиққан муътазилийлар, жабарийлар, қадарийлар ва карромийлар каби ботил фирқаларнинг фикрларидан иқтибос келтириб уларни таҳлил қилади. Уларга нисбатан суннийлик (аҳли сунна ва вал жамоа эътиқодида) раддияларини бериб борган.
Саъдуддин Тафтазонийнинг калом илмига оид асарлари нафақат тарихда, балки бугунги кунда учраб турган адашган тоифаларнинг нотўғри ақидаларига раддия беришда муҳим илмий манба бўлиб хизмат қилмоқда.
Ўткирбек Собиров
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Бош мутахассиси
“Шарҳу ақоиди Насафия” асарини ўзбек тилига илмий-изоҳли таржимаси ҳамда
унинг андроид ва мультимедиа дастурларини тайёрлаш бўйича лойиҳа аъзоси
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Улуғ саҳобалар ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан қалбларини тафтиш этишни, бу дунёда ўзлари ёқтирган, келажакка умид бахш этадиган, амал ва эҳсонга ундайдиган ва шу билан бирга, ғам-ташвишларни аритадиган нарсаларни аниқлаб олишни ўргандилар.
Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу: «Яхшиямки (бу дунёда) Аллоҳ йўлида учқур отларни чоптириш, кечалари қоим бўлиш ва инсонлар хурмонинг энг ширинини танлаб еганидек, энг тотли сўзларни танлаб сўзлайдиган инсонлар билан ҳамсуҳбат бўлиш бор!» деганлар.
Демак, Умар розияллоҳу анҳу учун уч нарса суюкли бўлган экан: учқур отларни чоптириш, тунни ибодат билан бедор ўтказиш ва яхши сўзларни сўзлайдиган солиҳлар билан ҳаммажлис бўлиш. Улар билан бирга ўтириш яхшиликни зиёда қилади, қалбларга сокинлик олиб киради.
Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳу бемор бўлганларида Аллоҳ таолога шундай нидо қилганлар: «Аллоҳим, Ўзинг биласан, мен оқиб турган анҳорлар учун, соя-салқин боғларда ўтириш учун, аёллар билан бирга бўлиш учун яшашни хоҳлаётганим йўқ! Мен жазирама иссиқда рўза тутиш учун, тунда қийналиб қоим бўлиш учун, зикр давраларида уламолар кўплигидан издиҳомларда ўтириш учунгина яшашни истаяпман!».
Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳунинг илмга муҳаббатлари, илм олишдаги ғайратлари қандай мева берганини биласизми?
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Муоз ибн Жабал Қиёмат куни уламоларнинг имоми бўлади», деганлар.
Муоз розияллоҳу анҳунинг мартабалари, шарафлари, ўзларига хос хислатлари ана шундай бўлган. Энди эса у дунёда бу зот уламолар жамоасининг саййиди бўлар эканлар. Ваҳоланки, бундай шарафга эга бўлиш учун у киши кўп вақт сарфламаганлар. Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳу Шом юртида тарқалган ўлат сабабли ҳижрий 18 йилда, 33 ёшларида (бошқа қавлга кўра 38 ёшда) вафот этганлар. Аллоҳ у кишидан рози бўлсин.
Энди мана шу саволга жавоб беринг: “Қайғуга чўмган пайтингизда сиз яхши кўрадиган, қилишга шошиладиган қандай севимли машғулотларингиз бор?”.
Бир қиз айтади: “Бу дунёда ёқтирадиган ишларимдан бири – рўза тутиш. Кўпинча қайғуларимга қарши рўза билан курашаман. Қачон ғамга ботсам, муаммоларим кўпайса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қуйидаги сўзларига ишониб, Аллоҳ йўлида бир кун рўза тутаман: «Рўзадор учун икки хурсандчилик бор: бири ифтор қилганида, бири Роббига етишганида» (Имом Бухорий ривоят қилган).
Мен рўза қайғуларимни енгиллатаётганини, қалбимга ўзгача сурур олиб кираётганини кўрдим. Оғиз очиш пайтида ҳар қандай дунё қайғуларини йўқ қила оладиган улкан саодатни ҳис қиламан, чунки бу саодат – Пайғамбаримиз алайҳиссалом ваъда қилган раббоний хурсандчиликдир! Аллоҳдан кўпинча сўрайдиган ўтинчим шуки, дунёда рўза тутиш хурсандчилиги билан сийлаганидек, охират шодлигидан ҳам маҳрум этмасин”.
