ТАОМЛАНИШ  СИРЛАРИ (7 қисмдан иборат)ни

УЛУҒ  УСТОЗ  УЛАМОЛАРИМИЗ  баён  қилиб  берганлар: 

     (6-қисм)

ДАСТУРХОН  АТРОФИДА: 

1. олижаноб тарбия кўрган, ўзининг ҳурматини ва ўз қадр-қимматини билган ақлли ёшлар улуғлар (ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одам)га меҳр билан, зийраклик билан, илтифот ила хизмат қиладилар;
2. олижаноб тарбия кўрган, ўзининг ҳурматини ва ўз қадр-қимматини билган ақлли фарзандлар ҳам ота-оналарига алоҳида меҳр билан, зийраклик билан, илтифот ила хизмат қиладилар;
3. ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлардан олдин дастурхондаги таомга, овқатга қўл узатилмайди;
4. ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар дастурхондаги таомга қўл узатмагунча, бошқалар кутиб туришади;
5. кўпчилик бўлиб овқатланганда таомга катталардан олдин қўл узатмаслик;
6. улар ҳам ўз навбатида бошқаларни маҳтал қилиб қўймасликлари зарур;
7. еб-ичишни «Бисмиллоҳир раҳмонир раҳим» билан бошлаш;
8. бошқаларнинг ҳам эсига тушиши учун сал баландроқ овоз билан айтилади;
9. бош кийим билан овқатланиш;
10. дастурхонга келтирилган таомнинг айби изланмайди;
11. овқатни туриб, ётиб, бирор нарсага суяниб ёки юриб ейилмайди;
12. ёнидаги овқатланаётган кишиларга назар солмаслик;
13. ён-атрофдагиларнинг овқатланишларини кузатмаслик;
14. дастурхонга узоқ ҳам, яқин ҳам ўтирмаслик;
15. умумий сочиқча билан ўз олдини тўсмаслик;
16. оби-таомларни исроф қилмаслик;
17. нонни эъзозлаш лозим;
18. нон увол қилинмайди;
19. зарурат бўлмаса, нон синдирилавермайди;
20. нонни хизматга қўймаслик (масалан, устида гўшт майдалаш, идиш-товоқларни артиш ва ҳоказо);
21. одобли одам дастурхонга тортилган таомнинг айбини топиб, камситмайди;
22. дастурхон атрофида жим, хомуш ўтириш чиройли эмас;
23. оғизда таом билан сўзлаш мумкин эмас;
24. луқма еб турган одамга савол бериш жоиз эмас;
25. мабодо дастурхон атрофида турли хил бемор одамлар шерик бўлиб қолса, улардан ҳазар қилинмайди;
26. таомнинг яхши, сархил, лаззатли жойини ёши улуғларга ёки ёндаги шерикларга тутилса, инъом-эҳсон қилинган бўлади;
27. дастурхон атрофида ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамларга таомнинг яхши, сархил, лаззатли жойларини инъом-эҳсон қилиш лозим;
28. дастурхон атрофида эҳсонни олдин ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар, ёши улуғларга, кейин ўнг томон, ундан кейин чап томондаги одамга илтифот этилади;
29. агар мабодо ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар ўз таомларини ё бошқа бирор оби-таом илинсалар, дарҳол миннатдорчилик изҳор этиб, уларнинг қўлларини қайтармай, сўзларини икки қилмай, гапларини ерда қолдирмасдан, ўз хурсандчилигини ифода этилади;
30. сўнгра ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар ўз таомларини ё илинган бошқа бирор оби-таомларини мамнуният билан, бошқа ҳеч кимга бермасдан “Катта раҳмат!”, “Уялиб, сўраолмай турган эдим...”, “Сизники – табаррук!”, “Биз ҳам Сизга ўхшаб юрайлик!”, “Сизнинг йўлингизни берсин бизга ҳам!”, “Биз ҳам Сизнинг ёшингизга етайлик!” деган ёқимли гаплар билан ҳурмат билан қабул қилиб, тановул қилиши чиройли одоб ва катта эҳтиром саналади. Борди-ю учинчи одам ўзи илтимос қилиб сўраса, илтимоси рад этилмайди;
31. қорин очгандагина овқат емоқ;
32. агар луқма тушиб кетса, тозаланиб кейин ейилади;
33. дастурхоннинг ҳамма томонига узанавермасдан, таомни олдидан, луқмани кичик олиш одобдандир;
34. оғизда луқма бўлса, гапирмаган яхши;
35. бошқаларнинг луқмаларига қарамаслик;
36. кўнгилни қолдирадиган ҳаракатлар қилмаслик;
37. қаҳқаҳа отиб кулмаслик;
