20 Сентябр, 2025, 28 Рабиъул аввал, 1447
20 Сентябр, 2025, 28 Рабиъул аввал, 1447
Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Умар Ахсикатий Ҳанафийнинг тахаллуси Ҳисомиддин, куняси эса Абу Абдуллоҳдир. У зот Ҳанафий фақиҳи бўлиб, фаръий ва усул илмларининг имомларидан бўлганлар. Туғилган йиллари маълум эмас.
Ахсикат деб Фарғона водийсига қарашли шаҳарлардан бирига нисбатан ишлатилган. Исмлари борасида ҳам ихтилоф бор. Баъзилар Ахсийкасий деб уч нуқтали “са” ҳарфи билан номлашади. Хусусан “Мифтаҳус саъадат” ва “Ал-фавоид” соҳиблари шу ном билан асарларида зикр қилишган. Аллома Абий Муҳаммад Абдул Ҳақ Ҳаққоний роҳимаҳуллоҳ ҳам шарҳлаган китобларида шу номда зикр қилган. Яқут Ҳамавий Ахсикат деб айтиш тўғрироқ дейди. Чунки ажамий ҳарфларда араб тилидаги уч нуқтали са ҳарфи мавжуда эмас. Бу шаҳар Мовароуннаҳрда бўлиб, Шош дарёси қирғоғидаги текисликда жойлашган. Кейинги йилларда олиб борилган археологик тадқиқотлар Ахсикат шаҳри ҳозирги Наманган вилояти Тўрақўрғон туманида, Сирдарёнинг ўнг қирғоғи бўйлаб жойлашган Ахсикент ёдгорлиги ўрнида бўлган.
Тадқиқотлар асосида бу ерда турли даврларга оид иккита шаҳар бўлганлиги, улардан бири қадимги Ахсикат ва иккинчиси Бобур туғилган Ахси эканлиги исботланган. Ҳозирда қадимги шаҳар харобаларида қазишма ишлари олиб борилмоқда. Бу қазилмалар натижасида юзлаб топилмалар, хусусан пўлат қилич ва Оятул Курсий ёзилган мис пиёла, Дамашқ қиличи топилган.
Ахсикат шаҳрида илм-фанда катта мавқега эга бўлган уламолар билан бир қаторда моҳир ҳунармандлар ҳам бўлган. Улар қаттиқ ва юмшоқ пўлатлар ишлаб чиқариш сирларини билишган. Улар тайёрлаган қиличлар Шарқда Хитой ва Жануби-ғарбда халифалик маркази бўлган Дамашқ бозорларида сотилган.
Аллома Ҳусомиддин Ахсикатий тасниф қилган асарлар қуйидагилар: “Ал-мунтаҳаб”, “Ал-Ҳусамий”, “Мифтоҳул усул”, “Ғоятут таҳқиқ”, Дақоиқул усул ва таб’йин”. “Ал-мунтаҳаб” китоби анча машҳурдир. Унга кўплаб шарҳлар ёзилган. “Кашфуз зунун” асари муаллифи китоб ҳақида шундай дейди: “Бу китоб ортиқчаликдан холи, фасллар тўлиқ баён қилинган, зиддият ва қарашлар чуқур ўрганилган. Унга ўн олтита шарҳ ёзилган”. Абдулазиз ибн Аҳмад Бухорий: “Бу мухтасар китоб бошқа барча китоблардан тартиби мустаҳкамлиги ва услуби тартиблиги билан устун туради”, деган.
Ҳусайн ибн Алий ибн Хажжож Сиғноқий Ҳусомиддин Ахсикатий ҳақида: “Ўз замонасининг буюк имоми, зоҳид, илмда денгиз, қунт-матонатли, масалаларнинг нозик жиҳатларини билувчи, башар муфтийси, шаръиатни намоён қилувчи ва суннатни ҳимоя қилувчи зот эди”, деган. Имом Лакнавий: “Шайх, фозил, усул ва фуруъда имом эди”, деб у зотни таърифлаган.
Мовароуннахрда илм-фан юксак тараққиётга кўтарилган бир даврда яшаган Хусомиддин ал-Аҳсикатий ҳанафий фиқҳи машҳур уламоси бўлиб, ўзининг бир қанча асарлари билан усул уламолари орасида машҳурдир.
Аллома мужтаҳидларнинг учинчи табақаси, яъни мазҳабдаги таржиҳ соҳиблари тоифасига кирадиган уламолардан ҳисобланади. Унинг ушбу табақадан деб танлаб олиниши эса олимнинг улкан ақлий қувват, юксак иқтидор, илмий салоҳият ва маърифатпарвар фикрга эга эканлигини кўрсатади.
Алломанинг "ал-Мунтахаб фи усул ал-Ҳанафия" асари ҳам муҳим ўринга эга. У “Мунтахаб ал-Ҳусомий” деб ҳам юритилади. Аҳсикатий илмларни эгаллаган маърифатли инсон, усул олими, фақиҳ ва мутакаллим бўлган.
