Muhammad ibn Muhammad ibn Umar Axsikatiy Hanafiyning taxallusi Hisomiddin, kunyasi esa Abu Abdullohdir. U zot Hanafiy faqihi bo‘lib, far’iy va usul ilmlarining imomlaridan bo‘lganlar. Tug‘ilgan yillari ma’lum emas.
Axsikat deb Farg‘ona vodiysiga qarashli shaharlardan biriga nisbatan ishlatilgan. Ismlari borasida ham ixtilof bor. Ba’zilar Axsiykasiy deb uch nuqtali “sa” harfi bilan nomlashadi. Xususan “Miftahus sa’adat” va “Al-favoid” sohiblari shu nom bilan asarlarida zikr qilishgan. Alloma Abiy Muhammad Abdul Haq Haqqoniy rohimahulloh ham sharhlagan kitoblarida shu nomda zikr qilgan. Yaqut Hamaviy Axsikat deb aytish to‘g‘riroq deydi. Chunki ajamiy harflarda arab tilidagi uch nuqtali sa harfi mavjuda emas. Bu shahar Movarounnahrda bo‘lib, Shosh daryosi qirg‘og‘idagi tekislikda joylashgan. Keyingi yillarda olib borilgan arxeologik tadqiqotlar Axsikat shahri hozirgi Namangan viloyati To‘raqo‘rg‘on tumanida, Sirdaryoning o‘ng qirg‘og‘i bo‘ylab joylashgan Axsikent yodgorligi o‘rnida bo‘lgan.
Tadqiqotlar asosida bu yerda turli davrlarga oid ikkita shahar bo‘lganligi, ulardan biri qadimgi Axsikat va ikkinchisi Bobur tug‘ilgan Axsi ekanligi isbotlangan. Hozirda qadimgi shahar xarobalarida qazishma ishlari olib borilmoqda. Bu qazilmalar natijasida yuzlab topilmalar, xususan po‘lat qilich va Oyatul Kursiy yozilgan mis piyola, Damashq qilichi topilgan.
Axsikat shahrida ilm-fanda katta mavqega ega bo‘lgan ulamolar bilan bir qatorda mohir hunarmandlar ham bo‘lgan. Ular qattiq va yumshoq po‘latlar ishlab chiqarish sirlarini bilishgan. Ular tayyorlagan qilichlar Sharqda Xitoy va Janubi-g‘arbda xalifalik markazi bo‘lgan Damashq bozorlarida sotilgan.
Alloma Husomiddin Axsikatiy tasnif qilgan asarlar quyidagilar: “Al-muntahab”, “Al-Husamiy”, “Miftohul usul”, “G‘oyatut tahqiq”, Daqoiqul usul va tab’yin”. “Al-muntahab” kitobi ancha mashhurdir. Unga ko‘plab sharhlar yozilgan. “Kashfuz zunun” asari muallifi kitob haqida shunday deydi: “Bu kitob ortiqchalikdan xoli, fasllar to‘liq bayon qilingan, ziddiyat va qarashlar chuqur o‘rganilgan. Unga o‘n oltita sharh yozilgan”. Abdulaziz ibn Ahmad Buxoriy: “Bu muxtasar kitob boshqa barcha kitoblardan tartibi mustahkamligi va uslubi tartibligi bilan ustun turadi”, degan.
Husayn ibn Aliy ibn Xajjoj Sig‘noqiy Husomiddin Axsikatiy haqida: “O‘z zamonasining buyuk imomi, zohid, ilmda dengiz, qunt-matonatli, masalalarning nozik jihatlarini biluvchi, bashar muftiysi, shar’iatni namoyon qiluvchi va sunnatni himoya qiluvchi zot edi”, degan. Imom Laknaviy: “Shayx, fozil, usul va furu’da imom edi”, deb u zotni ta’riflagan.
Imom Abu Abdulloh Axsikatiy hijriy 644 yilning Zulqa’da oyi 22 sanasida, dushanba kuni, milodiy 1247 yilning 1 aprel kuni vafot etgan. Qabri Buxoroda bo‘lib, Yetti Qozi qabristonidagi Qozixon Muhammad ibn Muhammad ibn Muhammad Abdiy yaqiniga dafn qilingan.
Hasanboy Vohidov,
Toshkent islom instituti talabasi.
O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi xabar berishicha, may oyining 13-sanasida bir kunda 3 mlrd so‘mlik energoresurslarini talon-toroj qilish holatlari aniqlangan. Afsuski, bugun bunday gaz va elektr energiyaga yashirincha ulanib, davlatga milliardlab zarar yetkazgan kimsalar haqidagi xabarlarni tez-tez o‘qib qolamiz.