Яна бир қиз айтади:
«Қачон тушкунликка тушсам, онамнинг олдига бориб, бирор ишига ёрдамлашаман: уйни йиғиштираман, сингилчамни ўйнатиб, кулдириб ўтираман, отамга ўзи яхши кўрадиган қаҳва тайёрлаб бераман, дугонамга ёқадиган нимадир ўйлаб топаман ва ҳоказо. Бу ишларни қилар эканман, ўзгаларни хурсанд қилганимдек, Роббим ҳам менга ёрдам беришига, дардларимни аритишига ишончим комил эди. Аллоҳга ҳамдлар бўлсинки, шундай бўларди ҳам. Бошқаларга ёрдам берганим учун Роббимнинг изни ила қайғуларимга қарши тура олдим. Қайғуларим ўз ўрнини шодлик ва бахтга бўшатиб берди. Шу билан бирга, яқинларим ҳам, дугоналарим ҳам мени яхши кўришар эди. Зеро, бу ишларнинг барчасини суюкли Пайғамбаримизнинг мана шу сўзларига ишончим туфайли қилганман:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар:
“Ким бир мўминдан дунё ташвишларидан бирини аритса, Аллоҳ ундан Қиёмат кунининг ташвишларидан бирини аритади. Ким бир қийналган одамга енгиллик қилса, Аллоҳ унга дунёю охиратда енгиллик қилиб беради. Ким бир мусулмоннинг айбини яширса, Аллоҳ унинг айбини дунёю охиратда яширади. Модомики банда биродарининг ёрдамида экан, Аллоҳ ҳам унинг ёрдамида бўлади” (Имом Муслим ривоят қилган).
Бир аёл айтади:
«Энг яхши кўрадиган ишим китоб ўқиш, масжидларда илмий-маърифий дарсларга қатнашиш эди. Шу икки иш ҳаёт довонларидан ошиб ўтишимда катта роль ўйнаган. Буни қарангки, айни мана шу ёқтирган ишларимни қилишда катта қийинчиликларга дуч келардим. Энди китобни очиб, ўқий бошласам, онам: «Бунинг ўрнига дарсларингни қилсангчи, бадиий китобдан нима фойда? Ундан кўра идиш-товоқни ювиб қўйсангчи?» деб, дашном беришни бошлар эдилар. Илм мажлисларига бориш ундан ҳам машаққатли бўларди, чунки бу мажлисларни оиламизда фақат мен ёқтирардим, илм мажлисидан қайтишим билан ота-онамдан қаттиқ дакки эшитардим. Лекин дакки эшитсам ҳам, масжидда ўзгача ҳаловат туярдим. У ерга боришимга рухсат сўраб, онамга роса ёлворардим. Йўлда кетаётиб, имтиҳонлардан эсон-омон ўтиб олишни Аллоҳдан тинмай илтижо қилиб сўрардим.
Минг афсуслар бўлсинки, онам баъзида мени тушунишга ҳаракат қилса-да, отам мутлақо тушунмас, институт толибаси бўлишимга қарамай, мени ҳақоратлар, ҳатто урар эди. Буларнинг барига чидардим, отамга нисбатан мулойим бўлишга, хизматларига шай туришга интилардим. Бундан ташқари, илм мажлисларидан олаётган фойдаларимни кўришсин деб, дарсларимда ҳам илғор бўлишга уринардим. Афсуски, барибир натижа кутилгандек бўлмасди.
Шу зайлда йиллар кетидан йиллар ўтиб бораверди. Магистр даражасига эришдим. Аллоҳ менга олийжаноб умр йўлдошни насиб этди. У мени илм мажлисларига янада кўпроқ боришга чорлар, илм олишдан илм тарқатиш босқичига ўтишимни истар эди. Унинг ёрдами билан ҳатто докторлик диссертациясини ҳам ёқладим. Орадан йиллар ўтиб, ота-онамнинг фахрига айландим, ака-сингилларимдан кўра уларга меҳрибонроқ бўлдим. Шунга қарамай, Аллоҳ уларни кечирсин-у, менга берган озорларини ҳеч унута олмадим…».
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 