38. овқатланиш пайтида оғизни чапиллатмаслик;
39. оғизни тўлдириб овқатланмаслик;
40. дастурхон атрофида бурун қоқмаслик керак;
41. овқатни хотиржам ҳолда ўтириб истеъмол қилиш лозим;
42. овқатни яхшилаб чайнаб, сўнгра ютиш;
43. оғизга солинган бир бўлак таомни ютмасдан туриб, иккинчи бўлакни оғизга солмаслик;
44. нонни тишлаб эмас, балки қўлда майда бўлакларга бўлиб истеъмол қилиш;
45. овқатланиш вақтида атрофдагиларнинг идишига назар ташламаслик;
46. тортилган таомни имкон қадар охиригача истеъмол қилиш;
47. ким биландир сўзлашмоқчи бўлса ҳам, ёнидаги одамга орқа ўгирмаслик. Мабодо шундай қилиш ўта зарур бўлиб қолса, у одамдан кечирим сўраш лозим;
48. аксиргиси келганида ё йўтал тутганида, тезлик билан орқасига ўгирилмоғи;
49. одамга, дастурхонга, ундаги нон ва овқатга қараб зинҳор аксирмаслик, йўталмаслик;
50. агар бирор нарсани оғиздан чиқариш зарурияти бўлса, дастурхондан тескари ўгирилиб, чап қўлда уни олиб ташлаш;
51. акса уриш, йўталиш ёки оғиздан бирор нарсани олиш учун ўгирилганда чап томондан орқага ўгирилади. Агар чап томонида ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар, ёши улуғ инсонлар бўлишса, ўнг томондан ўгирилиш мумкин;
52. дастурхон атрофида ўзгаларнинг нафратини ва ижирғанишини қўзғовчи қилиқларни қилишдан тийилиш керак;
53. таомни оз-оздан олиш ҳам одобдан саналади;
54. кўнгилни айнитадиган таомлар ва ишлар ҳақида гапирмаслик;
55. нонни икки қўли билан бўлишлик, ушатишлик. Бир қўл билан бўлиш, ушатишдан сақланиш лозим, чунки бу кибрлилик аломати ҳисобланади;
56. нон истеъмол қилишда синдирилган нонни олиб, катта-кичиклигига қараб, ундан ўзига ярмини ё камроғини синдириб олади. Сўнг ўзининг бўлагидан ҳам синдириб олиб истеъмол қилинади;
57. нон устига туздон, коса, товоқ, қошиқ, пичоқ каби нарсаларни қўймаслик;
58. ноннинг ҳеч бир бўлагини отмаслик;
59. шошмасдан овқатланишлик;
60. дастурхон атрофида баланд овоз билан гаплашмаслик;
61. агар киши келтирилган таомда ўз соғлигига зарар қиладиган ё ўзи унча ёқтирмайдиган бир нарса бор бўлса, гапни кўпайтирмасдан, ширин тил ва очиқ чеҳра билан «мени озгина узурим бор эди-да... Парҳез қилмай иложим йўқ. Узр сўрайман! Сизларга ош бўлсин! Тортинмасдан бемалол олинглар! Ош бўлсин!» демоғи лозим;
62. овқатланаётганда сукут қилмасдан, овқат маҳали солиҳ ва олим зотларнинг пурмаъно, ибратли сўзларидан гаплашиш лозим;
63. дастурхон атрофида ўз хасталарини сўзламаслик;
64. дастурхон атрофида ястаниб, ялпайиб ўтирмаслик;
65. кириб келган одамни бирга таом емоқликка чорлашлик керак;
66. таом еяётганда ўз олдидан олиб емоқлик;
67. борди-ю, мева, туз, сув бўлса, унда ихтиёрлидир;
68. таомни ҳар доим бир четидан ўз олдидан олиб ейиш, зинҳор ўртасидан бошлаб емаслик;
69. агар пўстли ёки данакли мевалар истеъмол қилинса, уларнинг пўстлоғи ва данаги дастурхоннинг бир четига қўйилади ёки махсус идишга ташланади. Агар давра танг бўлиб, меванинг пўстлоқ ёки данакларини ташлаш имкони бўлмаса, салфетка ёки латтага ўраб, кишилар кўзига тушмайдиган жойга, бир четга қўйилади. Агар ўрашга нарса тополмаса, чап қўлида сақлайди;
70. овқат еяётганда барча таомланаётган дўсту ёрларнинг юзларига ҳадеб қарайвермаслик;
71. мабодо тез тўйиб қолгудек бўлса, бошқалар уялиб қолиб емай қўймасликлари учун кам-кам еб туриш ва ё еяётгандай бўлиб ўтиришлик;
72. ҳамма овқатланиб бўлмасидан ўрнидан туриб кетмаслик;
73. дўст, биродарларга, меҳмонларга уч марта «Қани, марҳамат!.. Марҳамат!.. Олсинлар!.. Дастурхонга марҳамат!..» дейилгандан кейин ҳам ейишмаса, уларни мажбурламаслик.

(6 – қисм тугади. Давоми бор...). 

Иброҳимжон домла Иномов