Birovning, ayniqsa, xalq haqidan qo‘rqmay o‘g‘rilik orqali manfaat topmoqchi bo‘layotgan insonlar oramizda ko‘plab topiladi. Bundaylarning nazdida gaz, suv, elektr energiya tuganmas boylik. Undan har kim o‘z manfaati yo‘lida foydalanishi mumkin. Biroq bu ne’matlar xonadonlarga kirib borishi uchun minglab insonlar mehnat qilishini, davlat esa milliardlab mablag‘ sarflashini, ular ham bir kun tugab qolishini xayoliga ham keltirmaydi.
Aslida ushbu ne’matlardan oqilona foydalanish, isrof qilmaslik nafaqat fuqarolik majburiyatimiz, balki insoniy vazifamiz, mo‘minlik burchimizdir.
Aytish joizki, uyda, ishda, ko‘chada kommunal to‘lovlar atrofida aylanayotgan qator muammolar haqida ko‘p eshitamiz, ba’zan o‘zimiz uning guvohi yoki bevosita ishtirokchisiga aylanamiz. Lekin bu muammolar to‘lovni o‘z vaqtida amalga oshirmaslik yoki ayrim nobop kimsalarning qilmishi oqibatida yuzaga chiqayotgani yodimizga ham kelmaydi. To‘lovlarni imkon bo‘la turib asossiz bahonalar yoki o‘z vaqtida to‘lamaslik yoki hisoblagich jihozlarini teskariga aylantirish yoxud har xil hiylalar ishlatib, ularni to‘lashdan qochish davlatning va xalqning haqini yeyish hisoblanadi. Chunki tabiiy boyliklar davlat va xalq mulkidir.
Qolaversa, kommunal xizmatlardan foydalanish uchun har bir xonadon ta’minotchilar bilan shartnoma tuzib, qo‘l qo‘ygan va o‘zaro kelishuvda to‘lovni o‘z vaqtida ado etishga kelishgan. Shu bois to‘lovlarni vaqtida ado etishimiz shar’an ham joiz.
Ta’kidlash lozimki, xalqning mulkida barcha fuqarolar, xususan, kam ta’minlanganlar, nogironlar, yetim-yesirlar, keksalarning haqi bor. Ulardan foydalanishga kelganda faol bo‘lib, to‘lovga kelganda qochayotgan, paysalga solayotganlar yuqorida zikr etilgan qatlamlarning ham haqini o‘zlashtirib, nohaq yeyayotganini bilib olsinlar. Zero, Qur’oni karimda: “Ey iymon keltirganlar, bir-birlaringizning mollaringizni botil yo‘l bilan yemanglar” (Niso surasi 29-oyat), deya ogohlantirilgan. Shunday bo‘lgach, har bir fuqaro o‘zgalarning moliga, ayniqsa, jamoat mulkiga xiyonat etmasligi darkor! Bunga e’tiborsizlik oxiratda yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Havla binti Amr roziyallohu anho rivoyat qilgan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam bunday deganlar: “Ba’zi bir odamlar Allohning mulki (jamoat pullari)ga xiyonat qiladi. Qiyomat kuni ular jahannamga ravona bo‘lishadi” (Imom Buxoriy rivoyati). Shunday ekan, bu masalaga jiddiy yondashishimizga to‘g‘ri keladi.
Shuningdek, gaz, elektr energiya va suv kabi ne’matlardan oqilona foydalanish ham dinimiz talabidir. Zero, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam: “Iqtisod qilgan kimsa kambag‘al bo‘lmas, maslahat qilgan pushaymon bo‘lmas” (“Mushkotul nasobih”), deb tavsiya berganlar.
Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisi sharifda Nabiy sollallohu alayhi va sallam: “Solih hidoyat, go‘zal ko‘rinish va iqtisodli bo‘lish nabiylikning yetmishdan bir juzidir”, dedilar (Imom Buxoriy rivoyati).
Demak, doim ahli solihlardan bo‘lib, tejamkor bo‘lish, isrofga yo‘l qo‘ymaslik, har bir narsani o‘z o‘rnida, me’yorida tasarruf qilish, keragidan ortiq, behudaga sarflamaslik nabiylikning yetmish juzidan bir juz, yetmish bo‘lagidan bir bo‘lak ekan. Buni har bir mo‘min-musulmon yaxshi anglab, hayotiga tatbiq qilishi lozim.
Xulosa qilib aytganda, halollik inson hayotini xotirjam, osoyishta va farovon qiladi. Shunday ekan, kommunal to‘lovlarni o‘z vaqtida to‘lab, xalq haqiga xiyonat qilmaylik, azizlar!
G‘ayrat BOZOROV,
Dehqonobod tumani
“Oqrabot ota” jome masjidi
imom-xatibi