Бугунги кунда аллома қаламига мансуб асарлардан иккитаси, жумладан, “Таҳқиқ ал-Ҳусомий” ва “Мухтасар ал-Ҳусомий” Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Шарқшунослик институти қўлёзмалари хазинасида асарнинг қўлёзма нусхалари №2674, №4944/10, №9839611, №9885712, 10718Л тартиб рақамлари остида сақланади.
Бундан ташқари, асарнинг қўлёзмалари “Мухтасар ал-Ҳусомий” турли Ғарб ва Шарқ мамлакатларидаги фондларда ҳам мавжуд. Алломанинг бизгача етиб келган асарлари ичида Ислом ҳуқуқшунослигининг манбалари ҳақидаги фан бўлмиш усул ал-фиқҳга оид “Мунтахаб ал-Ҳусомий” айрим ҳолатларда “Мухтасар ал-Ҳусомий” деб ҳам айтилган. Шу номли асари жуда машҳур ҳисобланади.
Имом Абу Абдуллоҳ Ахсикатий ҳижрий 644 йилнинг Зулқаъда ойи 22 санасида, душанба куни, милодий 1247 йилнинг 1 апрель куни вафот этган. Қабри Бухорода бўлиб, Етти Қози қабристонидаги Қозихон Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Муҳаммад Абдий яқинига дафн қилинган.
Фойдаланган манбалар ва aдабиётлар:
١. كتاب الوافي في أصول الفقه. الجزء الأول. م ١٩٩٧.ص ١٩-٢٠
2. Нишонова Д. Хусомиддин ал-Ахсикатий илмий мероси. Узбекистон халкаро ислом академияси. Ислом тафаккури. 2020 йил. Махсус сон.
3. https://yuz.uz/uz/news/axsikent-qilichbozligi-tarixi-uzoq-tarixga-borib-taqaladi.
Ҳасанбой Воҳидов,
Тошкент ислом институти талабаси.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Самарқанд вилояти вакиллиги ташаббуси ҳамда йиллик иш режаси доирасида Пахтачи туманида маънавият, меҳр-шафқат ва хайр-саховат руҳи билан ёдда қоларли сайёр йиғилиш ўтказилди.
Йиғилиш аввалида вилоят бош имом-хатиби Аҳмадхон домла Алимов ишчи гуруҳ аъзолари билан учрашиб, сайёр учрашувларни самарали ва мазмунли ташкил этиш юзасидан муҳим кўрсатма ва топшириқлар берди. У киши ҳар бир масжид имом-хатиби ҳамда масъул шахсларга аҳоли билан юзма-юз мулоқот қилиш, уларнинг муаммоларини эшитиш ва имкониятдан келиб чиқиб жойида ҳал этиш зарурлигини алоҳида таъкидлади.
Шундан сўнг Аҳмадхон домла, Пахтачи тумани бош имом-хатиби И.Исаев ҳамроҳлигида туман марказидаги “Хўжа Зиёвуддин” жоме масжиди ҳудудида оғир ижтимоий аҳволдаги, бемор ва ногиронлиги бор оилалар хонадонларига ташриф буюрди. Ушбу ташрифлар доирасида:
Ҳар бир хонадонда самимий мулоқот ўрнатилиб, эзгу дуолар қилинди. Ота-оналарнинг миннатдорликлари барча иштирокчилар қалбига илиқлик бағишлади.
Вилоят ишчи гуруҳи Пахтачи туманидаги 12 та масжидда Пешин намозини адо этиб, жамоатга қуйидаги йўналишларда таъсирли маърузалар қилди:
Шунингдек, вилоят бош имом-хатиби ўринбосари Нурсултонхон домла Абдуманнонов “Хўжа Зиёвуддин” жоме масжидида “Саломатлик ва осойишталик – энг катта бойлик” мавзусида маънавий-маърифий қувватга тўла маъруза қилди.
Йиғилиш якунида Пахтачи туманидаги 16 маҳалланинг ижтимоий аҳволи, аҳолининг эҳтиёжлари ва муаммолари таҳлил қилинди. Масжид ҳужжат юритиши, ободончилик ишлари ва жамоат билан мулоқот самарадорлигини ошириш бўйича аниқ йўналишлар белгиланди.
Раҳбарлар томонидан аҳоли билан яқин ҳамкорлик қилиш, диний-маънавий муҳитни соғломлаштириш ва хайр-саховат ишларини янада кенгайтириш юзасидан қатъий кўрсатмалар берилди.
Тадбир сўнгида барча иштирокчилар юртимиз тинчлиги, осмонимиз мусаффолиги ва юртбошимиз олиб бораётган хайрли ишларига зафарлар тилаб, биргаликда хайрли дуо қилдилар.
Бу сайёр йиғилиш Пахтачи аҳли учун нафақат амалий ёрдам, балки маънавий кўтаринкилик, бирдамлик ва келажакка ишонч руҳини уйғотган ёдда қоларли кун бўлди.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Самарқанд вилоят вакиллги Матбуот хизмати
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 